سرآغاز پیدایش انسان (بخش نخست)

گفتوگو دربارهی پیشینه، خاستگاه(:منشأ)، تبار و چیســتی انســان از شــیرینترین گفتمانهای درپیوند با دانش انسانشناسی است. پرسشهایی مانند اینکه ما کیستیم، چرا اینجا هستیم، از کجا آمدهایم و جایگاه ما در جهان کجا است، همگی از باارزشترین و چالشبرانگیزترین پرســشهایی اســت کــه هــر انســانی در درازای زندگی خود بیگمان، دســتکم یک بار از خود پرسیده اســت. بیگمان همهی مردمــان امروزی «انســان مدرن» یا همان انسان هوشمند هســتند، ولی پژوهشهای یــک دههی گذشته نشان دادهاند که نمودهای زیستی، رفتــاری و ژنتیکی نوین شــدن در زمان و جایی ویــژه و به یکباره پدیدار نشــدهاند. ازاینرو، «پیدایش ما» فرآیند گونهزایی آنی نبوده اســت، بلکه برآیند یک روند پیچیده، دیریاز(:دراز مدت) و نابســامان(:بیقاعده) از افزایش در سراسر زندگی(طول عمر)، تکرر در باروری و افزایش میــزان زادآوری بوده است که از پایان دورهی ِپِلیستوِسن* آغاز و در آغازگاه دورهی هولوسن** شتاب گرفته است. به ســخنی دیگر، «انقالب انسانی» بیــش از آنکه برآیند دگرگونــی ناگهانی در روند فرگشــت(:تطور) بوده باشد، برآیند انقالب در میزان زادآوری بوده است. پاسخ به این پرسش که «ما چگونه ما شدیم؟» با بهرهگیری از دانشهای دیرینانسانشناسی، باستانشناسی، و دیرین-ژنتیک بهگونهی همیشــگی در حال دگرگونی است. گرچه هنوز پرسشهای بسیاری دربارهی ریشهی انســان برجای اســت، دادهها بهروشــنی گویندهی آن است که پنج ردهی(:مرحله) شناخته شده و جدا در راه «مدرن شدن» زیستی و رفتاری انسان دیده میشود. نخستین رده در فرگشــت انسانها، نخستین انشقاِق(جداشــدن) نیاکاِن انســانریختها از نیاکان شامپانزهها در نزدیک به 8 تا 5 میلیون سال پیش است. نخستین انسانریختها بیشتر برپایهی ریختشناختی استخوان لگن و شیوهی مفصلبندی استخوانهای بلند پایینتنه بودند که آنها را برای راه رفتن بر روی دو پا توانمند میکرده اســت و ازاینرو از میمونهای بزرگ جدا(:متمایز) میشــدند. این نکته را نیز نباید نادیده گرفــت که راه رفتن برای این جانداران دو پا تنها بر روی زمین کاربرد داشــته است و آنها در صورت نیاز، همچنان توانایی باال رفتن از درختان را داشــتند. این جانــداران در دیگر ویژگیهای جسمانی، همچون اندازهی(:حجم) مغز، دندانها، کف پا و دســتان بسیار همانند میمونهای بزرگ بودهاند. اگر آنها تا به امروز به زندگی خود ادامه میدادند شاید میمونهای دو پا نامیده میشــدند. دیرینانسانشناســان امروزه آنها را «استرالوپیتهکوس» مینامند.

* پلیستوســن :)3OHLVWRFHQH( یکــی از دورههــای زمینشناسی است که از نزدیک به 2 و نیم میلیون سال پیش آغاز و تا 12 هزار سال پیش ادامه داشته است. ** هولوســن :)+RORFHQH( آخریــن دوره از دورههای زمینشناسی اســت که از نزدیک به 12 هزار سال پیش آغاز شده است و تا کنون ادامه دارد. یارینامه: وحدتینســب، حامد، ،1393 پیدایش انسان، (ترجمهی مجموعه گزیــدهای از مقالههایی دربارهی ســیر تطور انسان)، نشر ایراننگار، تهران.

(شناسه: )36264