Όψεις μιας τραγωδίας μέσα από μια κωμωδία χαρακτήρων

«Το Καφενείο των Τρελών» από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Το μυθιστόρημα «Το Καφενείο των Τρελών» -μια κωμωδία χαρακτήρων του Φελίπε Αλφάου (1902-1999)- κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση Ρούλας Κυριακίδου.

Το Καφενείο των Τρελών στο Τολέδο, πόλη μαγική, μετέωρη στον χρόνο, είναι ο χώρος συγκέντρωσης των λογοτεχνικών χαρακτήρων που δεν έχουν βρει τον συγγραφέα τους…

Ο Φελίπε Αλφάου, Ισπανός μετανάστης στην Αμερική, μουσικοκριτικός και φίλος του Λόρκα, που αναγκάζεται να γράψει στα αγγλικά την ισπανική ιστορία του, συχνάζει κι αυτός, καμιά φορά, μαζί με τους αποτυχημένους συγγραφείς, στο Καφενείο των Τρελών αναζητώντας χαρακτήρες για να αφηγηθεί την ιστορία τους. Οι χαρακτήρες, όμως, είναι απείθαρχοι και όταν γευθούν την πραγματικότητα, αυτή τη νέα διάσταση που τους προσφέρει ο συγγραφέας, μεθούν και γυρεύουν να πλάσουν μόνοι το πρόσωπο και τη μοίρα τους. Γιατί η πραγματικότητα, για τους χαρακτήρες, είναι ακριβώς αυτό που για τα πραγματικά όντα είναι η φαντασία: Η επαφή μαζί της τους τρελαίνει και, στον πόθο τους να την αγγίξουν, δεν διστάζουν να αρπάξουν την πένα από τα χέρια του συγγραφέα τους και να γράψουν την ιστορία τους όπως αυτοί τη θέλουν. Κι αυτός, άλλοτε υποχείριο των παθών τους, κι άλλοτε εγγυητής της εσωτερικής συνέχειας της αφήγησης, αναγκάζεται να επέμβει, να αλλάξει την πλοκή, ή να υποδείξει στον αναγνώστη κάποια πτυχή που οι χαρακτήρες του αποκρύβουν.

Οκτώ συνδεόμενες και, ταυτόχρονα, αυτοτελείς ιστορίες υφαίνουν αυτό το αριστοτεχνικά επινοημένο μυθιστόρημα, όπου σε ένα ευμετάβλητο ονειρικό τοπίο, οι ήρωες -νταβατζήδες, επαίτες και παπάδες μεταξύ άλλων- προσπαθούν να δραπετεύσουν από τον εξουσιαστικό έλεγχο του συγγραφέα.

Στον πρόλογο του βιβλίου, ο Αλφάου, μεταξύ άλλων σημειώνει: «[…] Μερικές φορές τα νήματα του βιβλίου σπάζουν απότομα και κρέμονται άψυχα από τις άκρες των δακτύλων μου, πάνω από μια άβυσσο ματαιότητας· κι άλλοτε ενώνονται, δυναμώνουν και δένονται γύρω από τους υποταγμένους μου καρπούς μ’ ένα είδος μοιραίας κι αναπόφευκτης οριστικότητας. Πρέπει κανείς να έχει στο νου του πως οι άνθρωποι αυτοί δημιουργούν τη δική τους ζωή και τους δικούς τους κανόνες, και είναι ακόμα αρχάριοι στο παιχνίδι. Μ’ άλλα λόγια, αυτό που αναμένεται από τον αναγνώστη είναι να κάτσει στη θέση του και να παρακολουθήσει αυτή την παρέλαση περίεργων ανθρώπων και διαστρεβλωμένων φαινομένων χωρίς καμία κριτική διάθεση.

Δεν θα τον συμβούλευα να ψάξει για οτιδήποτε άλλο ή να πάρει στα σοβαρά αυτόν το σωρό των ανεύθυνων χαρακτήρων και την ασυνέπεια του συγγραφέα, γιατί αν το κάνει αυτό, και φανταστεί πράγματα που μπορεί να παρερμηνευτούν, το μόνο που θα καταφέρει θα είναι να αποκαλύψει κάτω από μια λίγο-πολύ διασκεδαστική κωμωδία χαρακτήρων χωρίς νόημα τις χυδαίες όψεις μιας κοινής τραγωδίας».

Γραμμένο το 1928 -δεν κατόρθωσε να εκδοθεί παρά το 1936 με έξοδα του συγγραφέα- και αδίκως αγνοημένο για μισό αιώνα, όταν και επανεμφανίζεται θριαμβευτικά από το 1987, το βιβλίο αυτό προανήγγειλε τον μαγικό ρεαλισμό της μοντέρνας λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας.

Ο Φελίπε Αλφάου γεννήθηκε το 1902 στην Γκερνίκα της Ισπανίας και πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1999. «Το Καφενείο των Τρελών» γράφτηκε το 1928 και κατόρθωσε να εκδοθεί το 1936 με δικά του έξοδα, ενώ σύντομα βυθίστηκε στη λήθη. Το 1987 γνώρισε θριαμβευτική επανέκδοση στην Αμερική και άρχισε να μεταφράζεται σε πολλές γλώσσες.