یادمانهای ایرانی در میراث جهانی

ایران سرزمینی با جاذبههای طبیعی، تاریخی و فرهنگی بیشمار است. بسیاری از یادمانهای تاریخی و فرهنگی ایران از ویژگیهای جهانی و انسانی برخوردار است و بر همین پایه شرایط ثبت در میراث جهانی یونســکو را دارا اســت. سیاههی آثار جهانی یونسکو تاکنون به ۳7۰1 اثر رسیده است که 22 اثر از ایران در این سیاهه جــای دارد. با توجه به اینکــه این 22 اثر تنها بخش بســیار کوچکی از آثار ایرانی با توانایی جایگرفتن در ســیاههی جهانی هستند امید میرود که در ســالهای پیشرو با کارهای به هنگام مسووالن ایران، به ویژه در پیشگیری از ثبت آثار ملموس و ناملموس ایران به نام دیگر کشــورهای همسایه، شمار یادمانهای به ثبت جهانی رسیدهی ایران بیشازپیش باشد. میراث جهانی یونسکو نام پیماننامهای جهانی اســت کــه در ۶1 نوامبر 1۹72 میــالدی در کنفرانس همگانی یونسکو بسته شد. درونمایهی این پیماننامه نگاهداری از یادمانهای تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که ارزش جهانی دارند و وابسته به همهی انسانهای زمین، بهدور از نژاد، دین و ملیت ویژه، اســت. برپایهی این کنوانسیون کشورهای هموند یونسکو، میتوانند یادمانهای تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. نــگاهداری از این یادمانها پس از ثبت با وجود ماندن در گســترهی حاکمیت کشور وابسته، بر دوش همهی کشــورهای همونــد خواهد بود. مکانهای میراث جهانی ثبتشــده در سازمان یونسکو جاهایی مانند جنگل، کوه، آبگیر، بیابان، بقعه، ساختمان، مجموعه و یا شهر هستند که هر اثر دستکم باید یکی از سنجههای(:معیار) زیر را برای ثبت در میراث جهانی یونسکو دارا باشد:

نشاندهندهی یک شــاهکار از هوشمندی و نوآوری انسانی باشد. نشاندهندهی دادوســتد ارزشهای بشری در یک بازهی زمانی در یک گسترهی فرهنگی از دید پیشرفت در مهرازی(:معماری) یا فناوری، برنامهریزی شهری یا طراحی چشمانداز باشد. گواهی بیهمتا یا دســتکم استثنایی بر یک آیین فرهنگی یا شــهریگری(:تمدن) زنده یا ازمیانرفته باشد. نمونهای برجسته در مهرازی یا تکنولوژی که گامی باارزش از تاریخ بشر را نشان دهد. نمونهی برجســتهای از همکنش(:تعامل) میان انسان و زیستبوم و یا نماینده یک فرهنگ باشد. بهگونهی مســتقیم یا ملمــوس در پیوند با رویدادها یــا آیینهای زندگی، اندیشــهها، باورها یا آثار هنری یا ادبی دارای باارزش برتر جهانی باشد.

معیارهای فرهنگی نگاهی به سنجههای ثبت آثار در یونسکو میراث جهانی يونسکو نام پیماننامهای جهانی است كه در تاريخ 16 نوامبر 1۹72 میالدی در كنفرانس همگانی يونســکو بسته شــد. درونمايهی اين پیماننامه نگاهداری از يادمانهای تاريخی، طبیعی و فرهنگی بشــر است كه اهمیت جهانی دارند و وابسته به همهی انسانهای زمین، بهدور از نژاد، دين و ملیت ويژه، است. معیارهایطبیعی

پدیدهی بیمانند طبیعی با زمینههای استثنایی و زیباشناسیباشد. نمونــهای برجســته از گامههای(:مراحــل) و دگرگونیهای تاریخ زمینشناسی باشد. نمونهای برجســته از فرایندهای زیستبومی و بیولوژیکیباشد. دربردارندهی زیستگاههای طبیعی مهم از دید گوناگونی زیستی و گونههای در خطر باشد. ایران سه سال پس از تصویب کنفرانس عمومی یونسکو در ۶2 فوریه سال ۵7۹1 به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست. پس از آن در سال ۹7۹1 چغازنبیل، تختجمشــید و میدان نقش جهان از نخستین جاهایی بودند که در ایران به سیاههی میراث جهانی یونسکو افزوده شدند. ســیاههی میراث جهانی یونســکو در ایران تاکنون دربردارنــدهی 21 اثر میراث فرهنگی و تاریخــی و یــک اثر میراث طبیعی اســت. این ســیاهه دربردارنــدهی یادمانهایی چون «چغازنبیل، تختجمشید، میدان نقش جهان، تختسلیمان، ارگ بم، پاسارگاد، گنبد سلطانیه، سنگنوشتهی بیستون، کلیساهای آذربایجان، سازههای آبی شوشتر، بازار تبریز، بقعهی شیخ صفیالدین اردبیلی، باغ ایرانی، مســجد جامع اصفهان، برج گنبد قابوس، کاخ گلستان، شهر سوخته، روستای دستکند میمند، شهر باستانی شــوش، کاریز ایرانی، کویر لوت (نخستین اثر طبیعی ثبتشــدهی ایــران در میراث جهانی یونسکو) و شهرتاریخی یزد» است. خوشبختانه با پیگیری میــراث فرهنگی و دیگر نهادهای در پیوند شهر تاریخی یزد، به عنوان نخستین شــهر تاریخی ایران و بیســتودومین اثر از میراث جهانی کشــور، پس از گذشت ۹ سال از جای گرفتن پروندهی این شهر در سیاههی میراث گذرای(:موقت) جهانی، ۸1 تیرماه ۶۹۳1 خورشیدی به عنوان یکی از نخستین شهرهای خشــتی جهــان در چهل و یکمین نشســت کمیتهی میراث جهانی یونســکو ثبت شد. در نشست 1۴ یونسکو افزون بر شهر تاریخی یزد 22 اثر از دیگر کشــورهای جهان در یونسکو ثبت شد که سیاههی آن در زیر آمده است. «پارک ملی لسآلرســس (آرژانتین)، دشــت گینگای هو (چین)، منطقهی کوهســتانی داریا (فدراسیون روسیه)، بنزاکنگو، شهری در استان زئیر (آنگوال)، محوطهی باســتانی والنکو وارف (ریودوژانیــروی برزیل)، معبد ســامبور، پری کوک در شهر کامپونگ توم (کامبوج)، جزیرهی بینالمللی و تاریخی کوالنگســو (چین)، شش دیوار دفاعی ساختهشده از سوی جمهوری ونیز بین ســدههای ۵1 تا 17 میالدی، (کرواسی، ایتالیا و مونتونگرو)، کوجاتــا گرینلند، لبههای یخی قطب شمال وابســته به کشاورزی مردم اسکاندیناوی (دانمارک)، اســمره، مدرنترین شهر قارهی آفریقا (اریتره)، محوطهی تاپوتاپوتیا (فرانســه)، غارها و هنرهای عصــر یخبندان، اشوبشــه یوقا (آلمان)، شــهر تاریخی احمدآباد (هند)، جزیرهی مقدس اکینوشما و مکانهای وابســته در منطقــهی موناکاتا (ژاپن)، شــهر قدیمی الخلیل (فلســطین)، معدن مس و روی شهر تارنوفسکی گوری و سیستم مدیریت آب زیرزمینی (لهســتان)، کلیسای جامع آسامشن و صومعهی تاریخی شــهر سیازسک (روسیه)، محوطهی فرهنگی خومانی (آفریقای جنوبی)، شــهر یونانی افردیســیس (ترکیــه)، محلهی دریاچهی انگلیسی (انگلستان).» بههررو، بایســته اســت که میراثفرهنگی و دیگر نهادهای فرهنگی کشــور هرچه بیشتر در شناسایی و پیشنهاد آثار دارای ویژگی ثبت جهانی بکوشــند تا با توجه به شایستگی ایران در ایــن زمینه در کمترین زمــان از این رویداد فرهنگی جهانی، بیشترین بهره را ببریم. (شناسه: )36832