واکاوی رستمزایی در روزگار شهریاری منوچهر
هفتمین شهریار پیشدادی (بخش دوم)
سرگذشت ايران )25(
پیرو بخش پیشــین، بر آنیم تا در این شماره، دربارهی رخداد شگفتآور شیوهی زایش رستم، پور زال از مــادرش، رودابــه دادههایی آورده شــوند. برجایماندههای پزشکی کهن آریایی در بخشهایی از اوستا و نیز نوشتار «آیورودا» هندیان و نیز بندهش امروزه در دســت است. در کنار آنها، نوشــتارهای اســامی دربارهی سرگذشــت باســتانی ایران نیز دربردارندهی برخی آگاهیها در پیوند با موضوع هســتند. از برجســتهترین این نوشتههای روزگار اسامی، شاهنامهی فردوسی است که پیرو آن، «َسئِنا» (سیمرغ افســانهای در زمانهای سپسین) به فراهمسازی دو چیز پافشاری میکند: -1 ابزار اصلی جراحی نوین یعنی کاردپزشک -2 پزشکی ماهر و کارکشته در نبود خود سئنا اما پیش از آنکه برش انجام شــود، بیمار باید بیهوش شــود تا درد زیاد آن را احساس نکند. امروزه، در این جراحی، بیهوشــی به گونهی موضعی و عمومی انجام میشــود که در حالت نخست، در بخش ستون مهرهها طناب عصبی یا ناحیهی (SLGXUDO بیحسی انجام میشود، بنابراین بیهوشی کامل نداریم. اما حالت دوم، مگر در وضعیت ســخت و فوری، کاربرد ندارد. هر چند که خطر آن، هم برای مادر و هم برای نوزاد بســیار کم اســت. مادهای که امروزه در بیهوشی بیشــتر به کار برده میشود، «اتر» اســت که در بیهوشــیهای عمومی کاربرد بسیاری دارد. مراقبتهــا و مراحل بیهوشــی و بیحســی تــا آنجا اهمیــت دارد که در کشــوری چون انگلســتان، گروه بیهوشــی را پاســخگوی آرامبخشی یا آسوده نبودن بیمار پس از جراحی کاردپزشکی میدانند. اما چیســتی(:ماهیت) مادهی بــه کار رفته در این عمل، چه میتوانســته باشد؟ آیا به راستی همان شراب آشامیدنی بوده که فردوسی آن را با واژهی «می» در کتاب خود آورده اســت؟ یا اینکه باید به فراتر از آن بیاندیشیم؟ بــر روی هم، هیــچگاه نمیتوان بــه دور از بهرهگیری از مواد بیهوشکننده، جراحیهایی را کــه نیازمند برشدهی و شــکافهای ژرف هستند، انجام داد. زیرا درد پس از آن میتواند برای بیمار کشــنده و مرگبار باشــد. از سوی دیگر، اگر مادهی به کار رفته از سوی پزشک، شراب بوده باشد، الکل موجود در آن، ٠٣ درصد حجم کل را تشکیل داده است و این اندازه نیز نمیتواند دورکنندهی درد جراحی رســتمزایی باشــد. اما میدانیم که رودابه هیچگونه دردی را احساس نکرده است، بلکه آنچنان به خواب رفته بود که پس از گذشــت یک شبانهروز از زایمان، بیدار میشود. در حالــی که غلظت 3cm3 الکل در یک لیتر از خون بدن، شــوند برانگیختن حس شادی یا اندوه در فرد شــده (در حالی که هنوز هوشیار است) و حتا میزان 3cm٥ از آن در همان حجم از خون نیز (که سبب مستی کامل و خواب میشــود) نمیتواند بیمار را در زمان جراحی یادشده، به گونهی کامل بیهوش نگــه دارد. از ســوی دیگر، بــه کار بردن داروهای بیهوشکننده یا آرامبخشهای امروزی که پزشکان از آنها در عملهای جراحی و کاردپزشــکی بهــره میبرند نیز شوند دشواریهای تنفســی در نوزاد تازه بهدنیاآمده میشود. در حالی که ما هیچیک از این نشــانهها را در سرودههای شاهنامه نمیبینیم و به جای آنها، سخن از شادابی و تندرستی کامل نوزاد به میان میآید. آیا درون می، «پراهوم» یا عصارهی «افدرا» بوده است؟ نمیدانیم. در دنباله، پیرو آنچه در شــاهنامه پیرامون شــیوهی به خوابرفتن رودابه نوشته شده اســت، جایگاهی که امروزه در آن برش را وارد میکنند، زیر شکم است. اینکه او هم به همین شــیوه جراحی شده باشد یا به گونهای دیگر، نمیتوان دیدگاه اســتوارانهای(:قطعی) گفــت، اما آنچه را که بر پایهی یارینامهها و نوشــتههای در دســت میتوان نوشت، این است که برای بیرونآوری نوزاد، باید به شیوهای آگاهانه رفتار کرد تا نوزاد آســیب نبیند و بند ناف را نیز به گونهای برید تا عفونت پدید نیاید. پس از این گام، زمان بستن جایگاه برش میرســد. فردوســی در گزارش منظوم خود، از دوختن زهدان و شــکم رودابه یاد کرده اســت و پس از آن با بهرهگیری از آمیختن گیاهی ناشناخته با شیر و مشک، «آمیختــهی دارویی» را یــاد میکند که پس از خشکشدن هر یک از اجزایش در سایه، زخم و محل دوخت را به آن آغشته میکننــد و این پماد چنــان اثر کارآمدی داشته اســت که در گذر همان روز، زخم به سراسر بهبود مییابد. اما پرســش دیگری کــه در اینجا پیش میآید این است که چگونه آنها توانسته بودند تا زهدان را بدوزند؟ چیســتانی که خــود، یک پژوهش نیاز دارد. به هر روی، چنیــن رخــدادی در روزگار شــهریاری منوچهر، هفتمین فرمانروای پیشدادی رخ داده است. گویا نسخهی نقششدهی این رخداد چند هزار سال پس از پیشدادیان و در پیوند با هزارهی یکم پیش از میاد، بر روی جام «حســنلو» از آریاییان کهن در دست است.
(شناسه: )36164