موزهی عصر آهن، گورستانی به دیرینگی تاریخ
شگفت یهایگورستانعصرآهنتبریز
گنجخانه یا همان موزهي گورستان عصر آهن تبریز، محوطهای باستانی است که در شمال، شــمال باختر(:غرب) و شمال خاوری(:شرقی) یادمان مســجد کبود جای دارد. این گنجخانه دربرگیرندهی گورســتان و آثار سفالی وابسته (:مربوط) به عصر آهن است.
پیشــینهی پژوهشهای باستانشناسی، محوطه مسجد کبود
در ســال 6731خورشــیدي بر اثــر اجرای عملیــات خاکبرداری برای ســاخت مجتمع بازرگانــی مســکونی در کنار مســجد کبود، یادمانهایي از یک گورســتان پیش از تاریخ یافته شــد و این انگیزهای برای آغاز نخستین کاوشهای باستانشــناختی از ســوي دکتر نصرتاهلل معتمــدی بود که بیشــتر جنبهی نجاتبخشی آثار را داشت. در این کاوشها از شمار 38 گور یافت شــده از «عصر آهن» در این گام(:مرحله)، دو اســکلت انسانی با اشیای درون آن در یک گور یافته شد که هماینک در گنجخانهی آذربایجان در شهر تبریز نگهداری میشــود. به دنبال آن در ســال 137۹ چهار فصل کاوش از ســوی دکتر علیرضا ُهَژبری نوبری انجام گرفت. همزمان با کاوش، عملیات حفاظتــی و بازآرایی(:مرمتــی) نیز آغاز شــد کــه آرمان(:هدف) آن ســامان بخشــیدن به جایگاه(:وضعیــت) اســکلتهای انســانی و ماندههای جانوری(:بقایای حیوانی) بهدستآمده از آنها همانند دندان و شاخ، اشیای درون گور دربرگیرندهی سفالینهها و اشیای فلزی و دیگر یافتهها در خود جایگاه بود. پاســبانی و نگهداري(:حفاظــت) و مرمت آثار، تنها دربرگیرندهی نگهداری و بازآرایی آنها در آزمایشگاه نمیشــود، بلکه سالم بیرون آوردن آثار، جابهجایی و بســتهبندی درست آنها نیز از کارهایی اســت که به پاسداری و نگهداری بهتر آثار ميانجامد. از همینروی کارگاه مرمت در محوطــه راهاندازی شــد کــه دربردارندهی بخش مرمت ســفال و مرمت اشــیای فلزی و دیگــر یافتهها بود. همچنیــن برای هر کدام از یافتهها شناســنامهي ویــژهاي آماده و ثبت شده اســت. اندازهی محوطه کمابیش 282۹0 مترمربع (سه هکتار) اســت که درازای خاوری و باختــری آن 276 و پهنای شــمالی جنوبی آن 102 متر را دربر میگیرد. محوطه مســجد کبود در شمال، شــمال باختر و شمال خاوری یادمان مســجد کبــود و در زیــر چندین متر رسوبات و الیههای زمینشناسی پایینتر از کد صفر (کف مســجد) جای گرفته است. یکی از رایجترین بخشبندیها در شــناخت دورههای باستانشناسی، بخشبندی زندگی آدمی بر بنیاد جنبههای فنآورانه و جنس ابزاری است که در اینجا بهکار گرفته ميشــود. بدینسان زندگی آدمی به چهار دورهي: سنگ، مس، مفرغ و آهن بخشبندی شده که «عصر آهن» با دستیابی آدمی به شگرد(:تکنیک) کورههای پیشرفتهي ذوب ســنگآهن آغاز میشود. عصر آهن خود نیز با نگرش به شــیوه و روش ساخت سفال، مهرازی(:معماری) شــیوهی گور ســپاری و بر پایهی همانندی گونههای سفالی به سه دورهي : عصر آهن 1200( 1500ات پیش از میاد)، عصر آهن دو 800( .پ1200ات م) و عصر آهن ســه 550( تا008 پ.م) بخش شده است.
گور سپاری یا تدفین در عصر آهن
ســنتهای گور ســپاری در عصر آهن زیر تاثیر باورهای مذهبــی مردمان بوده که باور به جهان پس از مرگ، مهمترین آنها است. از همین روی در بیشــتر گورهای این دوران برای تامیــن حیات واپســین، خوراک(:غذا) و نیازمندیهای زندگی روزانه را با جســد و به گمان فراوان با آیینهای ویژه(:تشــریفات خاص) به گور میسپردند. دامنهی گستردهای از اشیای آیینی از درون گورها دربرگیرندهی اشــیای آذینی(:تزیینی)، دســتافزار جنگی، ســنگهای گرانبها و نیمه گرانبها، مهرهها و ســاختههای سفالی کشف شــدهاند. روش جای دادن این اشــیا به همراه جســد، شاید برای خشنودی روانها(:رضایت ارواح) و دور کردن شر و یا باورهای ناشناخته دیگر انجام میگرفته است. مــوارد بهدســتآمده در کاوشهاي۹731 تا ،1382 فلزها، اشــیای آذینی، اسکلت انسانی و ســفال بوده اســت. ســفالها نیز بر این پایهاند: ســفالهای لعابدار دورهی اسامی، ســفالهای نخودی لبه تخت و آشپزخانه و سفالهای خاکستری. آثار شناساییشــده دربرگیرندهی نخالههای ســاختمانی دورهی معاصر، آثاری از دورهی قاجاریــه، صفویــه، تیمــوری و ایلخانی در الیههای باال بهدســتآمده است. گنجخانهی گورســتان عصر آهن تبریز از ســال 1385 بهعنــوان نخســتین گنجخانــهی صحرایی ایران آغــاز به کار کرد. آیین گشــایش این گنجخانه 30 اردیبهشتماه 1386 خورشیدي با باَشــندگی(:حضور) مدیران و سرپرســتان ســازمان میراث فرهنگی کشــور انجام شد. گنجخانه عصر آهن تبریز، همه روزه پذیرای گردشگران است. (شناسه: )35533