دیوار دفاعی گرگان، یادگار روزگار اشکانی

دیواری به بلندای تازش

دشــت گرگان از دید دادههای باستانشناسی ارزشی ویژه دارد. گرگان در روزگار هخامنشی یکی از شــهرهای مهــم بود که هــمراه با منطقهی پارت (خراســان) یکی از شهرهای هخامنشی را پدید میآورد. در سنگنوشتهی بیســتون از اینجا به نام «پارثوا»، در اوســتا «هرکانــا» و در نوشــتههای تاریخنــگاران «هیرکانیا» یاد شده است. فرمانروایی اشکانی نیز از اینجا ســر برآورد؛ ازایــنرو با کمبود بســیار پژوهشهای باستانشناسی اشکانی، این منطقه جایگاه باارزشی در روند مطالعات باستانشناسی این روزگار بر دوش دارد. یکی از آثار باارزش یافتشده در اینجا دیوار پدآفندی(:دفاعی) گرگان و شماری دژ است. این دیوار از خاور(:شــرق) دریای کاسپین، در جایی به نام خواجهنفس، آغاز میشــود و از شــمال گنبد کاووس به سوی شمال خاوری دنبالــه مییابد و در کوههای پیشکمر ناپدید میشــود. درازای این دیــوار نزدیک به 155 کیلومتر اســت. تاریخنگاران اسالمی نیز در نوشــتههای خود از آغاز و پایان دیوار سخنی نگفتهانــد و گویا از جــایگاه جغرافیایی آن دانش بسنده نداشــتهاند. در کتاب جهاننامه که درپیوند با سدهی پنجم مهی(:قمری) است چیزهایی دربارهی دیوار گفته شده است. بررسیهای باستانشناســی دشت گرگان را محمد یوســف کیانی انجــام داد. گروه وی در نخســتین گامه(:مرحلــه)، جایگاه هوایی و زمینی را بررســی و ســپس ســفالها را گردآوری کردنــد و آنگاه روی دیوار کاوش باستانشناسی انجام دادند. تاریخنگاران اسالمی و پژوهشگران سدهی کنونــی برپایی دیوار را وابســته بــه روزگار ساســانی میدانند، ولی با بررســیهای نو و پژوهشهای گروه کاوشهای جرجان آشکار شد که دشــت گرگان در روزگار هخامنشی، اشــکانی و ساســانی از دید اقتصادی ارزشی بسیار داشــته است. به همین شــوند(:دلیل) ســاختن دژهای نظامی و دیوارهای پدآفندی در این ســه دوره بایســتگی داشته است. به ویژه در زمان اشــکانیان زیرا این ســرزمین زادگاه و از کانون-های نخستین قدرت آنان بوده است. پارتها با ساختن شهرها و دژهای ناموری چون دارا، آساک و صددروازه در خاور رخنهی(:نفــوذ) خود را به باختر تا میانرودان (عراق کنونی) گسترش دادند. در روزگار ساسانیان و به ویژه در زمان خسرو انوشیروان به شــوند تازش گروههای وحشی بیابانگرد ســاختن دژهای نظامی و پدآفندی گسترش یافت. ولی بررســیها و کاوشها نشان میدهند که به شــوندهای زیر گویا دیوار پدآفندی گرگان

دشــت گرگان در روزگار هخامنشــی، اشــکانی و ساســانی از دید اقتصادی ارزشــی بسیار داشته اســت. به همین شوند(:دلیل) ســاختن دژهای نظامی و دیوارهــای پدآفندی در این ســه دوره بایستگی داشته است. به ویژه در زمان اشــکانیان زیرا این سرزمین زادگاه و از کانونهای نخســتین قدرت آنان بوده است. پارتها با ساختن شهرها و دژهای ناموری چون دارا، آساک و صددروازه در خاور رخنهی(:نفوذ) خــود را به باختر تا میانرودان (عراق کنونی) گسترش دادند.

در روزگار اشکانی ساخته شده است. -1 آجرهای بهکاررفته در ساختمان با اندازهی استاندارد آجرهای پارتی همخوانی دارد. -2 کاربرد آجر و آجرچینی در ساختمان دیوار به سان ســازههای شناختهشدهی پارتی مانند کاخ آشور و دژ زهک (ضحاک) است. -3 سفال به دستآمده از کاوشها بیشتر از گونهی سفال پارتی است. -4 شــیوهی خاکســپاری و گورهــای یافتشــدهی دژ دیوار پدآفندی همانند دیگر گورهای روزگار اشکانی است. -5 پژوهشهایی که دانشمندان روسی روی دگرگونیهای آب دریای کاســپین در بخش خاوری آن انجام دادهاند نشان میدهد که در روزگار ساسانی به شوند باال بودن آب دریای کاسپین ســاختن ســاختمان دیوار پدآفندی ناشدنی بوده است. ولی در سالهای نزدیک به 200 تــا 300 پیش از میالد ســطح آب دریای کاســپین همانند امروز بود و مشکلی برای ساخت دیوار وجود نداشته است. با شوندهای یادشــده اینگونه به دید میآید که دیوار پدآفنــدی گرگان در دورهی پارتها و همزمان بــا فرمانروایی مهرداد دوم 123( تا 87 پیش از میالد) بنیاد نهاده شــده و گویا در روزگا ساســانی بازسازی شده است (همچنین دیرینگی سد یا دیواری که بیشتر تاریخنگاران سازهی آن را وابسته به زمان ساسانیان میدانند و دیوار «تمشید»، که میان شهرهای مازندران، بهشهر و کردکوی جای دارد، به روزگار خسرو انوشیروان میرسد). در روزگار پارتهــا، به ویژه در زمان مهرداد دوم، تــازش گروههــای بیابانگرد همچون سکاها به شــمال خاوری ایران آغاز میشود و به همین شــوند برای پیشگیری از تازش آنها دیوار پدافندی گرگان ســاخته میشود. بااینهمه از همین روزها نیز پیوندهای ایران با چین آغاز میشــود و چین نیز دیوار نامور خود را برای پیشگیری از تازش دشــمنان تاراجگر بنیاد مینهد. (شناسه: )36962

موقعیت جغرافیایی دیوار گرگان