Οικολογικοί μύθοι και αλήθειες
Hανθρωπότητα από τότε που απέκτησε πρόσβαση στις αντιλήψεις και στις λέξεις δεν έπαυσε να θέτει ερωτήματα αναφορικά με τις σχέσεις που διατηρεί με τη φύση. Ο άνθρωπος είναι ένα φυσικό όν. Εντούτοις δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο μέσω και διά της πολιτιστικής του συμπεριφοράς. Μιας συμπεριφοράς που ταυτόχρονα τον χωρίζει από τη φύση, δίνοντάς του όμως τη δυνατότητα να την εξανθρωπίσει, να την κάνει δική του, να της δώσει περιεχόμενο. Έτσι, το σώμα, αυτή η χειροπιαστή απόδειξη της φυσικότητας του ανθρώπου, περιστοιχίζεται από σύμβολα, κώδικες και ερωτηματικά, που όλα μαζί σήμερα παραπέμπουν στην ιδέα του περιβάλλοντος.
Ένα περιβάλλον που αλλάζει, γιατί ο άνθρωπος το χρησιμοποιεί για να ικανοποιήσει ποικίλες ανάγκες του. Έτσι, στη διάρκεια της αμέτρητων χρόνων ύπαρξης του ανθρώπου στη Γη, οι σχέσεις του με το περιβάλλον πέρασαν από διάφορες φάσεις και σε μεγάλο βαθμό υπήρξαν συνάρτηση του πληθυσμού της γης και των διαθέσιμων πόρων. Οι σχέσεις αυτές, σήμερα, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και της ασύλληπτης για τον άνθρωπο δημογραφικής έκρηξης, έχουν αλλάξει ριζικά.
Ταυτόχρονα όμως έχει αλλάξει και η αντίληψη του ανθρώπου για το περιβάλλον. Σε αρκετές έτσι περιπτώσεις η αντιμετώπιση σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι ανορθολογική και παρορμητική, με αποτέλεσμα τα πραγματικά προβλήματα να συσκοτίζονται αντί να φωτίζονται και τελικά να χάνεται το δάσος για να σωθεί ένα δέντρο. Από την άλλη μεριά ξεπερασμένες και εκτός πραγματικότητας είναι και πολλές προσεγγίσεις που αφορούν τα περιβαλλοντικά θέματα.
Παρ’ όλα αυτά τα προβλήματα υπάρχουν, είναι πολύ σοβαρά και απαιτούν λύσεις με μακροπρόθεσμο χαρακτήρα που εξ αντικειμένου είναι δύσκολες. Διότι, κατά πρώτο λόγο ο άνθρωπος αδυνατεί να πάρει αποφάσεις σε μήκος χρόνου, δεύτερον δε, τα περιβαλλοντικά προβλήματα είναι επιστημονικά, πολύπλοκα και διέπονται από τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που χαρακτηρίζουν τη ζωή στον πλανήτη μας. Υπό αυτή την έννοια η οικολογία είναι μια πολυσύνθετη και ανερχόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία, δυστυχώς, στην εποχή μας γίνεται αντικείμενο ευτελούς εκμετάλλευσης από πολιτικούς και άλλους καιροσκόπους. Ακόμα χειρότερα υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να γελοιοποιηθεί. Για παράδειγμα, οι απαιτήσεις των «οικολόγων» στη Γαλλία να καταργηθεί ο δημοφιλέστατος πο
δηλατικός γύρος της Γαλλίας, να εκλείψει ο «θεσμός» του χριστουγεννιάτικου δένδρου, να ποινικοποιηθεί η παραβίαση δικαιωμάτων των… δένδρων και να ακυρωθούν εμπορικές συμφωνίες με τη Βραζιλία λόγω της προστασίας του Αμαζονίου, είναι φαινόμενα που μόνο θλίψη προκαλούν.
Συγχωρήστε με, αλλά αντιμετωπίζω με τεράστια δυσπιστία όλο αυτό το απίθανο μοιρολόι της απαισιοδοξίας, το οποίο κάποιοι εκμεταλλεύονται σε συνδυασμό με την πανδημία. Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που επιβεβαιώνουν ότι η καταστροφολογία και η καλλιέργεια του φόβου, σε βάθος χρόνου είναι εσφαλμένες. Πόσοι άραγε ενθυμούνται τις σκηνές αποκάλυψης που είχε φέρει στο προσκήνιο το 1973 η περίφημη έκθεση της Λέσχης της Ρώμης, υπό τον σεβάσμιο και εξόχως επικοινωνιακό τότε Aουρέλιο Πετσέι;
Δυστυχώς στον επικοινωνιακό και δημοσιογραφικό χώρο, υπάρχουν κάποιες αρχές, που σηκώνουν μεγάλη συζήτηση. Πρώτον, οι κακές ειδήσεις είναι πάντα πιο άξιες δημοσίευσης από τις καλές. Οι καλές ειδήσεις είναι ήσυχες, οι κακές φωνάζουν: Οι γενικές βελτιώσεις του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων είναι σταδιακές κι εντελώς αόρατες, ενώ οι πόλεμοι, οι υφέσεις, οι σεισμοί και οι αστεροειδείς συνήθως εμφανίζονται ως κεραυνοί εν αιθρία. Κάθε φορά λοιπόν που προκύπτει ένας νέος πανικός, οι μετριοπαθείς ή αισιόδοξες φωνές πνίγονται από τις πιο ακραίες και αρνητικές προβλέψεις. Χρόνο με τον χρόνο από το 1990 και μετά, η παγκόσμια οικονομία, παρά κάποιες ενδιάμεσες κρίσεις, παρουσίασε συνολική μεγέθυνση 49% και ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι βγήκαν από την απόλυση φτώχεια.
Το νέο αυτό δεν είναι άξιο λόγου προφανώς.
Ο δεύτερος λόγος είναι πιο ουσιαστικός. Όλες οι ιστορίες τρόμου βασίζονται στην παραδοχή ότι η αντίδραση θα είναι στατική. Βασίζονται στην παραδοχή ότι η ανθρωπότητα στέκεται πάνω στις γραμμές και κοιτάζει το τρένο να έρχεται καταπάνω της, αντί να κάνει στην άκρη. Ο αριθμός των ανθρώπων που σκοτώθηκαν από ξηρασίες, πλημμύρες και θύελλες την πρώτη δεκαετία της νέας χιλιετίας ήταν 93% χαμηλότερος από τον αριθμό θανάτων από τα ίδια αίτια στη δεκαετία του 1920, παρόλο που ο πληθυσμός είναι πολύ μεγαλύτερος. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι καιρικές συνθήκες έγιναν λιγότερο επικίνδυνες, αλλά επειδή η τεχνολογία -στέγαση, μεταφορές, επικοινωνίες, ιατρική κ.λπ.- έδωσε τη δυνατότητα στους ανθρώπους να περιορίσουν τον κίνδυνο θανάτου.
Προφανώς ούτε αυτή η διάσταση της πραγματικότητας είναι άξια λόγου. Γιατί όμως; Απλούστατα διότι καλλιεργεί την κριτική σκέψη, τον μεγάλο εχθρό των μάγων και των φυλάρχων.
Σε αρκετές περιπτώσεις η αντιμετώπιση σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων είναι ανορθολογική και παρορμητική, με αποτέλεσμα τα πραγματικά προβλήματα να συσκοτίζονται αντί να φωτίζονται και τελικά να χάνεται το δάσος για να σωθεί ένα δέντρο.