ریال ایراني یا تومان مغولي؟

به گواهی یافتههای باستانشناســی دستكم ۰۰۵2 ســال از ضرب و رواج ســکه در ایران میگذرد و ایران در ردهی نخستین سازندگان و بهكار گیرندگان این صنعت در جهان به شمار میآید. تاریخ سکه همچون تاریخ ایران با فراز و نشیبهای بسیاری همراه بوده است. دریک (سکهی زرین هخامنشــیان)، شکل (سکهی سیمین هخامنشیان)، دراخما (نقرهی اشکانی)، ابول (ســکهی نقرهی بســیار كوچک روزگار اشــکانی)، كالکوی (ســکهی برنز اشکانی)، درم (سکهی سیمین ساسانی)، دینار (سکهی زرین ساسانی)، پشیز (سکهی مسین ساسانی)، شاهی (پنجاه دینار سامانیان)، صنار (صد دینار ســلطان محمود غزنوی)، عباســی (دویست دینار شاه عباس صفوی)، نادری (پانصد دینار نادرشاه افشار)، قران (هزار دینار فتحعلی شاه)، دوهزاری (دویست دینار قاجاریان)، پنج هزاری (پانصد دینار قاجاریان)، همه و همه بخشی از سکههای رایج در سرزمین ایران بودهاند. ســوا از نمونههــای ویژهی اســکناسهای یافتشــده در زمانهای تاریخی گذشــته كه بیشتر جنبهی «شبهبرات» یا «بیجک» داشتند. اســکناسها به شــیوهی امروزی بهگونهی كرانمند(:محدود) در پایان روزگار قاجار با واحد «تومان» در بیرون از ایران (لندن، بانک جدید شــرق) چاپ و در ایران از آن بهرهبرداری شد. در این زمان، انحصار چاپ و نشــر در دســت بانک یادشــده بود تا اینكه حق ویژهی انتشار اسکناس از ســال 9۰۳۱ خورشیدی، به بهای ۰۰2 هزار لیره انگلیس خریداری شــد و برای نخســتین بار در ایران سرپرستی(:مسوولیت) چاپ اســکناس بــه بانک ملی واگذار شــد. نخستین اســکناس بانک ملی در سال ۱۱۳۱ خورشــیدی چاپ و پخش شد. از زمان پهلوی یکم تا پیش از مصوبهی تازهی هیات دولت در ۷۱ آذرماه ۵9۳۱ خورشیدی، اسکناس و سکه (پول) در ایران با واحد «ریال» چاپ، ضرب و منتشر میشــد كه بر پایهی این مصوبه، واحد پولی ایران از ریال به «تومان» دگرگون شد. این سرگذشــتی كوتــاه اســت از واحد پولی كشوری كه با پیشینهای بس بلند از نخستین و بزرگتریــن تولیدكنندگان و بهكارگیرندگان اقتصادی پول (سکه) در جهان بوده و سکههای آن در همهی زمانهای تاریخی پیش از اسالم و بیشتر دورههای پس از اسالم، با پیدایش این ابزار، دادوستدی در میان ملتها رواج داشته و در میان بازرگانان و مردم پذیرفتنی بود. اینک سخن این است؛ اكنون كه به هر شوندی(:دلیلی) بر آن شدند تا نام واحد پولی كشور (با چنین پیشینهای بزرگ در این زمینه و دیگر زمینههای علمی، هنری، فرهنگی) را دگرگون كنند، جای بسی شگفتی دارد كه دولتمردان حتا سختی دیدگاهسنجی از مردم را به خــود نداده و بدون كوچکترین پژوهش و بررســی، دســت به دگرگونی این نام زدهاند. نامی كه نهتنها برگرفته از فرهنگ ایرانی نیســت بلکه برگرفته از نام دشمنان فرهنگ این مرزوبوم است. زیاد دشوار نبود، كافی بود اندك ســختی به خود داده و در یکی از فرهنگهــای واژگان چم(:معنی) تومــان را پیدا كرده یا اكنون چند ســطر زیر را بخوانند. شایســته است تا دیر نشده با بهرهگیــری از دیدگاه مردم، نامی درخور برگزینند. چرا كه؛ تومان: واژهای مغولی بــه چم «ده هزار» است (دهخدا) تومان: مغولی؛ ده هزار (ناظم االطبا) تومــان؛ واژهای مغولــی به چــم ده هزار است (یادداشت دهخدا)، (حاشیه برهان چ معیــن): «از ده هزار نفر یک نفر را امیر، نه دیگر كــرده و از میان ده امیر یک كس را "امیرصد" نام نهاده و تمامت صد نفر را زیر فرمان او كرده و بدین نسبت تا هزار شود و به ده هزار كه شــد امیری نصب كرده و او را "امیرتومان" خوانند و بدین قیاس و نسق هر مصلحتی پیش آید »... «بوقا تیمور با دو تومان لشــکر بر سر راه مداین و بصره نشسته بود.» (رشیدی) «چــون جغتــای بازگشــت و ســلطان جاللالدین را نیافــت، چنگیزخان توربای تقشــی را با دو تومان لشــکر مغول نامزد كرد.» (جهانگشای جوینی) آری؛ به ده هزار ســرباز مغــول «تومان» گویند ده هــزار ســربازی كه خون بســیاری از هممیهنان بیگناه مــا را بر زمین ریختند؛ شهرها و آبادیهای فراوانی را ویران كردند، ده هزار سربازی كه همهی هنرشان در این جملــهی تاریخی یکی از مردم بخارا كه از تازش مغوالن به دیارش تندرســت مانده و به خراســان گریخته بود در شــش واژه خالصه كرد: «آمدند و كندند و ســوختند و كشتند و خوردند و بردند.» و چه ناخوشــایند اســت نام ده هزار سرباز خونریز مغول را همراه خود داشتن و بارها روزانه بر زبان جاری ســاختن، به یکدیگر پیشــکش دادن و میــان برگههای كتاب مقدس نهادن و زنده كردن نام نابودگرشان چه بگویم؟ چه نویسم؟ مینویسم: شما امیر «تومان» نباشید. این تصمیم بزرگی اســت، مردم را در این روند دگرگونی نام حق گزینش دهید. پشتوانهی فرهنگی تاریخی پربار چند هزار ساله برای نگهداری در پستو نیست، از آنها بهره ببرید. فرهنگستان لغت امروز به كار میآید؟ ایــن یک انتقاد دادگرانه(:منصفانه) اســت برای آنان كه نقد دادگرانه را تاب میآورند. این حــق طبیعی همهی ایرانیان اســت كه نام پول ملیشــان برگرفته از فرهنگ خودشان باشد.

(شناسه: )35524