نمادهای ایرانباستان در فرهنگ «باالگریوه»

«باالگریوه» ســرزمینی است ســهگوش که جنوب لرستان، شمال خوزستان و خاور(:شرق) ایالم را در بر میگیــرد و به چم(:معنی) باالی گردنه و سراشــیب صعبالعبور است. شاید در چکامهی(:شعر) حافظ به چم آن نزدیکتر شویم: «در شاهراه جاه و بزرگی خطر بسی است / آن به کزین گریوه سبکبار بگذری» یا در چکامهی نظامی گنجوی: «شد بر آن اشقر گریوه نورد / کز شتابش ندیده گردون گرد». بخش باالگریوه در شــمال خوزستان (بخش الوار اندیمشــک) از دیرباز تاکنــون نگر(:نظر) پژوهشگران و گردشگران بیگانه و چهرههای دانشی و فرهنگی ممتاز ایرانی را به خود جلب کرده است. امیرهوشــنگ عارفیان در گفتوگو با امرداد از ویژگیهای فرهنگی باالگریوه گفت: نخستین ویژگی در خور نگرش این منطقه گویش مردمش اســت که بیشترین واژههای زبانهای باستانی ایران مانند زبان اوستای پهلوی ساسانی و ... در این منطقه هنوز کاربرد دارد. دوم اینکه پوشش مردم این دیار نمادهای کهن هفت هزار سالهی ایــران را در خود به زیبایی و ظرافت نهفته دارد. ســوم اینکه کهنترین آثار باستانی و حتا آثاری از روزگار پارینهسنگی در این منطقه یافت شده است و خاستگاه نخستین تیرهی ایرانی کاسیها (لرها) بوده و دســتنخورده بــودن این منطقه شــوند(:دلیل) آن شــده که فرهنگ و نمادهای نژادهی ایرانی در این منطقه در پناه بماند. این پژوهشگر میراثفرهنگی گفت: بیگمان هر ایرانپژوهی میتواند بستهی کاملی از گذشتهی ایران را در این منطقه ببیند چون طبیعت زیبا و دستنخورده، مردم خونگرم و همدل و نژاده، شــیوهی زندگی و آیین و باورهایشان به غنای ایــن منطقه اعتال بخشــیده و در کانون توجه چهرههای نامدار جهانی جای گرفته است. به گفتــهی عارفیان بیشتــر نمادهای کهن ایرانزمین هنوز در بخشهای لرنشین جاری و پابرجا است یکی از آنها آویزان کردن سر برخی جانوران بهویژه پازن (بز کوهی نر) که پیشینهای نزدیکبه 4500 ســال دارد. سنگبرجستهی بزکوهی یافتشده در حصار دامغان و نگارهی آن در آبخوری بهدستآمده از شوش و بشقاب سیمین دورهی ساسانی و درهای مفرغی چندین هزار سالهی لرستان دیده میشود. این نماد کهن ایرانی در فرشهای لری در سنگ آرامگاه لری و گاهی هم ســر بز کوهی را در خانههایشــان میآویزند. حتا در آیینهای درگذشتگان بر سر بز کوهی آذین میبندند و پیشاپیش سوگواران تا خاکسپاری میبرند. هرچند این نشانهها پیوندی با شکار و شــکارچی بودن ندارد، گرچه برخی ندانسته آن را پیوند میدهند، ولی گواه تاریخی جز این اســت و تنها برای پاسداشت نمادهای پیوستگی شهریگری(:تمدن کهن ایران در ایرانیان لر دارد. این هموند انجمن تاریانای خوزستان نمادهای ایران باستان در باالگریوه را ارزش گذاشتن به درختهای آیینی کهن مانند تاک میداند و میگوید: هنوز زنان لر بخش الوار پالکهایی به شکل بیضی، مربع و مســتطیل از چوب تاک را مانند گردنبند از ریسمان میگذرانند به گردن میآویزند و همچنین نگارهی سرو را بر سنگ گورها به صورت قرینه کندهکاری میکنند. از ویژگیهای دیگر فرهنگی ایرانیان لر زبان آنها و همانندی واژگان آن با زبان فارســی میانه (اشــکانی و ساســانی)، که 033سال پیش از میالد تا ســدهی هفتم میالدی در ایران رواج داشته، است. بااینکه بســیاری از ایــن واژگان در زبان فارسی امروزی فراموش شده اشت و سراسر نامفهوم اســت، ولی خوشبختانه در گویش لری باالگریوه هنوز این واژه ها کاربردی و به زبان میآید و میتوان گفت که مصداق آنها در بیتهای شاهنامه نیز هست. برای نمونه واژه «دوال» چم کمربند اســت که این واژه در شاهنامه آمده: «کشیدش سراپای یکسر دوال / سپهبد برید آن سر بیهمال» واژهی همال نیز به چم رقیب و همآورد است. این گونه واژهها هنوز در گفتوگوهای ایرانیان لر باالگریوه جاری است. واژهی «ساو» به چم آماده کردن: «همی داد هر سال به سام ساو / کــه با وی به رزمش نبود هیچ تاو» که تاو به چم تابوتوان اســت. «بدکنش» به چم بدکردار و بدرفتار: «جهان را نباید ســپردن به بد / که بر بدکنش بیگمان بد رســد» یا «ویر» به چم یاد کردن: «بپرســید نامش ز فرخ هجیر / بگفتا که نامش ندارم به ویر». از این دست واژهها به زبان پهلوی در گویش لری فراوان اســت که خوشبختانه نمونه و همانند آن هم در نوشــتار هم در گویش و هم در چم در شــاهنامه دیده میشود و یک چم میدهند. امیرهوشــنگ عارفیان، که فرنشین گروه کوهنوردی نســیم زاگرس اندیمشــک هم هســت، در پایان با یاد از کتاب «فرهنگ لری، گونهی باالگریوه» گفت: نگارش این کتابی 12 سال به درازا کشید و هماکنون در دست چاپ است. چگونگی نگارش کتاب بر پایهی روش واژه پایه الفبایی صورت گرفته که از این منظر نوآوری در فرهنگنویســی اســت. در این روش نخســت واژهی پایه به عنوان درگاه نگاشــته میشود و سپس ترکیبهای واژگانی، زبانزدها(:اصطالحات) و ضربالمثلهایی که واژهی پایه یادشده، هســتهی معنایی آنها را تشکیل میدهد پایین آن نگاشته میشوند.