تلگـراف ؛ نوآوری ايرانی به کام انيرانی
مهدیمحسنیانراد،جامع هشناس،نویسنده، واستاددانشگاهدرنشستروزجهانیبناهاو محوط ههایتاریخی،دربارهی«تصورتلگراف نوریدورانداریوشهخامنشیبهعنوانیکی ازشواهدکهکشانچهارمارتباطی»سخنرانی کــرد.ســخنرانیاودربارهینگاهمارشــال م کلوهانباعنوان«سهکهکشانارتباطی» ازدیــدگاهارتباطاتبهتاریــختمدنبودکه دیدگاهم کلوهاننیزدربرگیرندهیکهکشان شفاهی،گوتنبرگ،مارکنیبود. ویســخنرانیخودراای نگونــهآغازکرد: م کلوهــانبراینباوربــودکههی چگونه پیوندیباواسط هیراهدوریاپیوندرسان های نم یتواندهمچونگف توگویچهرهب هچهره، همهیح سهایانسانرابهکارگیرد. اینجامع هشناسسپسبایادآورینخستین اندیشــ ههادربارهیهستی(:وجود)کهکشان ارتباطــیچهــارمودیــدارزندهیــادکاظم معتمدنژاد،پــدردانشارتباطــاتایران،با م کلوهاندربازگشتازکنفرانسارتباطات ســنتیدرهاواییگفت:معتمدنــژاددراین دیداربااشــارهبهکتابکهکشانگوتنبرگ م کلوهانبهشیوهیتکثیردستیبهوسیلهی دیکت هیه مزماندرچندینبرگدرروزگار آلبویهم یگوید«منازایرانغفلتکردهام.» ویافزود:02ســالپسازآنبهسفارش معتمدنــژادنگارشکتابیدربــارهیتاریخ ارتباطاتدرایرانآغازشــدودرششمین ســالودرحال یکهکتابروب هپایانبود،در پیدستیابیبهدادههاییازروزگارداریوش هخامنشــیوپــسازآن«مانی»،کتاب «ایراندرچهارکهکشــانارتباطی؛ســیر تاریخارتباطاتازآغازتاامروز»نامگرفت. محســنیانرادگفتکهنخســتیننشان هها ازاحتمــالبــودنتلگرافنــوریدرروزگار هخامنشی،درسفرنام هیسامویلگرینویلر بنجامیندیدهم یشــود،سپسبخشیازاین کتابراخواندکهدرآنآمدهبود:ازدیدن یهای دیگرفالتمرکزیایرانکهنگاههررهگذری رابهخودم یکشــاندخا کریزهایمصنوعی استکهبهفاصل ههایمعینیازیکدیگر،صدها میلدرسراسردش تهاوصحراهاساختهشده است.ایران یهام یگوینداینخا کریزهادرزمان جمشیدشاهپیشدادیساختهشدهاست.آ نها هربناییکــهدربارهاشچیزینم یدانندرابه روزگارجمشیدمنتسبم یکنند،اماگروهیاز دانشمدانایرانباورداشتندکهازاینخا کریزها بهرهیارتباطیوخبری،مانندتلگرافم یبردند. ویسپسبانامبردنازکتابایرانشهرکه کمیسیونملییونسکوایراندرشانزدهمین سالگشایشخودچاپکردهاست،گفت: نزدیکبهیکســدهپسازبنجامین،این نخستینمنبعایرانیبودکهازتلگرافنوری روزگارباستانایرانسخنبهمیانآورد.در اینکتــابم یخوانیم«دربیابا نهایایران تپ ههایمصنوعیبافاصل ههایمساویدیده م یشــود.نزدی کتریناینتپ ههابهتهران تپ هایواقعدرراهریبهشمالورامیناست، اینفرضیهمطرحاستکهتپ ههاییادشده احتماالباق یماندهیبر جهایخبررســانی دورانهخامنشیانهستند.» ایناســتاددانشــگاهســپسبانامبــردناز محمدمهــدی مظلــومزاده، وی را مــورخ غیردانشگاهینامیدکهچکیدهیکاو شهایش رادرنوشتارمفصلیباعنوان«بقایایبر جهای آتــشخبردرفارس»چاپکردواوراازاندک کسانیدانستکهتاپیشازچاپکتابایران درچهارکهکشانارتباطیبیشازهمهدربارهی جزییــاتتلگرافنوریکارکردهاســت.وی افزود:مظلو مزادهدرایننوشتاربر جهایسنگی ناشــناخت هایازروزگارهخامنشیاندراستان فارسراشناساییکردهکهباالیآ نهاه مزمان دوگونهآتشدرآت شدا نهایســنگیروشن م یشدهاست:اخگر(:شعل هی)سفیدازهیزمآغشته بهپی هیچارپایانواخگرسرخازهیزممعمولی(یکی نمایندهیپیامشادودیگریناشاد).نگهبانانبر جها گون هیآت شهایرمزیراازدورتشخیصم یدادند وهمانرنگآتشراروشــنم یکردند.محسنیان راددربارهیای نکهچگونهپیا مهایکوتاهولیبسیار گون هگونهخامنشیانبرایادارهیکارهایسرزمین پهناورشــانجاب هجام یشدهاستگفت:تنهاراهکار آناســتکهدورنگآتشراهمچوندونشــانه، همانندخطونقطه(تلگرافمورس)،ویاصفرویک (همانندرایانه)بدانیم. ویافزود:شــارپم یگویدکهبهاحتمالبســیار نخســتیندبیرهی(:خط)الفباییراســتین(:واقعی) جهانهمــاندبیــرهی63واکی(:حرفی)میخی فارسیباستاناستووالترهینتسآلمانیدرکتاب «راههاییتازهدرفارســیباستان»م ینویسد«خط میخیبهفرمانداریوشاختراعونخستینکتیبهکه بهاینخطنوشتهشدهکتیب هیبیستونبودهاست. برایاینخطعالوهبر63حرفودونشانهبرایجدا کردنواژههاکوتاهنوشت ههایینیزابداعشدهبود.» محســنیانراددرپاســخبــهای نکــهآیااین کوتاهنوشت ههایکنوآوریبرایآسانیدرفرستادن تلگرافنوریبودهاستبابرابرسنجی(:تطبیق) نشــان ههایمورسوچگونگیبازوبستهکردن روزنهیجلویآت شدانگفت:آشــکاراســت فرســتندگاننشــان ههابایدبازما نهایتوقف مشخصبرایهرباربازوبستهشدنتافرستادن هرحرفوزما نهایبیشــتربرایفرستادنهر واژه،فرستادنواژههاراشدنیم یساختند. ویباگفتنای نکهدرسرزمینپهناوروچندملیتی ایــراندرروزگارداریوشتیرههاییبازبا نهای گوناگونســخنم یگفت هاندافزود:اینشیوهدر جاب هجایییکپیامازتخ تجمشــیدتایکیاز بخ شهایمرزیکشــورازسویفرستندگان باالیبر جهایاباالیتپ ههایدس تساز،باوجود داشتنزبا نهایگوناگوناختاللیپدیدنم یآورد. محسنیانرادازاحتمالازهمپاشیدنسازما نهای خبررسانیبر جهایروزگارداریوشومتروکهشدن بر جها،پسازفروپاشــیامپراتوریهخامنشیو هر جومر جهایمقطعیایرانسخنگفت. ویدردنبالهیسخنانشگفت:فرهن گنامههای باختری(:غربــی)بدونهیچیادکــردیازنظام ارتباطیروزگارداریوش،ازوجودسیستمیهمانند تلگرافدرگذشــت ههایدوریــادکردهاند.برای نمونهبریتانیکادرپیشــگفتارتلگرافم ینویسد «هزارانســالاستکهبشــردرحالتجرب هی شیوههایمخابرهیتلگرافبودهونخستینابزار چنینکاریهمانبر جهایدیدهبانیآتشاست.» اوافزود:اینفرهن گنامهبرایبهنمایشگذاشــتن نمونــهدربارهیبر جهــایدیدهبانیآتــش،بدون هی چگونهیادکردیازایــران005پیشازمیالد،از یکرویدادتاریخیدرپیوندبا91آوریلسال5۷۷1 میالدییادم یکندکهچگونه96سالپیشازاختراع سامویلمورسبرایفرستادنخبرتازشانگلستانبه فرانسه،نورفانوسبهکاربردهشدهاست. بهگفت هیایننویسنده،«آلنپالمر»دربخشی ازکتابارتباطاتجهانیهنگامســخنگفتن دربارهیگذرهایتاریخیارتباطاتازبر جهای یادشدهکهدرپیوندباچندینسدهپیشازروزگار امپراتوریرومباستاناست،هی چگونهنامینبرده است؛درجاییکهم ینویسد«دس تکمسههزار سالاستکهانسا نهاکوشیدهاندازفاصل ههای بســیاردوربایکدیگرارتباطبرقرارکنند؛چین باستانومصرازنظا مهایپیچیدهینام هرسانی بهرهم یبردندویونان یها،ســقوطشهرتروارابا روشنکردنآتشبرفرازکوهاعالمم یکردند.» محســنیانراددربــارهیپژوه شهایمیدانی درای نبارهگفت:ســال6۸31توانستمازنزدیک برجمشرفبهشــهرقزوین(برجباراجین)که اکنوندرونیکمنطق هیگســتردهیارتشی اســترابررسیکنمکهبررســیویژگ یهای سازهیاینبرجازسویباستا نشناسانازدیدگاه کاربــربهعنوانبرجمخابــرهیتلگرافنوری پیشنهادم یشود.(شناسه: )36253