مهماننوازی ایرانيان، ناشناخته برای اروپایيان

ایرانیــان از دیرباز بــه مهماننوازی نامور بودهانــد و این را گردشگران از باســتان تاکنون بســیار یاد کردهاند. در این باره در نوشتههای باســتان پندهایی دیده میشود کــه ارزشمندی این ویژگی پســندیده را میرساند. واژهی «مهمــان» در فرهنگ ایرانی برابر اســت با «بزرگ خانه» و بر این بنیاد اگر کودکی نیز به مهمانی به خانهای اندر شود، بــا وی چنان رفتار میکنند کــه با بزرگ خانــه، و هر چیز نیک ازآن او اســت و هر چیز را که بپســندد، به او میبخشند و در باالترین جایگاهش مینشانند و از برترین گرامیداشت برخوردار میشود. همین واژه در زبان پهلوی بهگونهی «مهمان» و «مسمان» آمده اســت که باز بزرگ خانه است و در «َگنباَســرنی َچت» از نَْسکهای گمشــدهی اوســتا بخشــی اندر پذیرفتن «مسمان» و ستایش رادی(:سخاوت) و بزرگی رادان و نکوهش «پنی» (دســتودلتنگی، خست) آمده است. )1( در این بــاره و در بند 36 در «در ســی و ششــم» مینوی خــرد )2( دربارهی نیکان آمده است: «پرســید دانا از مینوی خــرد که مردمان به چند راه و بهانهی کار نیک به بهشــت بیشتر میرسند؟ مینوی خرد پاسخ داد که نخستین کار رادی است، دوم راستی و سوم ســپاسداری و چهارم خرســندی و پنجم آرزوی نیکیکردن و درست بودن نسبت به هر کس... و سی و سوم کسیکه بیماران و عاجزان و مسافران را مهمانی کند.» در «ارداویرافنامــه» نیز دربارهی گناهان آمده است: «و دیــدم روان آنهایی که نگونســار در دوزخ افتاده بودند ... پرسیدم: این تنها چه گناهی کردند که روان آنها چنین پادافرهی گرانی را متحمل میشــود؟ سروش اهلو و آذرایــزد گفتند: این روان آنهایی اســت که جا و خانــه برای کاروانیــان ندادند و مهماننــوازی نکردند، جــای تنور و اجاق ندادند و به آنکه دادند از او مزد ســتدند.» (درستتر: در گیتی کاروانسرا و مهمانسرا و تنور و اجاق به مسافران نداند) )3( نیــز در فرگــرد 67 همیــن دفتــر (ارداویرافنامه) به پادافرهی روان شهردار یک شــهر برمیخوریم که شهر را بآیین نگهبانی نکرده اســت و یکــی از برترین خویشکاریهای شــهرداران را رسیدگی بهکار کاروانیان که از شهرها یا کشورهای دیگر میآیند، بهشمار میآورد: «گفتند: این روان آن مرد ُدرَوند اســت که شــهری به میانجیگری به او داده بودند و آنچه ســزاوار بود که بکند و فرمان بدهد نکرد و فرمان نداد و سنگ(=وزن) و قفیز و پیمانه را کمتر داشت و به شکایت درویشان و مسافران گوش نکرد.» )4( و یا بــاز هم در فرگــرد71 ارداویرافنامه، دربارهی کسانی سخن میگوید که میبایست کارهــای نیک بکننــد، ولی نکردنــد: « ... و هنگامی که دیدی کســی به شایستگی دهش و بخشش و اشــوداد(:صدقه) به سود نیکان و ارزانیان(:مســتحقان) داد و از هر کسی، چه از دور و نزدیک فراز رسید، مهماننوازی و پذیرایی کرد و به آنها چیز داد، تو خســت کردی و در ببستی ... » )5( در شاهنامه به نمونهای از آنچه امروز «سازمان جلب سیاحان» مینامند برمیخوریم که ایرانیان بــا آموختن زبانهای دیگران به راهنمایی آنان نیز در اندرون مرز میپرداختند: ز بازارگانان ترک و ز چین ز سقالب و هر کشوری همچنین جهانی به ایران نهادند روی بر آسوده از درد و از گفتوگوی به ایران، زبانها بیاموختند روانها به دانش برافروختند ز بازرگانان هر مرز و بوم ز ترک و ز چین و ز هند و ز روم ستایش گرفتند، بر رهنمای در این چند ســده بســا از جهانگردان اروپایی که به ایران آمدهاند، همه با هم در یک ســخن همداستاناند و با شگفتی از آن یاد میکنند که در ایــران (ایران فرهنگــی) همگان خانههای گشــاده دارند و با چهرهی خنــدان و آرزومند مهمانانــد و هر کس از راه برســد، میپذیرند و برترین ســتایش و بزرگداشــت و پذیرایی را دربــارهی او روا میدارنــد و بههنگام رفتن نیز همه چیز، از قالیچه و پرده و اســب و اســتر و جامه و خوراک با وی همراه میکنند؛ داستانی که برای اروپاییان ناشناخته است و برای ایرانیان یک ارزش! داستانی که به گفتهی بســیاری، راین(:دلیل) نفوذ و گسترش استعمارگران اروپایی در ایران و در چند سدهی گذشته شده است. چراکه ایرانیان با روی خوش، کســانی را به درون خانهی خود راه دادند که آنها نهتنهــا نمک خوردند بلکه نمکدان را هم شکســتند و تخــم جدایی را در ایران فرهنگی کاشــتند که تــا به امروز اثر ناخجستهی آن هنوز پابرجا است!؟

یارینامه: 1-جنیدی، فریدون. حقوق جهان در ایران باستان، تهران، نشر بلخ، ،1384 رویههای97 تا18 -2 مینوی خــرد، ترجمه احمد تفضلــی، تهران، ،1362 رویهی 52 -3 ارداویرافنامــه، فیلیــپ ژینــو، ترجمــه و تحقیق ژاله آموزگار، تهران، شــرکت انتشــارات معین-انجمن ایرانشناسی فرانسه، ،1382 رویه39 -4 ارداویرافنامه، همان، رویههای 83 و 84 -5 ارداویرافنامه، همان، رویهی 64 (شناسه: )36853