باتریاشکانی؛جهشیشگفتانگیزدردانش

نقش ایرانیان باستان در به کارگیری نیروی کهربا (الکتریسیته)

پیل الکترونیک اشــکانی یــا باتری بغداد که در ســال 1936 میادی به دســت «ویلهلم کونیــگ» در نزدیکیهای شــهر باســتانی تیســفون نزدیک بغداد یافت شــد، بیگمان یکی از شــگفتآورترین یافتههای باســتانی اســت که به نیکی بیانگر چگونگی پیشرفت ایرانیان است. از سدهی نوزدهم میادی تاکنون «الکساندر ولتا» پدیدآورندهی باتری دانســته شده است ولی یافتههای باستانشناســی در جاهایی از عراق کنونی نشــان داده است که نزدیک به دو هزار سال پیش از ولتا 200( سال پیش از زادروز مســیح) باتری در امپراتوری اشکانیان (در گسترههایی که امروزه جزو عراق کنونی است) ساخته شده است. یکی از نگرشهــای گوناگونی که بر پایهی یافتههــای باستانشناســان پیرامــون پیل کهربایــی بغداد شــکل گرفته بر آن اســت کــه فعالیتهای الکتروشــیمیایی، همچون آبکاری فلزهــا (هماننــد شمشــیر و بــه ویژه ظرفهای آبکاریشــدهی یافتهشده در نزدیکــی جایــگاه باتریهــا) یکــی از برجســتهترین کاربردهای این باتریها بوده اســت که خود بــه روشــنی بازگوکنندهی جهشی شگفتانگیز در تاریخ دانش است. باتری یافتشــده دربرگیرندهی یک کوزهی سفالی تخممرغی شــکل به بلندای 41، قطر 8 و دهانهی 3/3 ســانتیمتر اســت که یک میلهی آهنی بــه درازای 7/5 ســانتیمتر به گونهی ســتونی در بخش میانی آن جای دارد و نقش قطب منفی باتــری (کاتد) را بر دوش دارد. پیرامــون این میلهی آهنی اســتوانهای مســی به درازای 9/8 و قطر 2/6 ســانتیمتر اســت که به کمک قیــر در جای خود محکم شده است. در بخش دهانهی باتری از قیر برای آببندی باتری بهرهگیری شده است. میلههای سیمیشــکل برنزی یا آهنی کــه در نزدیکی جای مورد بررسی یافت شدهاند، میتوانستهاند نقش اتصال را بازی کنند. دربارهی الکترولیت بــه نگر(:نظر) میرســد از محلولهای مس، سرکه و آبلیمو بهرهگیری میشده است. با در نگر گرفتن این واقعیت که اسید استیک و اسید ســیتریک به خوبی برای آنها شــناخته شده بوده است، میتوان پنداشت که چه بسا از این محلولها نیز بهرهگیری میکردهاند. به درستی ولتاژ باتری بغداد اندکی برابر 0/79 ولت است، ولی با آزمایشهای انجام شده به کمک باتری همانندسازیشــدهی پارتهــا و به کارگیری محلولهای الکترولیت گوناگون نشــان داده شده که چنین باتریای تنها میتواند ولتاژ 0/5 ولت را فرآوری کند. جریان الکتریکی به دست آمده از این باتری هــم در نزدیک چند میلی آمپر است. کاربــرد ایــن مجموعــه جهت فــرآوری جریــان الکتریکــی (فرضیه منبــع نیرو)، آبکاری الکتریکــی زر بــر دیگــر فلزات (فرضیــه آبکاری زر) و بهرهگیــری در درمــان بیماریهــا بــا شــوک الکتریکی (فرضیه کاربرد پزشــکی) شــده که همگی بازگوکننــدهی کاربری ایــن مجموعه در بهرهوریهای الکتروشیمیایی است.

* پژوهشگر تاریخ