باران و دریا ، نگاهدار و زندگیبخش آفریدگان

چگونگی تشکیل باران در نوشتههای باستانی (بخش پایانی)

در بخش یکــم «باران در دریا» پیگرفته شــد و اکنون به «باران در کوه» پرداخته میشود:

باران در کوه

در نوشــتهی پهلوی «مینــوی خرد» با پرسشــی دربارهی کوهها و دریاها روبهرو میشــویم که بســیار ارزشمند اســت. یادآوری ابر بارانزایــی که در کوه پدید میآید نکته باارزش این ســخن «مینوی خرد» است: -پرسید دانا از مینوی خرد که این کوهها و دریاهای در جهان چرا ساخته شدهاند؟ مینوی خرد پاســخ داد که این «کوههای در جهان برخــی انگیزندهی بــاد )1( و برخــی بازدارنــدهی بادنــد )2( و برخی جــای و [محل] ترتیــب و جای و مکان ابر بارندهاند.» OHH ZRUG 2 ZLQG ZRUG VLGH 1 VLGH [اشــارههای درســتی که از چشم دانش امروز نیز دور نیســت. برخــی از کوهها انگیزانندهی بــاد و برخی بازدارندهی باد و برخی جایگاه پدید آمدن ابر هســتند به گونــهای که عامل کوهســتان صعود مکانیکی جریان هوا را به دنبال دارد و با صعود کاهش دما و در پایان شکلگیری مه یا ابرهای بارانزا (ابر &% یا ابر فراز کومهای )&RPROX QLPEXV و این سه نکتــه را مردمان میانه جهــان دریافته و دربارهی آن اندیشیدهاند.] - و ایــن دریاها را در جهــان آفریدگار اورمزد برای نگاهداری و زندگیبخشــی آفریــدگان خویش از کنار البرز ســاخته اســت. (مینوی خرد: .)64 :55 «ریزش و حرکت همهی آبها در جهان از شرق به غرب است.» [اینجا نکتهی بســیار ارزشمندی آورده شــده اســت. چرخش عمومــی جو که میتوانــد شــوند(:باعث) حرکــت آبها شــود (مانند: ال نینو و النینا) از استوا تا قطب بر سه گونه است: از عرض صفر تا 30 درجه که عرض اســتوا و عرضهای نزدیک استوا اســت از «شرق به غرب» است (جریانات غرب سو). اشارهی نوشته به این منطقه اســت. بارش بارانهایی به اندازهی جام و درشــت نیز ایــنرا تایید میکند. نکتهای کــه باید بدان توجه نشــان داد این اســت که اَِرَزهی را بــه راَین(:دلیل) اینکه همیشــه حتا در نوشتههای پهلوی نیــز پیشتر بر َســَوهی آمــده به عنوان کشــور خاوری میگیرند. ولــی پورداوود و درخشــانی با توجــه به معنــای واژه یعنــی جایی که خورشــید فــرو میرود، منطقهی باختری، شــام؛ این نام را برای باختر، و َســَوهی را خاور میگیرند.(نک: پــورداود، مهریشــت، پاینویــس همین بند و درخشانی، جهانشــاه، دانشنامهی کاشــان، جلد3، آریاییان، مردم کاشــی، اََمرد، پــارس و دیگر ایرانیان). با توجه به دانش امــروزی و جهت چرخش جریانات هوا و آب در اســتوا که در باال آورده شد، به نگر(:نظر) میآید که با کنار هم نهادن این گواهیهای دانشــی دیدگاه پورداوود و درخشــانی دربارهی معنای ارزه و سوه نادرست باشد. عرض میانه از 30 تــا 60 درجه را در بر میگیــرد که ایران کنونی در آن اســت. (جریانات خاور ســو). از 60 تا 90 درجه چرخش باختر سو است.] -«انبــار آب در دریــای پودیگ اســت. نشســتنگاه ابر در البرز است.» (همان: )58 :43 [ژرفترین گودال جهان که گودال ماریانا نام دارد با ژرفای 11034 متر یعنی نزدیک به 11 کیلومتر در اقیانوس آرام یا کبیر یا «پسیفیک» است و گفته میشود که نام پسیفیک توسط ماژالن در 1520 میالدی روی این اقیانوس گذاشــته شــده است. مقایســه شود این نام با نام «پودیک» در زبان پهلوی که انبــار آبهای جهان به شمار میرود. آیا ماژالن نقشه جغرافیایی جهان را که ایرانیان شــناخته بودند را در دست داشته است؟]

نوشتههای پهلوی بارانکرداری

بارانکرداری عنوان نوشــتهای پهلوی در چگونگی پدید آمدن ابر و باران است. این نوشتار کوچک در میان دیگر نوشتههای پهلوی و زیر نام «داســتان گرشاســب، تهمورس و جمشــید گلشــاه و متنهای دیگر» بهدســت کتایون مزداپور برگردان و چاپ شــده است. (نشــر آگه: .)1378 همانند تیشتریشــت موارد فلسفی و دینی را با موارد دانشی در چگونگی پدید آمدن بــاران تا بارش به هم آمیخته اســت. ما گزیدهای از مــوارد دانشــی را یادآوری میکنیــم و خوانــدن همه مــوارد را به بازگشت به اصل کتاب وا میگذاریم. - آذرباد ماراســفند (گویا همان آذرپاد مار اســپند / مهر اســپند نامی و موبدموبدان شاپوهر ساسانی باشد.) در کتاب دینکرت از فرمودهی زرتشــت میگوید که روزی زرتشــت در همپرســهای که بــا اورمزد داشــته از باران، علت و سبب باران، بن انبار و رسیدن و فرمانداری و کاریگر و سردار کاریگر و جوهر و ابزار و پتیارهی بازدارنــدهی باران، ســود و زیان و دلیل قطــره ُخرد و درشــت و بــرف و تگرگ افزاینده و کاهنده و ســودگر و زیانگری آن میپرسد. اورمزد پاســخ میدهد: رایــن باران خرد دادار و نیازمنــدی جهان به نو شــدن به هنگام رسیدن خشکی در جهان با رطوبت زدایندهی درد و آورندهی رویندگی است. ســبب باران به نیروی گرمی آب و توان باد، وارون طبع آب از زیر به باال بردن باز آمدن آب به صورت خود به زیر به وسیله «ایزدان تنظیمکننده» متوازن گشــتن و بخش شدن [در جهان] است. [این ایــزدان تنظیمکنندهی باد همانندی با شــرطهای پدید آمدن باران هستند که امروز میدانیم. این شــرطها در اوستا و نوشــتههای پهلوی 01تا اســت. «تیشتر به یاری مینوِي خــرد و با همکاری ایزِد بــاد، آب را به بــاال ميرانــد و به یاري َِ ایزد بــرز (اپام نپــات) و فروهر نیکان و به یاری ایزد هوم و بهمن امشاســپند به نبرد این دیو خشکسالی ميرود.» جهت رخــداد پدیدهی باران چندین شــرط 8( تــا 11 عامل) میبایســت کنار هم جای گیرد تا یک چکــهی باران پدید آید. این چرخه جنبش مولکول آب را در اتمســفر هیدرومتئورولوژی(یــا آبشناســی و یا چرخهشناسی آب در اتمســفر) مینامند. نمیخواهیم ایــزدان تنظیمکنندهی باران را شــرطهای پدید آمدن بــاران بدانیم. هــدف از یادکــرد این مطالــب آوردن همانندیهای موجود است.]

نوشتههای بهیادگارمانده از نياکانمان گزارشهایی دارند که پس از هزارهها هنوز برای ما جدی است. این نوشتهها مرز ميان پندار و واقعيت هستند. در نوشتههای کهن اخبار و رخدادهایی دیده میشــود که هم شــگفتآور است و هم پذیرش آن دشوار. گزارشهای اوستا و نوشــتههای پهلوی ميراثی است که نياکان ما با ســختی فراوان سينهبهسينه و یا با بازنویسیهای فراوان برای ما نگاه داشتهاند. اینها داستان زندگانی مردمان ایرانی و سرگذشتی است که در درازنای هزارهها بر زندگانی آنها رفته و اکنون یکی از عنصرهای شناســهای ما را پدید میآورد که نمیتوان به آســانی از آن گذشت. اوســتا، بندهش، مينوی خرد و ... تاریخ دانشی(:علمی) است که هر ایرانی، باید آن را بداند. نمونهای از این تاریخ دانشی آن است که در زمانهای بسيار دور ما توانستهایم شيوهی پدید آمدن ابر و در پی آن بارش باران را دریابيم و این سخن کمی نيست. خشكسالي و آباداني آشناترین واژهها برای ایرانيان است. ایرانيان از روزگاران بسيار دور این وضعيتها را شناخته، به شيوههایي گوناگون از یکي بهرهبرداري و با دیگري به ستيز پرداختهاند. ساخت کاریز(:قنات)، سد، آب انبار و ... نمونههای کاربرد خرد و دانش در زندگی مردم و ســتيز با خشكسالی بوده است. داستان ســختیها و کوشــشهای مردمان ایرانی را این بزرگان در سنگنوشــتهها و کتابهایشــان برای ما به یادگار گذاشــتهاند. پس بهتر آنکه این بار با دیدی دیگر به این نوشــتهها بنگریم. آب و بهرهی درست از آن در اندیشهی ایرانيان تا آن اندازه باارزش اســت که «آموزش» را دربارهی آن بهکار بســتهاند و آنرا الگوی کارها میکنند. ولی آموزش در چارچوبی ســرودهوار برای مردمان فراهم میشــود. اینها را اکنون «نيایش» میپنداریم. «تيشتر یشت» و «آبان یشت» از این کتابها است. مردمان کمکم با بازگویی سرودهگونههاِی ستودنی برای اَناهيتا و آبها، به ارزش آب و بهرهی بهينه از آن پی میبرند. این کتابها داستانی است از تاریخ پربار ایرانيان در مدیریت آب بیهيچ بيشگویی(:اغراق) و گزافهگویی. شيوهی پژوهش در این نوشتار کوشش میشود تا جســتار باران را در دو بخش «باران در دریا» و «باران در کوه» دنبال کنيم. این دو در نوشــتههای باستانی بررسی و حتا از آن به گونهی شــاعرانهای بهرهبرداری شده است. نوشتههای به کار رفته از اوستا و نوشتههای پهلوی را به گونهی پيوسته آورده، آنجایی که نياز به سنجش(:مقایسه) و روشــنگری بوده را جدا کرده و درون گيومــه« » جای داده و پيشنهاد(:طرح مقایسهای) خود را درون چنگك [ ] جای میدهيم.

-«بن انبار آن اساســا دریای وئوروکش، رســیدن تا ابرپایه، [پس چون] به زمین آمد، نیز تا به دریایــی که انبار اصلی آن [است] باز میرسد.» [بن انبــار آبهــای جهــان در دریای «پودیک» در دریای وئوُرَکَش(فراخکرت) است. دریای فراخکرت سرتاسر جهان را در بر گرفته است.] -و فرمودار آن دادار اورمزد و آراســتاری کاریگر از فرمان دادار، تیشــتر و ستاره َســدِویس و بهمن [و] اَِردویسور [اَناهیت] و باد و هوم و دین و برز و فروهر اشــوان [اَنــد]. برترین ســردار کاریگراِن باران تیشــتر است در ســرداری کاریگران با ســتارهی ســدویس از دریاها و رودها و چشمهها که آبدانها و جای آباند، آن را با ابزار باد به آســمان برکشیدن: آب را بــه گونهی مه در آوردن و مــه را به ابر برندهی آب بــدل گردانیدن و باال بردن، بهمن را به همکاری با ابزار باد، ابر رونده را به دیگر سو وزاندن است ... -«و جوهر باران آب و ابزار باران باد و مه و ابر اســت. قطره ُخرد و درشت و تگرگ و برف از امتزاج باد و طبع عناصر است.» [جوهر بــاران را امــروز ترکیبات نمکی میدانند.] -«آنگاه که باد گرمی دارد چکهی باران ُخرد و چــون تری دارد قطــرهی باران درشــت و چون ســردی دارد برف چون خشکی دارد تگرگ را بارد.» [اینجا نکتــهی ارزشمنــدی دربارهی چگونگی تشــکیل قطرههــای باران به صورت ُخرد و درشت و چگونگی تشکیل برف و تگرگ آورده شده است.]

* کارشناس ارشد فرهنگ و زبانهای باستانی ** کارشناس ارشد هواشناسی یارینامه: .1 آمــوزگار، ژاله، ،1388 تاریخ اســاتیری ایران، انتشارات سمت، چاپ .11 .2 بهار، مهرداد، ،1380 بندهش، نشر توس، چاپ سوم. .3 بیرونی خوارزمــی، محمد بن احمد (ابوریحان)، ،1365 التفهیــم، به کوشــش جاللالدین همایی، نشر هما، چاپ .4 .4 پور داود، ابراهیم، ،1355 یشتها، نشر دانشگاه تهران، چاپ نخست.

(شناسه:

)36852