پویشی برای پاسداشت یادمانهای فرهنگی

همراهی چهرههای فرهنگی و سیاسی از پویش پیشنهادی اَمرداد

هفتهنامهی اَُمرداد در شــمارهی پیش )3۷8( دوســتداران فرهنگ ایرانزمین را به پویشی ملــی با عنــوان «مناســبتهای فرهنگی را سیاسی نکنیم» فراخواند. این فراخوان با آرمان ارجگذاری به آیینها و داشــتههای فرهنگی از ســوی مردم و مسووالن برای پیشگیری از بهرهجویی نادرســت و به بیراهه کشاندن این یادمانهای نیاکانی راهاندازی شــد. در همین راســتا برخی از چهرههای فرهنگی، سیاسی و نهادهای مردمی پشــتیبانی خــود را از این پویش اعالم کردند. در دنباله یادداشــت دوتن از همراهان پویش را میخوانید. بهرام پارسایی، نمایندهی مردم شیراز در دهمین دورهی مجلس شورای اسالمی یکی از ســرمایههای تاریخی و شــهرگرایی (:تمدن) ما کورش اســت. کســی که منش، روش و کردار او گرچه پیش از پیدایش اسالم بوده ولی هیچ ناســازگاریای با اسالم نداشته اســت. کســی که 550 ســال پیش از زایش مسیح یگانهپرست و دادور (:عادل) بوده است. آنچه از تاریخ بر جای مانده اســت حتا قلم و زبــان تاریخنگاران نامــوری مانند هرودوت و گزنفون، که کشورشــان رودرروی فرمانروایی ایران بود، گواه این اســت که کورش بزرگ از دید فرهنگی ستودنی است. سرزمین ما چنین ســرمایهی فرهنگــیای دارد. یادمانی مانند استوانهی کورش که در همهی جهان گرامی داشــته میشــود به فرنام (:عنوان) سرمایهی ملــی و تاریخی در خور دفاع اســت. چنانچه رییسجمهوری ایران در سازمان ملل از تاریخ ایران دفاع میکند و کورش و استوانهی کورش بخشی از این تاریخ هستند. خویــشکاری (:وظیفــه) ما این اســت که داشــتههای خود را گرامی بداریم. همانگونه که مقــام معظم رهبــری هم در ســخنانی اشــاره کردند«در دنیا از چیزهایی که جنبهی افتخارآمیز هم ندارد گاهــی اوقات به عنوان مفاخر تاریخی اســتفاده میکنند. آن کسانی که مفاخــر تاریخی را ندارند برای خودشــان خلق میکننــد. ما این همــه مفاخر تاریخی داریــم. این همه چیزهایی کــه مایهی تفاخر ملت ایران اســت، اعتماد به نفس ملت ایران است، چرا اینها را نشان ندهیم.» چگونه است که ما نمیتوانیم از داشــتههای فرهنگی خود دفــاع کنیم. نیاز به یادروز کورش بزرگ برای آن است که ما بتوانیم فرهنگ و کشورمان را به جهان بشناسانیم. همانگونه که استوانهی حقوق بشــر که در ســازمان ملــل نگهداری میشــود و به دیگر زبانهای جهان برگردان (:ترجمه) و شناســانده شده است ما میتوانیم از این رویکرد بهرههای بســیاری مانند جذب گردشگر داشته باشیم. به هر روی گردشگری یکی از صنعتهای پیشــرو در جهان در کنار صنعت ســوخت و خودرو اســت و مــا از این صنعت پیشرو در جهان غافل ماندهایم. شناسهی (:هویت) فرهنگیای که مردم ما به آن پایبند هستند مایهی یکپارچگی (:انسجام) ملی کشور است که ما به آن بیتوجه هستیم. همانگونــه کــه روز موالنا و حافــظ را در سالنمای رسمی داریم میتوانیم برای کورش هم یک روز را داشته باشیم. شگفت است که کشــور ترکیه برای زادروز و درگذشت موالنا دو آیین جداگانه میگیرد و ســاالنه بسیاری از گردشگران را به سوی ترکیه میکشاند و با این کار گردشگری ترکیه را پیشرفت بخشیده و به کارآفرینیاش یاری رسانده است. در کشور ما به جای آنکه از چنین روزهایی برای گسترش گردشگری بهره ببرند به آن رنگ و بوی امنیتی دادهاند، تا جایی که حتا بسیاری از تورهای گردشــگری در روز کورش نمیتوانند از پاســارگاد بازدید کنند و چهبسا برخی از این گردشــگران بیگانه (:خارجی) هستند و برای بازدیدهایشان برنامهریزیهایی دارند. مــا در همیــن راســتا بــا وزارت فرهنگ نشســتهایی داشتیم که بنا شــد با نگرش (:توجــه) به اهمیــت یادروز کــورش بزرگ و بهرهمنــدی از ایــن فرصــت از جنبههای گوناگون که از برخی از آنها یاد شــد، قول همراهــی گرفتیم تا بتوان بــا بهرهگیری از دانش تاریخنگاران یک روز را در سالنما که به عنوان زادروز کورش آورده شده است در ایران و جهان معرفی کنیم. البته این پیشنهاد برای بررسی بیشتر نیازمند زمان است. شروین وکیلی، جامعهشناس و پژوهشگر تاریخ ایران بایســتگیای (:ضرورتی) کــه امروز همهی ایرانیــان با آن رویــارو هســتند بازتعریف گاهشــماری ساالنهشــان بر پایهی تاریخ دیرپای ایرانزمین است. از دیرباز، گاهشمار ســاالنه دو کارکرد مهم را برآورده میکرده که عبارتند از هماهنگــی رفتارهای جمعی، و معنــادار کردن زندگــی روزانه. هماهنگی کردارهــای جمعی بــا تنظیــم فعالیتهای تولیــدی پدیــدار میشــود. هــردوی این کارکردهــا در ایرانزمیــن کــه خاســتگاه گاهشماری خورشیدی دقیق امروزین است، از زمانــی بســیار دیرینه با گاهشــماریای دقیق پیوند برقرار کــرده بود. بهترین نمونه بــرای هماهنگی کارکــردی را میتوان در گاهشماری پارسی باستان دید که در روزگار هخامنشــی رایج بــوده و در آن نام یکی از ماهها به چم (:معنای) شــخم زدن و نام ماه دیگر به معنای بذر افشــاندن است و اینها نشــان میدهد که کارکردهای کشــاورزانه تنظیمــی فصلی داشــتهاند و برای نمونه در آغاز فصــل ویژهای درو یک محصول انجام میشده اســت. کارکرد دوم، که تا اندازهای با رمزگذاری همــان هماهنگیهای گروهی پیوند دارد، بزرگداشــت رخدادهای تاریخی یا اســتورهای اســت که بیشــتر با آغاز یا پایــان فعالیتهای گروهی گــره میخورده اســت. نامورتر از همــه نــوروز، مهرگان، ســده، تیرگان و شــب چله اســت که نقاط اوج فصلی را نشــان میدهــد و هر یک با داستانی اســتورهای یا رخدادی نیمهتاریخی پیوند دارد. برخی از این عناصر گاهشــمارانه هم چیســتی (:ماهیتی) تاریخی داشته است. چنانکه مانویان ســالگرد درگذشت مانی را بزرگ میداشتند و مسلمانان آغاز تاریخشان را هجرت پیامبر نهادهاند و پیروان حالج در سالگرد جانســپردنش بر کرانهی دجله گرد میآمدند و چشــم به راه رستاخیزش بودند. این نشــانهگذاریها روزهای ســال را برای مردمان معنادار میکند و به گونهای همهی تاریخ و اســتورههای ملی را در یک ســال بازخوانی میکند و به اینســان هم شناسه جمعی و اخالق گروهی مردمان را اســتوار میسازد و هم شناســهی تاریخی تنومندی به مردم پیشکش میکند، که در گذر خنثای روزها یا چرخــش مکانیکی ماهها و فصلها به هم به دست آوردنی نیست. در زمانــهی مــا دو نابســامانی (:اختالل) بزرگ در معنادار کردن روزهای ســال رخنه کرده است. یکی آنکه سیاسی شدن تاریخ به فراموشی عمدی تاریخ دیرینهی شهرگرایی ایرانــی و ســرکوب و سانســور رخدادهای مهم دامن زده اســت. این امر در کشورهای نوپای تراشــیده شده در گرداگرد ایرانزمین به گونهی مستقیم و خشــن و سرکوبگرانه بــه دســت اســتعمارگران یــا دولتهای دستنشاندهشــان انجام شــده و با گونهای شناسهزدایی و ایرانزدایی همراه بوده است. شــگفت آنکه در کشــور خودمان، یعنی دل ایرانشهر هم که هرگز مستعمره نشد، روندی همانند وجود داشــته و بیماریهای فرهنگی هماننــدی را هم پدید آورده اســت. دومین اختالل آن است که به شوند (:دلیل) چیرگی رســانههای همگانی مــدرن، درونمایهی (:محتوای) ســرگرمیهای مردمان دگرگون شــده و گونهای از بیهویتی و کمســوادی تاریخی در همه جا ریشــه دوانده است. این دو پیامد از سیاســی شــدن و مدرن شدن گاهشــماری ایرانیان برآمده است. از سویی ساز و کارهایی نهادی برای بازخوانی تاریخ و بازتعریف اســتورهای ایرانی در میان نبوده تا در برابر رقیبان نوپیــدای مدرن مقاومتی نشــان دهند، و از ســوی دیگر دولتهایی ایرانستیز در گســترهی باستانی ایرانزمین بــه قدرت رســیدهاند کــه به شــوند بافت ایدئولوژیکشان قد و قامتی نامتناسب با این گســترهی تمدنی بزرگ داشتهاند و توانایی گنجاندن همهی ایــن تاریخ و جغرافیا را در خود نداشتهاند. راه برونرفت از این وضعیت پوچشــدگی گاهشــماری، کوشــش جمعی نخبگان فرهنگی است که باید در بازتعریف گاهشمار و معنادار کردن روزشمار ایرانیان با تکیه بر پژوهش برپایهی تاریخی مســتند و استورهای بکوشند.