Πόσο η εταιρική απληστία μπορεί να παρατείνει

Oμόνος τρόπος για να μπει τέλος στην πανδημία είναι να εμβολιασθούν αρκετοί άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Το σλόγκαν «κανείς δεν είναι ασφαλής έως ότου είμαστε όλοι ασφαλείς» καταγράφει την επιδημιολογική πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε.

Οι εστίες, οπουδήποτε, θα μπορούσαν να γεννήσουν μια μετάλλαξη του SARS-CoV-2 που θα είναι ανθεκτική στα εμβόλια, αναγκάζοντάς μας όλους να επιστρέψουμε σε κάποιας μορφής lockdown. Δεδομένης της εμφάνισης των ανησυχητικών νέων μεταλλάξεων στην Ινδία, τη Βραζιλία, τη Νότια Αφρική, το Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού, αυτό δεν αποτελεί απλώς μια θεωρητική απειλή.

Ακόμη χειρότερα, η παραγωγή εμβολίων δεν έχει φθάσει τις 10 με 15 δισεκατομμύρια δόσεις που απαιτούνται για να σταματήσει η εξάπλωση του ιού. Μέχρι το τέλος Απριλίου, μόνο 1,2 δισεκατομμύριο δόσεις είχαν παραχθεί παγκοσμίως. Με αυτόν τον ρυθμό, εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπων στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν θα έχουν κάνει το εμβόλιο τουλάχιστον μέχρι το 2023.

Αποτελεί λοιπόν σημαντική εξέλιξη ότι η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν ανακοίνωσε ότι θα συμμαχήσει με άλλες 100 χώρες που ζητούν -για λόγους έκτακτης ανάγκης εξαιτίας του Covid-19 - την άρση των κανόνων πνευματικής ιδιοκτησίας (IP - Intellectual Property) του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, βάσει των οποίων επετράπη το μονοπώλιο των εμβολίων. Οι έγκαιρες διαπραγματεύσεις για μια συμφωνία στον ΠΟΕ, αναφορικά με την προσωρινή άρση αυτών των εμποδίων, θα δημιουργούσαν τη νομική βάση για τις κυβερνήσεις και τους κατασκευαστές σε όλο τον κόσμο να κλιμακώσουν την παραγωγή των εμβολίων, των θεραπειών και των διαγνωστικών τεστ.

Το περασμένο φθινόπωρο, ο πρώην Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ συστράτευσε μερικούς συμμάχους από πλούσιες χώρες για να μπλοκάρει αυτές τις διαπραγματεύσεις. Όμως, η πίεση στην κυβέρνηση Μπάιντεν να αντιστρέψει αυτόν τον αυτοκαταστροφικό αποκλεισμό εντείνεται, με την υποστήριξη 200 βραβευμένων με Νόμπελ και πρώην αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων (συμπεριλαμβανομένων πολλών επιφανών νεοφιλελεύθερων προσώπων), 110 μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, δέκα Αμερικανών γερουσιαστών, 400 ομάδων της κοινωνίας των πολιτών στις ΗΠΑ, 400 ευρωβουλευτών και πολλών άλλων.

Ένα περιττό πρόβλημα

Η έλλειψη εμβολίων για τον κορονοϊό σε ολόκληρο τον αναπτυσσόμενο κόσμο οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις προσπάθειες των βιομηχανιών παραγωγής εμβολίων να διατηρήσουν τον μονοπωλιακό έλεγχο και τα κέρδη τους. Η Pfizer και η Moderna, οι φαρμακοβιομηχανίες των εξαιρετικά αποτελεσματικών εμβολίων mRNA, αρνήθηκαν ή δεν ανταποκρίθηκαν σε πολλά αιτήματα από ειδικευμένες φαρμακευτικές εταιρείες που επιδίωξαν να παραγάγουν τα εμβόλιά τους. Και κανένας κατασκευαστής εμβολίων δεν έχει μοιραστεί την τεχνογνωσία του με τις φτωχές χώρες μέσω της εθελοντικής ομάδας πρόσβασης της τεχνολογίας για τον Covid-19 του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Πρόσφατα οι εταιρείες δεσμεύθηκαν να προσφέρουν δόσεις του εμβολίου για τη στήριξη του παγκόσμιου προγράμματος εμβολιασμού του ΠΟΥ, του COVAX, το οποίο θα τις κατευθύνει στους πληθυσμούς με τον μεγαλύτερο κίνδυνο στις φτωχότερες χώρες. Αυτές οι υποσχέσεις μπορεί να απαλύνουν τις ενοχές των φαρμακευτικών, αλλά δεν θα προσθέσουν ουσιαστικά στην παγκόσμια προσφορά.

Όσον αφορά τις κερδοσκοπικές οντότητες, οι φαρμακευτικές εταιρείες επικεντρώνονται κυρίως στα κέρδη και όχι στην παγκόσμια υγεία. Ο στόχος τους είναι απλός: Να διατηρήσουν όσο το δυνατόν περισσότερη ισχύ στην αγορά για όσο το δυνατόν περισσότερο, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Υπό αυτές τις συνθήκες, εναπόκειται στις κυβερνήσεις να παρεμβαίνουν πιο άμεσα στην επίλυση του προβλήματος του εφοδιασμού των εμβολίων.

Μια λογική λύση

Τις τελευταίες εβδομάδες, πλήθος από λομπίστες των φαρμακευτικών εταιρειών στράφηκαν στην Ουάσιγκτον, προκειμένου να πιέσουν τους πολιτικούς ηγέτες να μπλοκάρουν την άρση των πνευματικών δικαιωμάτων που ορίζει ο ΠΟΕ. Εάν μόνο η βιομηχανία είχε επιδείξει τον ίδιο ζήλο για να παραγάγει περισσότερες δόσεις του εμβολίου όπως συμβαίνει με την παραγωγή εύσχημων δικαιολογιών, το πρόβλημα του εφοδιασμού πιθανότατα θα είχε ήδη επιλυθεί.

Αντ’ αυτού, οι φαρμακευτικές εταιρείες βασίζονται σε μια σειρά αντιφατικών ισχυρισμών. Επιμένουν ότι δεν απαιτείται η παραίτηση, επειδή το υπάρχον πλαίσιο του ΠΟΕ είναι αρκετά ευέλικτο ώστε να επιτρέπει την πρόσβαση στην τεχνολογία. Υποστηρίζουν επίσης ότι η άρση θα ήταν αναποτελεσματική, διότι οι βιομηχανίες στις αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν τα μέσα για την παραγωγή του εμβολίου.

Ωστόσο, οι εταιρείες υπονοούν ότι η άρση της πατέντας από τον ΠΟΕ θα ήταν πολύ δραστική. Τι άλλο πρέπει να αντιπαραβάλουμε στις προειδοποιήσεις τους ότι η άρση θα υπονομεύσει τα κίνητρα για την έρευνα, θα μειώσει τα κέρδη των εταιρειών της Δύσης και -όταν τα άλλα επιχειρήματα αποτύχουν- θα βοηθήσει την Κίνα και τη Ρωσία να επικρατήσουν γεωπολιτικά της Δύσης;

Προφανώς, η άρση θα έκανε τη διαφορά. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι φαρμακευτικές αντιτίθενται τόσο έντονα. Επιπλέον, η «αγορά» επιβεβαιώνει αυτή τη σκέψη, όπως αποδεικνύεται από την απότομη πτώση των τιμών των μετοχών των μεγάλων φαρμακοβιομηχανιών που παράγουν εμβόλια, αμέσως μετά την ανακοίνωση της κυβέρνησης Μπάιντεν ότι θα ξεκινήσει διαπραγματεύσεις για την άρση. Με αυτήν, περισσότερα εμβόλια θα εμφανισθούν, οι τιμές θα μειωθούν και συνεπακόλουθα και τα κέρδη.

Ωστόσο, η βιομηχανία ισχυρίζεται ότι η άρση θα δημιουργούσε ένα τρομερό προηγούμενο, οπότε αξίζει να εξετάσουμε καθεμία από τις αξιώσεις της ξεχωριστά.

Τα μεγάλα ψέματα των Big Pharma

Έπειτα από χρόνια επίμονης εκστρατείας και εκατομμύρια θανάτων από την επιδημία HIV/AIDS, οι χώρες του ΠΟΕ συμφώνησαν για την ανάγκη αναγκαστικής αδειοδότησης ΙΡ (όταν οι κυβερνήσεις επιτρέπουν στις εγχώριες εταιρείες να παράγουν ένα κατοχυρωμένο φαρμακευτικό προϊόν χωρίς τη συγκατάθεση του ιδιοκτήτη της πατέντας), ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση στα φάρμακα. Ωστόσο, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν σταμάτησαν ποτέ να κάνουν ό,τι ήταν δυνατόν για να υπονομεύσουν αυτήν την αρχή. Εν μέρει, λόγω της «συμμαχίας» της φαρμακευτικής βιομηχανίας, χρειαζόμαστε την παραίτηση σε πρώτη φάση. Αν το ισχύον καθεστώς για πατέντες παρείχε διευκολύνσεις, η παραγωγή των εμβολίων και των θεραπευτικών προϊόντων θα είχε ήδη αυξηθεί.

Το επιχείρημα ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν διαθέτουν την ικανότητα παραγωγής εμβολίων για τον κορονοϊό βάσει των νέων τεχνολογιών είναι ψευδές. Όταν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι παραγωγοί εμβολίων συμφώνησαν να συνεργαστούν με τρίτους παραγωγούς, όπως το Serum Institute of India (ο μεγαλύτερος παραγωγός εμβολίων στον κόσμο) και την Aspen Pharmacare στη Νότια Αφρική, οι τελευταίοι δεν αντιμετώπισαν σημαντικά προβλήματα παραγωγής. Υπάρχουν πολύ περισσότερες εταιρείες και οργανισμοί σε όλο τον κόσμο με τις ίδιες δυνατότητες για να βοηθήσουν στην ενίσχυση της προσφοράς εμβολίων· χρειάζονται απλώς πρόσβαση στην τεχνολογία και την τεχνογνωσία.

Από την πλευρά του, το Coalition for Epidemic Preparedness Innovations έχει εντοπίσει περίπου 250 εταιρείες που θα μπορούσαν να παραγάγουν εμβόλια. Όπως δήλωσε πρόσφατα ο εκπρόσωπος για τη Νότια Αφρική στον ΠΟΕ: