رازهای نهفته در شهر زیرزمینی «ساِمن»

مخابرات، تهدیدی برای شهر زیرزمینی «سامن»

ادارهی مخابــرات تهدیدی جدی برای شــهر زیرزمینی «ســامن»، ارزشــمندترین سازهی «دســت کند» باختر کشور اســت. در تابستان امسال نیز، بخشی از این یادمان دچار آسیب شد و بام بخشهایی از آنکه زیر ادارهی مخابرات جای گرفته، فرو ریخت. به گزارش اَمرداد، مجموعهی ِمهرازی(:معماری) دستَکند زیرزمینی «ساِمن» در سال 1۳84 به گونــهی ناگهانی و بر اثر کارهای عمرانی پیدا شــد. مجموعه در بستری از سنگ گرانیت به گونهی دستکند پدیدار شده و سراسر در زیر گذرگاهها(:معابــر) و خانهها و ســاختمانهای اداری جــای گرفته اســت. در یــک فرایند باستانشــناختی که تاکنون در هشت کارگاه از مجموعه انجام گرفته، دستآوردهای بسیار ارزشــمندی در پی داشته است. این مجموعه دربرگیرنــدهی بیــش از 50 فضای کوچک و بزرگ است که با راهروهای بیشماری با هم در پیوند بــوده و در ژرفاهای دگرگون میان ۳ تا 6 متری از ســطح زمین جای دارد. اتاقها و فضاهای مجموعه در هر کارگاه با هم در پیوند بوده و بهوسیلهی یک راه پلهی تراشیده شده از سنگ بســتر به بیرون راه دارند. با اینهمه، شــهر زیرزمینی «سامن» روزگار ناخوشایندی را پشــت سر میگذارد و با چالشهای فراوانی دســتوپنجه نرم میکنــد. ادارهی مخابرات سامن، درســت روی این مجموعهی بیهمتا جای گرفته اســت که در تابســتان امسال با ریزش بام بخشی از این سازه که کنار ساختمان مخابــرات جای دارد، آســیب جدی دیده و به دنبال آن تاسیســات مخابرات نمایان شد. هر چند که کنشگران میراث فرهنگی و هنرمندان همدانی، پیشــتر و با نگاشــتن نامههایی به رییس جمهور و اســتاندار همدان این فاجعه را پیشبینی کرده و با گوشزد کردن ارزش شهر زیرزمینی سامن، خواستار بودجهی ملی برای پاسداری و نگهداری از این سازهی دستکند شده بودند، ولی درخواست آنان کارساز نبوده و این مجموعهی مهرازی، دچار آســیب شد. از سویی، کنشــگران میراث فرهنگی همدان با بیان این که اگر بهزودی ســاختمان مخابرات و گذرگاههایی که روی این ســازه جای گرفته ِگردآوری نشوند، شهر زیرزمینی ساِمن بهزودی نابود خواهد شــد. یكــی از گفتمانهای مهم این یادمان ملی، ثبت جهانی آن در ســازمان یونسكو است که چندی است از سوی مدیران رده باالی استانی به میان آورده شده است. اما با وجود ســاختمانها و سازههای فراوان روی بستر این شــهِر زیرزمینی و اِستقرار سازههای ویران کننده در حریم و عرصهی این محوطه، ثبت جهانی آن شــدنی نبوده و این برتری از میان خواهد رفت. چالشهای شهر زیرزمینی ســامن در همینجا پایان نمییابد. چند ماهی اســت که ادارهی آبفا شهرستان سامن نیز بر آن شــده اســت تا برای پدیداری تاسیسات پساب، گذرگاههای شــهر را گودبرداری کند. از همین روی اگر ســازمان آبفا، کار خود را در این زمینه آغاز و به ســامان برســاند، باید قید ایــن مجموعهی مهرازی بیماننــد را زد و به گونــهی کلی آن را نادیــده گرفت. زیرا با این کار شهر زیرزمینی سامن نابود خواهد شد. هر چند که سرپرستان ســازمان میراث فرهنگی همدان میگویند: شــرکت آبفــا حق ندارد در مجموعهی شــهر زیرزمینی سامن گودبرداری کند. اما تا زمانی که پاسداشــت و نگهداری از میراث فرهنگی به خواست ملی مردم و بهویژه سرپرستان تبدیل نشود و جایگاهی در گفتمان اندیشگانی دولتمردان و سیاستگذاران نداشته باشد، نمیتوان بهدرستی از یادمانهای تاریخی و فرهنگی نگاهبانی کرد. از ویژگیهای شهر زیرزمینی سامن، وجود گور ســپاریها و بقایای انســانی فراوان موجود در کف فضاها است. گور سپاری در این مجموعه به گمان بســیار به کاربــری دور دوم مجموعه برمیگــردد. این امــر بیانگر آن اســت که از مجموعه در یــک دورهی زمانی کمابیش دراز به عنوان مجموعهای ویژه ی گور سپاری بهره برده شده است. گور سپاری در دورهی اشكانی در تابوتهای سنگی و ســفالی، گوردخمهها، گورخمرهها و یا جایگاههایی که پیوند سرراست با این آخشــیجها(آب، باد، خاك و آتش) نداشته باشد، انجام میگرفته است.

(شناسه: )35722