Κίνα και αυταρχικός καπιταλισμός

Aναφορικά με την Κίνα, θεωρώ ότι υπήρξα πολύ τυχερός. Πρώτον γιατί επισκέφθηκα την αχανή αυτή χώρα τότε που κυριαρχούσε ο Μάο Τσε Τουνγκ, όταν δέσποζε ο Ντενγκ Σιάο Πινγκ και τώρα που ελέγχει τα πάντα ο πρόεδρος Σι. Στο μεταξύ είχα την ευκαιρία να γνωρίσω έναν σημαντικό σινολόγο και συγγραφέα, τον Βέλγο-Αυστραλό Πιερ Ρικμάνς (1935-2014), ο οποίος, υπό το ψευδώνυμο Σιμόν Λέυς (Simon Leys), στην αρχή της δεκαετίας του 1970 έγραψε το περίφημο βιβλίο «Τα νέα ρούχα του Προέδρου», στο οποίο και περιγράφει τις ευρωαγορές και τις ημέρες του μαοϊσμού, όχι μόνον στην Κίνα αλλά και στην Ευρώπη. Σήμερα, όποιος δεν έχει διαβάσει το βιβλίο αυτό -συγκλονιστική προσωπική εμπειρία του συγγραφέα, ο οποίος πήγε στην τότε Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ως μαοϊστής, απελάθηκε όμως ως εχθρός του λαού- δεν πρόκειται να καταλάβει τίποτε απολύτως για ένα καθεστώς το οποίον κατά την εκτιμησή μου, με δυτικά πολιτικά κριτήρια, είναι μια νέα μορφή εθνικοσοσιαλισμού του 21ου αιώνα. Τεράστιο δε ατού του καθεστώτος αυτού είναι η μακραίωνη πολιτιστική και φιλοσοφική παράδοση της Κίνας, η οποία σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να προσεγγίζεται με δυτικά κριτήρια. Η σημερινή κινεζική ηγεσία φοβάται και απεχθάνεται ταυτοχρόνως αυτούς που μπορούν να την καταλάβουν ή ήδη την καταλαβαίνουν. Με όλους τους άλλους γελάει περιπαικτικά. Ήταν δε σκασμένη στο γέλιο όσο στην Αμερική πρόεδρός της ήταν ο Τραμπ, ο οποίος πολιτευόταν με όρους καζίνο. Για τον πρόεδρο Σι ήταν ένα υπέροχο δώρο. Πάμε παρακάτω όμως.

Γνωστός διεθνώς για το βιβλίο του όπου περιγράφει τις ανισότητες και τους τρόπους καταπολέμησής τους, ο Αμερικανός - Σέρβος καθηγητής Μπράνκο Μιλάνοβιτς στο τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Μόνος του ο καπιταλισμός» (Capitalism Alone) γράφει τα εξής ενδιαφέροντα:

«Είναι φανερό πια ότι στην παγκόσμια οικονομία, ο καπιταλισμός, ως αποτελεσματικό σύστημα παραγωγής αγαθών, υπηρεσιών και άρα πλούτου, είναι μόνο του. Πλην όμως, όπως αυτό συνέβη με τις θρησκείες, κυρίως δε τον Χριστιανισμό, τον Ισλαμισμό και τον Κομμουνισμό, χαρακτηρίζεται από διαφορετικές εκδοχές, πολιτικού κυρίως χαρακτήρα. Ίσως δε, αυτή να είναι και η δύναμη του συστήματος.

Στο πλαίσιο αυτό λειτουργούν δύο μορφές καπιταλισμού, ο “φιλελεύθερος αξιοκρατικός”, που εφαρμόζεται στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική και ο “πολιτικός” που αντιπροσωπεύεται από την Κίνα, τη Ρωσία και ορισμένες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Στον φιλελεύθερο καπιταλισμό, ο οποίος έχει σοσιαλδημοκρατικό χρώμα στη Δύση, η κοινωνική κινητικότητα είναι κανόνας με θεσμική κατοχύρωση και οι κυβερνήσεις, αλλού περισσότερο και αλλού λιγότερο, επιδιώκουν να μετριάζουν τις ανισότητες μέσω

της χρηματοδότησης της δημόσιας εκπαίδευσης και της φορολόγησης των κληρονομιών».

Όσο για την άλλη εκδοχή, ήτοι τον «πολιτικό καπιταλισμό», ο Σέρβος συγγραφέας τονίζει ότι είναι απότοκος της κομμουνιστικής ιδεολογίας και πρακτικής. Με άμεσο και θεαματικό αποτέλεσμα την περίπτωση της Κίνας, στην οποίαν όμως ο μαοϊσμός είχε και έντονα εθνικιστικά στοιχεία, τα οποία σήμερα παίζουν τεράστιο ρόλο στις κινεζικές αποφάσεις και δράσεις. Στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, από το θάνατο του Μάο και μετά, «η πολιτική εξουσία χρησιμοποιείται ως εργαλείο απόκτησης οικονομικών κερδών». Τα κύρια χαρακτηριστικά του συστήματος αυτού είναι: η διοικητική αποτελεσματικότητα της γραφειοκρατίας, που είναι και η πιο ωφελημένη του συστήματος. Αυτή εξάλλου είναι που επιτρέπει τη νομιμοποίηση του συστήματος μέσω της οικονομικής ανάπτυξης. Βασικά χαρακτηριστικά του αυταρχικού και εθνικιστικού καπιταλισμού είναι επίσης η απουσία κράτους δικαίου (rule of law). Κάθε φορά που οι κυρίαρχες ελίτ ενοχλούνται, ο αυταρχισμός «διορθώνει» την κατάσταση ερήμην ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Εντυπωσιακή είναι επίσης, η στενή εξάρτηση της ιδιωτικής δραστηριότητας από την πολιτική εξουσία, ώστε να μην είναι δυνατή η από την πλευρά του επιχειρείν απόκτηση πολιτικής δύναμης. Στην Κίνα και το Βιετνάμ, για παράδειγμα, πάμπολλες περιπτώσεις επιβεβαιώνουν αυτόν τον κανόνα. Κύριο δε χαρακτηριστικό του συστήματος είναι η γενικευμένη διαφθορά, η οποία ενίοτε καλλιεργείται σκοπίμως για να εκθέτει τους συμμετέχοντες σε αυτήν, οι οποίοι έτσι ομηροποιούνται από το σύστημα.

Στη σημερινή Κίνα, με άλλα λόγια, η πολιτική εξουσία είναι αυτή που επιλέγει ποιοι μέσα από το σύστημα της οικονομίας της αγοράς θα πλουτίσουν και ποιοι όχι. Σε συνδυασμό δε με τη διάχυτη διαφθορά, το σύστημα είναι γεγονός ότι πετυχαίνει υψηλές επιδόσεις. Επιβεβαιώνεται συνεπώς η περίφημη ρήση του Ντενγκ Σιάο Πινγκ, που έλεγε ότι αυτό που μετράει είναι «το αν η γάτα πιάνει ποντίκια, και όχι το χρώμα της».

Διόλου περίεργο έτσι ότι στη σημερινή Κίνα το μέσο κατά κεφαλήν εισόδημα είναι το 40% του αντίστοιχου αμερικανικού, όταν πριν 30 χρόνια ήταν μετά βίας 10%. Πρόκειται, κατά τον Μιλάνοβιτς, για ένα θεαματικό κλείσιμο της ψαλίδας, το οποίο συνεχίζεται και που εξηγεί γιατί ο κινεζικός καπιταλισμός δεν προκαλεί ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις. Το τίμημα όμως της εξέλιξης αυτής είναι η ραγδαία εξάπλωση της διαφθοράς, η οποία στην ουσία έχει καταργήσει κάθε έννοια κράτους δικαίου. Τρανή επιβεβαίωση, τα δραματικά γεγονότα στο Χονγκ Κονγκ και ο αποκρουστικός τρόπος με τον οποίον οδηγήθηκε στην πτώχευση και στο κλείσιμο η μοναδική δημοκρατική εφημερίδα του ιδιότυπου αυτού κρατιδίου. Κατά τα λοιπά, ο κινεζικός εθνικοσοσιαλισμός επιδιώκει να πάρει μια ιστορική ρεβάνς έναντι της Δύσης και το ερώτημα είναι πώς θα γίνει αυτό.

[SID:14478475]