Οι νέοι γρίφοι και οι προκλήσεις για την παγκόσμια ναυτιλία
ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ έγραφε 15 Απριλίου του 1912 όταν περίπου στις 2:20 μετά τα μεσάνυχτα τα παγωμένα νερά του βόρειου Ατλαντικού σκέπαζαν και το τελευταίο τμήμα το λαβωμένου κύτους του Τιτανικού. Το μεγαλειώδες για την εποχή του πλοίο θα έπαιρνε μαζί του στον βυθό σχεδόν 1.500 επιβάτες και μέλη πληρώματος. Η ναυτική αυτή τραγωδία ανέδειξε με εμφατικό τρόπο την έλλειψη κανονισμών και προτύπων ασφαλείας, περιλαμβανομένων του αριθμού των σωστικών λέμβων, εκπαίδευσης, ενημέρωσης και κατάρτισης του πληρώματος στα θέματα κρίσεων, και την ανεπάρκεια σχετικών πρωτοκόλλων.
ΔΥΟ χρόνια αργότερα, τον χειμώνα του 1914, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου, ωθούμενη από τη δημόσια κατακραυγή για το ναυάγιο, το οποίο είχε πρωτοφανή αντίκτυπο στην κοινή γνώμη σχετικά με την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας, συγκαλεί την πρώτη διάσκεψη SOLAS (Safety of Life at Sea).
ΗΤΑΝ το ψυχρό απόγευμα της 20ής Ιανουαρίου του 1914 όταν οι εκπρόσωποι των σημαντικότερων ναυτικών κρατών χειροκρότησαν την υπογραφή της πρώτης σύμβασης για την Ασφάλεια της Ζωής στη Θάλασσα (SOLAS). Ήταν εκείνη η στιγμή που θα σηματοδοτούσε μια μακρά σειρά εξελίξεων για τον κλάδο της ναυτιλίας, τον απόηχο αλλά και την κληρονομιά των οποίων ζούμε μέχρι σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά.
Η ΣΥΜΒΑΣΗ από τότε θα επιζήσει δύο Παγκοσμίων Πολέμων, θα επανεκδοθεί άλλες 4 φορές, ενώ κεφάλαιά της θα αναθεωρούνται μέχρι σήμερα. Ήταν η πρώτη από τις 4 διεθνείς συμβάσεις που αποτελούν τους πυλώνες των Διεθνών Ναυτιλιακών Κανονισμών.
ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν πια ξεκάθαρη η ανάγκη για την κανονιστική διευθέτηση -σε διεθνές επίπεδο- ενός εγγενώς παγκόσμιας εμβέλειας κλάδου. Μετά τη δημιουργία των Ηνωμένων Εθνών, το 1948, στην ουδέτερη Γενεύη, γεννήθηκε η ιδέα του Διεθνούς Οργανισμού Ναυτιλίας.
ΑΠΟ ΤΟΤΕ καταστρώθηκαν και οι άλλοι 3 πυλώνες των παγκόσμιων κανονισμών: η Διεθνής Σύμβαση για τα Πρότυπα Εκπαίδευσης, Πιστοποίησης και Τήρησης Φυλακών των Ναυτικών (STCW) το 1978, η Σύμβαση Ναυτικής Εργασίας (MLC) -μια σύμβαση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας- το 2006 και η Διεθνής Σύμβαση για την Πρόληψη της Ρύπανσης από Πλοία (MARPOL) το 1973.
ΣΤΟ ΙΔΙΟ διάστημα έλαβαν χώρα και τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες καθόρισαν το πώς χτίζονται και λειτουργούν τα πλοία. Από τη δεκαετία του ’30 η ναυπήγηση των πλοίων άρχισε να εξερευνά την έννοια της συγκόλλησης και ήταν οι ανάγκες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για ταχύτερες, οικονομικότερες και πιο ασφαλείς μεθόδους κατασκευής που καθιέρωσαν τη συγκόλληση και έθεσαν τους ήλους στο χρονοντούλαπο της ναυπηγικής ιστορίας. Ήταν αυτή η αλλαγή που έφερε τα Liberty Class Ships στην υπηρεσία της αμερικανικής πολεμικής μηχανής. Μέσω αυτών ήρθε μια καινούργια εποχή ελληνικής κυριαρχίας στις θάλασσες του παγκόσμιου εμπορίου, για την εξυπηρέτηση της ραγδαίας μεταπολεμικής ανάπτυξης.
H ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ επανάσταση που έφερε ο Ρούντολφ Ντίζελ στο Άουγκσμπουργκ της Γερμανίας τέσσερα χρόνια πριν εκπνεύσει ο 19ος αιώνας, άρχισε να αποκτά ορμή λίγο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόλαβε δε το 1912, πριν χαθεί μυστηριωδώς στα νερά της Μάγχης το 1913, να δει το υπερωκεάνιο Selandia να κάνει το πρώτο του ταξίδι από την Ευρώπη προς την Ασία ωθούμενο από τις μηχανές του.
ΟΙ ΜΗΧΑΝΕΣ ντίζελ με την αυξημένη ενεργειακή απόδοση και την ασύγκριτη αξιοπιστία έκαναν μια τεχνολογική τομή, που οδήγησε στη σταδιακή αντικατάσταση της τεχνολογίας που έδωσε ζωή στη βιομηχανική επανάσταση του 19ου, τον ατμό. Επιπλέον, επέτρεψε για πρώτη φορά τη χρήση υγρού καυσίμου στα πλοία, δηλαδή του πετρελαίου, το οποίο με τη σειρά του αντικατέστησε τον γαιάνθρακα. Από τη δεκαετία του ’50 μέχρι σήμερα η ναυτιλία αγκάλιασε τις μηχανές τύπου diesel, αποτελώντας το πεδίο διαρκούς εξέλιξης και ανάπτυξης, ωθώντας την έρευνα στον τομέα αυτό συνεχώς σε νέες λύσεις, ανακαλύψεις και εφαρμογές.
H ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη στηρίχθηκε, όπως και διαχρονικά, στις υπηρεσίες της ναυτιλίας. Με τη σειρά της η ναυτιλία έβρισκε πάντα τρόπο να ανταποκριθεί, υιοθετώντας καινούργιες λύσεις, μεθόδους και διαδικασίες. Οι τύποι πλοίων εξελίσσονται
διαρκώς για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των φορτίων, με πλοία εξειδικευμένα σε ξηρά ή υγρά φορτία. Η δεκαετία του ’50 αποτέλεσε σταθμό, καθώς ξεκίνησε η λειτουργία των μεταφορικών κουτιών (container) τα οποία καθιερώθηκαν στα 60s και 70s δημιουργώντας μια τελείως καινούργια αγορά. Την ίδια εποχή οι παγκόσμιες
ενεργειακές ανάγκες αυξάνονταν με ρυθμό περίπου 7% ετησίως. Αυτή η ζήτηση λειτούργησε ως ευκαιρία για τη ναυτιλία, η οποία ανταποκρίθηκε με την κατασκευή πλοίων εξειδικευμένων στη μεταφορά ενεργειακών φορτίων σε μορφή υγροποιημένων αερίων (GAS carriers).
ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ μέχρι και σήμερα το παγκόσμιο εμπόριο μεγάλωσε κατά περίπου 400 φορές. Μαζί μ’ αυτή την έκρηξη στο εμπόριο ήρθαν και καινοφανείς τεχνολογικές λύσεις και κλίμακες μεγεθών μεταφορικών έργων που ιστορικά δεν είχαν προηγούμενο. Οι μεγάλες κλίμακες στο μεταφορικό έργο άλλαξαν τις κλίμακες και στον αντίκτυπο που είχαν στο περιβάλλον, αλλά και στο μέγεθος των περιβαλλοντικών καταστροφών όταν αυτές συνέβαιναν.
ΤΟΝ ΜΑΡΤΙΟ του 1967 το suezmax Torrey Canyon πλέει για το τελευταίο του ταξίδι από το Κουβέιτ στην Ουαλία. Στις 18 Μαρτίου, μετά από μια σειρά άστοχων ενεργειών και παραλείψεων, προσαράζει σε ύφαλο ανοιχτά της Κορνουάλης. Το πετρέλαιο που εκλύεται αντιστοιχεί σε περίπου 170 χιλιάδες τόνους και προκαλεί ανυπολόγιστη και πρωτοφανή για την εποχή περιβαλλοντική καταστροφή στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Γαλλία.
Ο ναυτιλιακός κλάδος διαρκώς εξελίσσεται, προσαρμόζεται, εναρμονίζεται και γίνεται πρωταγωνιστής στην προστασία του περιβάλλοντος.
ΕΠΙΠΛΕΟΝ, οι ενέργειες για την αποκόλληση του πλοίου και για την αντιρρύπανση κοστίζουν τη ζωή ενός ανθρώπου. Οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου επιστρατεύουν ακόμα και τη RAF στην προσπάθεια αντιμετώπισης της ρύπανσης, για να βομβαρδίσει την πετρελαιοκηλίδα.
ΜΕΤΑ από μια σειρά από αντίστοιχα πε
ριστατικά, ο ΙΜΟ εκδίδει την MARPOL. Τη Διεθνή Σύμβαση για την Πρόληψη της Ρύπανσης από Πλοία. Το 1978 ενημερώθηκε με νέο πρωτόκολλο, και το 1993, μετά από μια σειρά περιβαλλοντικών καταστροφών με σοβαρότερη αυτή του EXXON VALDEZ στην Αλάσκα, η MARPOL στο ΑΝΝΕΧ 1 επιβάλλει την κατασκευή διπλού κελύφους σε πλοία υγρού φορτίου μεγαλύτερα από 5.000 dwt. Το συμβάν του ERIKA στον Βισκαϊκό κόλπο ώθησε τον IMO μέσω της MARPOL να επιταχύνει την απόσυρση των δεξαμενόπλοιων μονού κελύφους.
ΦΤΑΝΟΝΤΑΣ στο σήμερα, οι κλίμακες παραγωγής και οικονομίας έχουν πλέον σημαντικότατο αντίκτυπο στο περιβάλλον. Ενώ, όπως διαπιστώσαμε, ο ναυτιλιακός κλάδος διαρκώς εξελίσσεται, προσαρμόζεται, εναρμονίζεται και γίνεται πρωταγωνιστής στην προστασία του περιβάλλοντος, οι προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ως παγκόσμια οικονομία σχετικά με το περιβάλλον έχουν κι αυτές με τη σειρά τους αλλάξει κλίμακα.
ΕΤΣΙ, η MARPOL πια γίνεται κινητήρας και καταλύτης αλλαγών στον κλάδο μας, εντοπίζοντας πεδία στα οποία το
περιβαλλοντικό αποτύπωμα είτε έχει μεγαλώσει είτε έχει την τάση να διογκωθεί. Η δεκαετία του 2010 έφερε σημαντικότατους κανονισμούς για την προστασία της βιόσφαιρας. Θέματα κλιματικής αλλαγής άρχισαν από τις αρχές της δεκαετίας να αποτυπώνονται στους κανονισμούς, εστιάζοντας στην ενεργειακή απόδοση των πλοίων. Η θαλάσσια ρύπανση από κατάλοιπα ρυθμίστηκε με τις λιμενικές εγκαταστάσεις υποδοχής. Ο κίνδυνος μεταφοράς επεκτατικών ειδών ρυθμίστηκε με τον κανονισμό περί θαλάσσιου έρματος. H ρύπανση της ατμόσφαιρας από θείο ρυθμίστηκε μέσω του κανονισμού IMO Sulfur Cap 2020 και τα οξείδια του αζώτου από τη σχετική ρύθμιση.
ΕΝΩ ο φάκελος των περιβαλλοντικών είναι σε διαρκή αναθεώρηση, σήμερα το πεδίο της κλιματικής αλλαγής και
ενεργειακής μετάβασης λόγω βαρύνουσας σημασίας, τεχνολογικής πολυπλοκότητας και οικονομικού αντικτύπου, επισκιάζει κάθε άλλο θέμα.
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ναυτιλία, ενώ μεταφέρει το 90% του παγκόσμιου εμπορίου, εκπέμπει μόλις το 3% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Είναι όμως ακριβώς αυτή η σχέση που έχει με την παγκόσμια οικονομία που την κάνουν να ακολουθεί τις ίδιες καμπύλες ανάπτυξης. Και είναι ακριβώς αυτές οι καμπύλες ανάπτυξης που έχουν ευθεία σχέση με την κατανάλωση ενεργειακών πόρων, οι οποίοι ακόμα και σήμερα είναι κατά 85% ορυκτά καύσιμα υψηλού ανθρακικού και περιβαλλοντικού αποτυπώματος.
Το πεδίο της κλιματικής αλλαγής και ενεργειακής μετάβασης λόγω βαρύνουσας σημασίας, τεχνολογικής πολυπλοκότητας και οικονομικού αντικτύπου, επισκιάζει κάθε θέμα.
ΕΤΣΙ λοιπόν, η ναυτιλία καλείται να λύσει άλλον έναν γρίφο. Να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά το 20% το 2030, 70% το 2040 και να γίνει ανθρακικά ουδέτερη το 2050, όλα σε σχέση με το 2008. Μόνο που σ’ αυτό το σταυροδρόμι δεν συναντά μόνο ένα από τα 4 είδη προκλήσεων που συναντούσε στο παρελθόν και αναλύσαμε σ’ αυτό το άρθρο. Βρισκόμαστε πλέον σε ένα κομβικό σημείο που και οι τέσσερις συγκλίνουν. Στις περιβαλλοντικές πιέσεις,