سرپلذهاب شـهری که نمی میـر د

بغض ترکخوردهی زمین خشمگینانه و سرکش سر از گریبان خاک برآورد و مرگ که در سیاهی شب به خاموشــی بر بامها و خانهها میخزید ناگاه بر شانههای بیپناه زنان، مردان و کودکان آوار شــد. نوای الالییهای مادرانه و خندههای کودکانه در هایهای مویههای بیتابانه مردان و گیسوبران کرد زنان گم شد. بالیی که گاهگاه لرزه بر جــان ایران میاندازد و دامان پر مهر میهن را به رنج و داغ آغشــته میکند این بار به جان مردم ازگله، سرپل ذهاب و قصر شیرین در خاور (:غرب) ایران افتاد. مردم سختکوش و دردکشیدهای که پیش از این هم با بالیای طبیعی گوناگون روبهرو شــدهاند و در زمان جنگ هشت سالهی ایران و عراق نیز بارها رنج پریشانی و ویرانی را بر جان کشیدهاند. آنچه به روشــنی پیدا است این است که ایران در درازای تاریخ با این رنج ویرانگر روبهرو بوده است؛ رنجی که در گذر روزگاران همواره گریبان گوشهگوشهی ایران را گرفته است. این لــرزش سرکشــانه اگرچه در بســیاری از کشــورهای جهــان هــم روی میدهد، در ایران به شــوند (:دلیل) نبــود مدیریت پیش و پس از آشــفتگی (:بحران) همواره آسیبهای جبرانناپذیــر جانی، مالــی و فرهنگی را به بار میآورد. آسیبهایی که با گذر زمان گستردهتر میشوند و جای شگفتی است که هیچگاه از آن درس گرفته نمیشود.

پاسخگو نبودن مسووالن میراث فرهنگی و بازار گرم دروغپردازی

زمینلــرزهی شــامگاه 21 آبانمــاه 1396 خورشیدی، که بخشهایی از استان کرمانشاه را لرزاند، افزونبر آســیبهای جانی و مالی که به راســتی زخمی بزرگ را بر تن یکایک ایرانیان نشــاند بــه یادمانهای باســتانی و فرهنگــی این شــهرها آســیبهایی را زد. گزارش ویرانــی بخشهایی از این یادمانها در برخی رسانههای رسمی و البته شبکههای مجازی پخش شــده اســت کــه برخی از بیپایه و نادرست است. کوشش اَُمرداد برای تماس با میراث فرهنگی کرمانشــاه و گرفتن آگاهیهای درســت از آســیبهای واردشده به ســازههای باستانی ســرپل ذهاب و قصر شیرین به فرجام نرسید. برخی از مسووالن و کارشناسان میراث فرهنگی کرمانشاه شرایط دشــوار بخشهای زلزلهزده را شــوند پاسخ ندادن خود دانستند. پاسخگو نبودن آگاهان و کارشناسان میراث فرهنگی بازار دروغپردازی (:شایعه) دربارهی میزان آسیبها را دامن زده است. بیگمان پاســخگویی روشن در زمانی کــه شــبکههای مجازی بیهیــچ مدیریتی خبرهای نادرســت را گاه از روی ناآگاهی و گاه کینهورزانه در دســترس مردم میگذارند خویشکاری (:وظیفه) همــهی نهادهای در پیوند با این رخداد اســت. این پاسخگویی و روشنسازی از دست به دست شدن خبرهای بیپایه پیشگیری و جریان آگاهیرسانی را از حاشیههای آسیبزننده دور میکند. بر پایهی خبرهایی که در رسانهها آمده است و بهگفتهی جلیل باالیی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، پنج اثر باستانی کرمانشاه (کاروانسرای شاهعباسی در بیستون، کاخ خسرو و چهارقاپی در شهرستان قصر شیرین، دژ یزدگرد در شهرستان داالهو و زیجمنیژه در سرپل ذهاب) دچار آسیب شدند. اکبر رضایی معاون میراث فرهنگی کرمانشاه در گفت و گو با ایلنا از خســارت بیش از یک میلیارد تومانی به آثار باستانی این استان در پی زمینلرزه آگاهــی داده اســت. به گفتهی معــاون میراث فرهنگیکرمانشاهکاروانسرایتاریخیشهرستان قصرشیرینازسویدیوارخاوری(:شرقی)بهدرازای دو متر و بلندای هشت متر و همچنین بخشی از بام این کاروانســرا ویران شده است. وی در دنباله از ویرانی کامل ســاختمان ادارهی صنایع دستی در شهرستان قصرشیرین خبر داد و گفت 0۷ درصد از دژ یزدگردی نیز ویران شده و گورستان ابودجانه در دهستانهای بانزردهی شهرستان داالهو نیز 100 درصد دچار آسیب شده است. همچنین ارگ تاریخیشهرستانگیالنغربنیزازاینزمینلرزهدر امان نمانده و دچار ریزش شده است. به گزارش خبرگزاری مهر محمدحسن طالبیان معاون سازمان میراث فرهنگی کشور در بازدید از آثار باستانی و تاریخی شهرهای سرپل ذهاب از نگاهداری و بازسازی هرچهزودتر سازههای آســیبدیده با تجهیز کارگاهها و تشکیل گروه بازسازی خبر داد. طالبیان پیرامون این بازدید گفت: خوشــبختانه اســتادکاران چیرهدســتی در زمینهی بازسازی آثار باســتانی در استان هســتند و از سویی از افراد بومی میتوان برای بازسازی یادمانهای کهن بهره برد که این کار به کارآفرینی در این منطقه میانجامد. او همچنین یادآور شد که این یادمانها از دید شناسهای (:هویتی) برای منطقه بسیار مهم اســت و برخی از سازهها مشکالتی دارند که اگر به تندی رسیدگی نشود ممکن است در پسلرزهها وضعیت بدتری پیدا کنند. سرپل ذهاب با سازههای باستانیای که در گذر زمان و در رویارویی با رخدادهای ناگوار بر جای ماندهاند در کنار ویرانههای شهر کهن «حلوان» ساخته شده است. این شهر با پیشینهای کهن از دژها و پایگاههای جنگی ایران باستان بوده است کــه در زمان آفند (:حمله) تازیهــا (:اعراب) به ایران از میان رفت و تنها یادمانهایی از پایههای آجــری این دژ برجای مانده اســت. به گفتهای پیشــینهی این شــهر به روزگار مادها میرسد. آشــوریان از آن با نام «کالمانو» و در نوشتههای گیتاشناسان (:جغرافیدان) پس از اسالم از آن به نام حلوان یاد میکردند. از این شــهر با نام پاتیر در روزگار لولوبیها و مادها هم یاد شــده است. ایگور دیاکونوف درکتاب «تاریخ ماد» بر این باور اســت که «باتیر» کهنترین نام سرپل ذهاب از نام یکی از نیاکان زرتشــت گرفته شــده است. این ســرزمین در روزگار ساسانیان استانی به نام «خسرو شــادفیروز» و دربردارنده پنج شهر قباد، کهستان، تامرا، ارپل و خانقین بوده است. به گفتهی پورخلدون، کهنترین آثار شهرگرایی (:تمدن) آســیا در این شــهر دیده شــده است و سرهنری راویلینسون، خاورشــناس بریتانیایی، از ســرپل ذهاب به فرنام (:عنوان) یکی از هشت شهر باستانی جهان یاد میکند. بر پایهی یافتههای باستانشناسی در دشت قلعه شاهین و شناسایی 50 گسترهی باستانی از روزگار پسانوسنگی میانی پیشینهی این شهر به 9 هزار سال پیش بازمیگردد. نگارهی آنوبانینی بر دل سنگی کهن همراه با سنگنوشــتهای به دبیرهی (:خط) اکدی، قلعه منیژه (قلعه گبری)، کاروانســرای ساســانی، نقشهای برجســته برجای مانده از روزگار ماد، دکان داوود که دخمهای در ســینهی کوه است، تاق گرا و پاتاق که از روزگاران گوناگون برجای ماندهاند بخشــی از یادمانهای بر جایمانده از پیشینیان در سرپل ذهاب است.

یادمانهایی کهن کــه زندگی را به یاد میآورند یادمانهای آســیبدیدهای که فراموش شدهاند

اهورا پارسا، هنرمند و کنشگر مردمی، که پیش از این هم پــس از زمینلرزهی بم و ورزقان در بخشهای آســیبزده باشــنده (:حاضر) بود، این بار هم با گروهــی از همراهان برای یاری و همدردی به ســرپل ذهاب و دیگر شهرهای آسیبدیدهی کرمانشــاه رفت. او در گفتوگو با اَُمــرداد گفت: در یک رخــداد طبیعی مانند زمینلرزه همواره بیشترین توجه به نجات جان انســانها است. بهروشــنی پیداست که چیزی باارزشتر از جان انســان نیست. پس توجهها و یاریها نیز بر پایهی اصلیترین نیازهای انسان در وضعیت آشفته مانند خوراک، پوشاک، سرپناه و دارو شــکل میگیرد. در این رخدادها آنچه در رسانهها کمتر به آن پرداخته میشود سازههای باســتانی و میراث فرهنگی آن گستره است. با توجه به ارزش این سازهها به فرنام شناسهی هر سرزمین بایسته است به مقاومسازی و بازسازی این یادمانها نگرش بیشتری شود. پارسا گفت: در زمینلرزهی کرمانشاه آثار باستانی بســیاری همچون کاروانسرای شاهعباسی در بیســتون، کاخ خسرو و چهارقاپی در شهرستان قصرشــیرین، دژ یزدگرد داالهو، زیج منیژه در ســرپل ذهاب، بخشــی از تپه تاریخی ارگ در گیالنغرب و بخشهایی از آتشکدهی پلنگرد در اسالمآباد آسیب دیده است. او در دنباله از آســیبدیدن سازههایی که ارزش مینوی (:معنوی) داشــتهاند آگاهی داد و گفت: همچنین برخی از مکانهای ســپند (:مقدس) یارســانها همچــون نیایشگاه بابا یــادگار و چشمهی غسالن از این رخداد آسیب دیدهاند. به گفتهی این استاد دانشگاه، ایالم هم از گزند این زمینلرزه در امان نمانده اســت و دیوارهای گنجخانهی باستانشناسی درهشهر ترک خورده که گویا خوشــبختانه به ســاختمان درونی آن آسیبی نرسیده اســت. گنجخانهی فالحتی در این شهر نیز وضعیتی همانند دارد و دژ والی در کرداول، دژ هزاردر آبدانان در ایالم و دژ چقاسفید در شهرستان دهلران هم آسیب دیده است که با توجه به گفتههای کارشناسان بسیاری از این سازهها بازسازیشدنی هستند.

یادمانهــای فرهنگــی، شناســنامهی آیندگان، سرمایههای ماندگار

به هر روی این رخداد تلخ با همهی آسیبها و ناگواریهایش به نمایش همدلی و یکپارچگی ایرانیان انجامید. از ســویی نباید فراموش کرد که زندگــی با همهی فراز و نشــیبها در این گســترهی درددیده در جریان است و این مردم برای ادامهی زندگی افزون بر نیازهای مادی به نگاهداری شناسهها و شناسنامههای فرهنگی خود بیشازپیش نیازمند هســتند. خویشکاری مسووالن این است که با بازسازی و نگاهداری در خور این یادمانها و نگرش بیشتر به گسترش گردشگری در این گستره پاسدار شناسنامهی پر بار آن و رساندن این شناسنامه به آیندگان باشند و با تقویت بخش گردشگری این گستره مردم آسیبدیدهی اینشهرها را یاری کنند.