سهم چشمگیر زرتشتیان در شهر جهانی یزد

مجموعهی مارکار پارک مارکار یزد

به بهانهی ثبت جهانی شدن شهر یزد

انسان از روزگار گذشته هر جا که آب بود را برای زندگی برمیگزید و شــهر و خانهی خود را در آنجا میساخت. آب، مایه و پایهی زندگانی است و از آن است که هر چیز میروید و میپرورد. ولی داشــتن آب به تنهایی شوند(:موجب) رویش و بالش نمیشود، چراکه در دل یکی از شهرهای کویری ایران کهنســالترین موجود زندهی جهان زندگی میکنــد و مردمانش همچون او آموختهانــد که چگونه ســختیها و تنگناها را پشــیزی نینگارند و جهان را زیبایی و شــکوه ارمغان آورند. آری، مردم شــهر یزد در درازای سدهها آنچنان با خشتهای خشکشان ساختند و زیبایی آفریدند که جهانیان را برآن داشتند تا کاله از سر بردارند و آنها را به دیدهی ستایش بنگرنــد. دراینمیان زرتشــتیان همپای دیگر هممیهنانشــان به عنوان یکی از دیرینترین ساکنان شهر بادگیرها، در راه هر چه شکوهمندتر ساختن این شهر کوشیدهاند و امروز یادمانهای بسیاری از آنها در گوشهگوشهی شهر به چشم میخورد. یادمانهایی کــه در دنباله نگاهی به آنها میاندازیم تا ببینیم نقش زرتشــتیان در شهر یزد که به تازگی در سیاههی میراث جهانی یونسکو جای گرفته، چه میزان است.

پیر سبز

پیرســبز،یاپیرا نگاهچ کچکازبرجست هترین پیرانگاههایزرتشــتیانجهانوپرآوازهترینآن درایراناستکهدر۳۴کیلومتریخاور(:شرق) شهراردکاندراستانیزدجایدارد.پیرا نگاهی کهدردلیککوه،پشــتپی چدرپیچکوههای سربهفل ککشــیده،دههاکیلومتردورازشهرو روستاجایگرفتهاست.محیطسنگیدرونپیر کهدرختیکه نســالوتنومنددرآ نجاروییده است،وشــگف تترازهمهچک ههایآبیکهاز منبعیناپیدادردلسن گهایدرونپیربرزمین م یچکد،آنهمدردلکویرهاییزد،بی شازپیش محیطراشگف تانگیزورازآمیزم یسازد.

پیر هریشت

پیرا نگاههریشــتدرفاصل هی۰۵کیلومتری چ کچــکوهماننــداینپیرا نگاهدرپشــت پی چدرپیچکوههاوبهدورازشــهروروستااست. وجودیکسن گبرجستهدروناینپیرا نگاهکه برپای هیباورهایاستورهایآرا مگاهیکیازیاران دربارساسانیدرزمانتازشتازیانبهایراناست، چهرهایرازآمیزبهاینپیرا نگاهبخشیدهاست. زرتشتیانهرســالهدرماهفروردینچندروزیرا برایبرگزاریآیین«هیرومبا»درپیرهریشــت گردهمم یآینــدودراتا قهایویژهیاقامتدر محیطپیرامونپیرکهخیلهنامدارد،بهسرم یبرند.

پیر پارسبانو

پار سبانونــامپیرا نگاهیدر۰۲۱کیلومتری شمالباختری(:غربی)یزداستکهدرجنوب عقداودروندر هایبهنامزرجوجایدارد.گنبد پیر،کهباکاش یکار یهایسپیدرنگوبانماد فروهرساختهشدهاست،بنایاصلینیای شگاه کهدرکناریکرودخان هیفصلیساختهشده راازدورنمایانم یسازد. اینپیرا نگاهدرهنگام هیبهاروبهویژهنوروز، یعنیزمانیکهبویخوششــکوف ههایبادام وحشــیفضایپیرامونپیرراپرم یکند،به جاییدلخواهبازدیدکنندگاندگرگونم یشود.

آتشکده یزد

برجست هترینجا یگاهونمادزرتشتیانایرانرا م یتوانآت شکدهییزددانست.جا یگاهیکه عمرسازهاشکماستولیآتشیبهجاودانگی بیشاز۵۱سدهرادرونخودنگاهم یدارد. ســاختمانآت شکــدهییزددرســال۸۱۳۱ خورشیدیبنیادنهادهشــدوآتشآن۴۳۵۱ سالپیشازآت شکدهکاریانپارسبهعقدای یزدآوردهشــدوپسازنگ هداریطوالنیدر آ نجا،درآت شکدهییزدآرامگرفت. محوطــهیآت شکــدهتــاالرورجاونــد،که نمایــ شگاهآیی نهایزرتشــتیاناســت،به همراهآ بانبارمجموع هایازدیگرجاذب ههای گرد شگریاینجا یگاهاست.

دخمه یزد

شــیو هیویژهزرتشــتیانبرایخاکسپاری درگذشتگانتبدیلبهیکیدیگرازنمادهای اســتانیزدشــدهاســت.دخمهجاییاست دربلنــدایکوهبامهرازی(:معماری)ســاده. دیواریگرداگردچکاد(:قلعه)کوهساختهشده اســتودرمیانآنچال هایاست.زرتشتیان تاهمینچندده هیپیشدرگذشــتگانخود رادرآ نجــارهام یکردند،زیــرابراینباور بودندکهنبایدخاکراکهجایکشــاورزیو آبادانیاستباخاکســپاریدرگذشتگانو همچنینآتشراباســوزاندندرگذشتگانو یاآبرابابهآبســپردنمردارآلودهساخت. مرداردردخمهخوراکالشــخورهام یشدو چوندربلنداجایداشتآلودگیرابهدرون شــهروروستانم یآوردوآنچهازآنبرجای میمانددرونچالهمیاندخمهریختهم یشد. اکنوندخمــ هییزدبــامهرازی(:معماری) ویــژهاش کــه نشــا ندهند هی فرهنــگ خاکســپاریدرمیانزرتشتیاندیریناست، یکیازگیرای یهایگرد شگریاستانیزدبه شمارمیآید.همچنیندخم هیدیگرینیزدر نزدیکیروستایال هآبادیزدجایدارد.

پیرانگاههای دیگر

زرتشــتیانهرســالهدربازهیزمانیویژهای درپیرا نگاههایزرتشتیبراینیایشگردهم م یآیند.بــراینمونههنگامــ هیزیارتپیر پار سبانوهرسالازروزمهرتاورهرامایزددر ماهتیربرپای هیگا هشــمارزرتشتی(۳۱تا7۱ تیرماهخورشیدی)اســت.ویژگیبی شتراین پیرا نگاههاجایداشتنآ نهادرمحی طهایدور اززندگیشهریوروستاییاست،بهگون های کهدرده ههایگذشتهافرادبرایرفتنبهپیر راهزیادیراپیادهیاسواربرچارپایانپشتسر م یگذاشتندواینکارگون هایزیارتبهشمار م یآمــد.همچنینهازمان(:جامعه)زرتشــتی کهدردرازایســدههازیرفشــارفرمانروایان روزگارخودبــود،باگردهماییدرپیرا نگاهها، درهنگامــ هیزیــارت،افزونبــرنیایشو انجامبایســت ههایدینیهمــراهوهمازوربا همدربــارهیپرسمان(:مســایل)اجتماعیو سیاســیهازمانتصمی مم یگرفتند.ست یپیر درروســتایمری مآبادباچهاربرجباســتانی پیرامونش،پیرنارکیدر۰۲کیلیومتریشمال باختری(:غربــی)مهریز،پیرنارســتانهدر۰۳ کیلومتریخاور(:شرق)شهریزدکهباشمارهی ۵۵۳۲ثبتملیشــدهاست،کوشکسبزیزد وپیرمراددرونشــهروپیرچلچراغازدیگر پیرا نگاههایشهرجهانییزدهستند.

سرو ابرکوه

کهنسالترین موجود زند هی جهان در شهر ابرکوهیزدزندگیم یکند.درختسروابرکوه رابــاعمرینزدیکبهچهــارهزاروپانصد ســال،بابلندای۵۲متــر،۸۱مترمحیطو یازدهونیممتردورتنهکهنسالترینموجود جهانمیشناســند.گفتهم یشودایندرخت بهدســتاشوزرتشتکاشتهشدهاست.سرو ابرکوهباشــمار هی۳بهثبتآثارملیطبیعی رسیدهاست.

سرو دوقلوی مبارکه

روستایزرتشتینشــینمبارکهدرشهرستان تفتدارایجاذبههایگرد شگریبســیاری اســت.یکیازآ نهاسرودوقلو(دوتا)هستند کهبادیرینگی۰۵۵سالیکیازچهارمیراث طبیعیشهرســتانتفتبهشمارمیآیدوبه شــمار هی۹6بهثبتمیراثطبیعیرســیده است.

سرو چم

«چــم»ازدیگرروســتاهایزرتشت ینشــین شهرستانتفتیزداســتکهاینروستانیزبا درختسروپرآوازهیآنشناختهم یشود؛درختی بهجاودانگی۰۰۵۳ســالکهنشــا ندهندهی جا یگاهبرجستهوارز شمنددرختاندرفرهنگ باستانیزرتشتیانوایرانیاناست. اینپیرکه نســالدرسال۸۸۳۱خورشیدی باشمارهی۰۴بهثبتآثارملیطبیعیرسیده است. پشوت نجیدوســابایمارکاریکیازپارسیان (زرتشــتیانهند)بــودکهبانیبســیاریاز نی کاندیش یهاوده شهادرهازمانزرتشتی وایرانشــد.ازکارهاینیــکاوم یتواناز بنیادگذاریمجموعــ هیمارکاریزددرروزگار پهلوییکمیادکردکهدربرگیرندهیدبستان، دبیرســتانوپرور شگاهبود.دراینمجموعه کهباشمارهی6۴۱۲بهثبتآثارملیرسیدهاز سال۴۹۳۱گن جخانه(:موزهی)تاریخوفرهنگ زرتشتیانبنیادنهادهشدهاست.

برج ساعت مارکار

ازدیگریادما نهاینیکزندهیادمارکاربرجساعت مارکار(فردوسی)استکهدرمیدانیباهمیننام درشهریزدجایدارد.گفتهم یشوداینساعت ازدیدگاهجغرافیایدرستدرمرکزایراناست. شادروانمارکاربارایزنیوهمراهیمیرزاسروش لهراسبزمی نهاییرادرمهد یآبادیزدخریدتابا درآمدبرآمدهازآنهزین ههایدبستان،دبیرستان وپرور شگاهیکهســاختهبودپرداختشــود. نزدیــکبهدوده هیپیشانجمنزرتشــتیان تهرانبهعنــوانموکلزمی نها،دریکقرارداد ۰۴درصداینزمی نهارابهدان شگاهو۰۲درصد رابهشهردارییزدواگذارم یکندوبنام یشودتا یکدان شکدهویکپارکبهنامروا نشادمارکار ساختهشود.باوجودهم هیکارشکن یها،امروزه پارکمارکاریزد(پارکشهر)باپهنای۰۴هکتار درمنطقهاکر مآبادیزدنشانازنی کاندیش یهای اینفرزان هیزرتشتیدرده ههایپیشدارد.

آبانبار گیو

شهریزدباجغرافیایکویریخودهموارهباچالش ک مآبیروب هروبودهاستوبههمینشوند(:دلیل) کاریز(:قنات)هاوآ بانبارهادراینشهرجا یگاهی برجســت هدارند.آ بانباررستمگیو(ازبزر گترین ده شمندانزرتشتی)درروزگارقاجارساختهشد ویکیازصدهاآ بانباراستانیزداستکهپس ازسالیانسالهمچنانجاییپررف توآمداست؛ البتهاینباربرایگرد شگران.اینســازهکهدر سال۵7۳۱باشــمارهی۹۲۸۱بهثبتآثارملی رسیدهاستدربلواربسیجیزدجایداردوبهشوند مهرازیزیبایخودهرسالهگرد شگرانبسیاری رابهسویخودم یکشاند.(شناسه: )36872