زخ مهاییکهمره ممیخواهد

میراثکرمانشاهپساززمی نلرزه

زمینلرزهی12آبانماه،گذشتهازآسیبهایيکهبهبافتشهرستا نهايسرپل ذهاب،قصرشیرینوداالهورساندبهشماریازیادما نهایباارزشتاریخياین شهرهانیزآســیبهاییفراوانزد.درشهرستانسرپلذهابساز هیباستانی «زیجمنیژه»وابســتهبهروزگارساســانیانیکيازسازههاییاستکهدراین زمینلرزهآســیبدیدوبخشيازتا قهاياینســاز هیساسانيفروریخت. همچنینبخشهایيازتختهســنگیکهآنوبان ينــيبررويآنجایداردترك خوردوریختولیبهخودسازهآسیبچندانينرسیدهاست.

زمینلــرزهی شــامگاه 21 آبانمــاه بخش باختری(:غربی) کرمانشــاه، کــه ویرانیها و آســیبهای بســیاری بر جای گذاشــت، آســیبهایی هم به یادمانها و ســازههای کهن شــهرهای زلزلــهزده رســاند. اَُمرداد در همان روزهای نخســت بــرای پیگیری این آســیبها کوشید که به شــوند (:دلیل) آشــفتگی پس از این رخداد و پاســخ ندادن برخی از مسووالن میراث فرهنگی کرمانشاه به فرجام نرسید و به چاپ گزارشی در همین بازه بسنده شد. با گذشت زمانی از این رخداد و پیگیریهای انجامشده گزارشی تکمیلی از آسیبها و ویرانیهای سازههای باستانی در دنباله آمده است. شهرســتان ســرپل ذهاب را بیشــتر یك شهر باســتاني ميشناســند به گونهای که «هنــري کخ» و «راولینســون» آن را یکي از باستانيترین شــهرهاي جهان ميدانند. در همین شهر ســنگنگارهی «آنوبانيني» که عنوان کهنترین سنگنوشــتهی آســیا را بــا خــود دارد و از روزگار «لولوبیــان» برجــای مانده اســت بیش از 4500 ســال پیشــینه دارد. ولی پیشــینهی شهرنشــیني و شــهرگرایی (:تمدن) در این شــهر بسیار پیشتر از این اســت. کهنترین آفرینههای (:آثار) شناساییشده در پژوهشهای پیشین در گسترهی ســرپل ذهاب برجایماندههای روزگار پارینهســنگی میانی بوده است که از کاوش سال 1961 «فرانك هول» و «کنت فلنری» در غــار کلداود در آغــاز گذرگاه ورود به دشت ســرپل ذهاب در قلعهشاهین با دیرینگی بیش از 40000 ســال، بهدست آمده است. با انجام طرح بزرگ آبرســاني گرمسیري بســیاري از ناگفتههاي باســتاني این شهر روشنتر شــد به گونهای که سرپرست گروه باستانشناسی این طرح از شناسایی چندین گســترهی تاریخی از روزگار نوسنگی تا به امروز کــه بازگوکننــدهی پایندگی (:تداوم) زندگی انسان در دستکم 6500 سال پیش از میالد است، آگاهی داد. علی بیگی، سرپرست گروه باستانشناسی، در بررسی محدودهی اجرای طرح گرمسیری بر این باور است که: به گونهی کلی بخشهای شناساییشده در این گستره نشان میدهد که سرپل ذهاب دستکم از هزارهی هفتم پیش از میالد تاکنون برجای بوده است. با این همه، این گستره آفرینههایی از بیشتر دورههاي ایران باستان دارد. زمینلرزهی 21 آبانماه، گذشته از آســیبهایي که به بافت شهرســتانهاي ســرپل ذهاب، قصرشیرین و داالهو رســاند به شــماری از یادمانهای باارزش تاریخي این شــهرها نیز آسیبهایی فــراوان زد. در شهرســتان ســرپل ذهاب ســازهی باســتانی «زیج منیژه» وابسته به روزگار ساســانیان یکي از ســازههایی است که در این زمینلرزه آســیب دید و بخشــي از تاقهاي این سازهی ساساني فرو ریخت. همچنیــن بخشهایي از تختهســنگی که آنوبانيني بر روي آن جای دارد ترك خورد و ریخت ولی به خود ســازه آســیب چنداني نرسیده اســت. تاق گرا وابســته به روزگار اشکانیان نیز با وجود ریزش کوه پاطاق، که این ســازه در دامنهی آن جای دارد، آسیب ندیده است. همچنین دکان داوود یا آرامگاه «ایویخ توویگو»، از واپســین پادشاهان ماد نیز آسیب ندیده ولی کوهي که این سازه بر روي آن جای دارد دچار ریزش و روســتاي کناری این ســازه نیز آســیبهاي فراوانی دیده اســت. دیوارههاي ســنگي و ساروجي دژ «گبري» وابســته به روزگار ساسانیان و یکی از آتشــکدههایي که در نزدیکي محل زمینلرزه است نیز سراسر فرو ریخته است. همچنین آتشــکدههاي روستاي کوییك نیز در پی ویرانی صد در صدي روستاي کوییك از میان رفتهاند. صباح قنبــري، دکتراي باستانشناســي و اهل دشــت ذهاب، در این باره ميگوید: در گسترهی دشت ذهاب سه منطقهی تاریخي کوییك، تپاني و سراب ذهاب وجود دارد که یافتههاي باستانشناســي نشانگر آن است که شــهر کهن و باستانی ذهاب در زیر این گستره به ویژه روســتاي تپاني جای دارد و گمــان میرود که ویرانی این گســترهها به این شــوند است که این روســتاها بر روي ویرانههاي شــهر باســتانی ذهاب ســاخته شدهاند بیپیوند نیست. وي در دنباله گفت: نکتهی دیگر اینکه تپههاي باســتاني بسیاری در این گســتره هستند که گمان ميرود شــدت زمینلــرزه یادمانهای درون این تپهها را ویران کرده باشد و با نگرش به اینکه پیشتر هیچگونه کاوشي بر روي آنها انجام نشده ميتواند زمان خوبي باشد که این تپهها کاوش و پژوهشهاي باستانشناسي بر روي آنها انجام شود. گذشــته از آســیب به یادمانهای باستاني و تاریخي این شــهر همچنین آبشــار پیران بــه عنوان بلندترین آبشــار چنداشــکوبهی (:طبقاتــي) ایــران نیز با ریــزش کوه دچار آسیب فراوان شده است و ساخت و سازهاي گردشــگری پایین این آبشار سراسر از میان رفته است. آرامگاه احمد پور اسحاق نیز دچار ریزش نما، ویرانی گلدستهها و تركخوردگي دیوارها شده است. آرامگاه ابوحمزه قاري از قاریان برجسته نیز که در دشت ذهاب است دچار آسیب شده است. در شهرستان داالهو نیز شماری از یادمانهای باســتاني و تاریخي به ویژه در بخش ریجاب دچار آسیبهاي بسیاری شده است. مراد تاتــار، فرماندار داالهــو در همین باره گفت: با بررسيهاي انجامشده دریافتیم که دژ یزدگرد، آرامگاه ابودجانه، مسجد عمر پور خطاب و بخشي از آرامگاه بابا یادگار آسیب دیده اســت ولی دیگر یادمانهای تاریخي آسیب چنداني ندیدهاند. دژ یزدگرد، که وابســته به دوران ساساني و یادگار واپســین پدافند (:دفاع) یزدگرد سوم در برابر تازیان اســت، یکــي از یادمانهای این شهرستان است که از این رویداد آسیب دیده و بخشهایي از این سازهی باارزش نیز ویران شده است. آرامگاه ابودجانــه از نزدیکان پیامبر (ص) و مســجد عمر پور خطاب به عنوان کهنترین مسجد مسلمانان در ایران که پیش از آن از آتشکدههاي بزرگ زرتشتیان در این گستره بوده است و نیز بخشی از گسترهی بابایادگار از مکانهای ســپند (:مقدس) یارسان نیز در این رویداد آسیب دیدهاند. در شهرستان قصرشــیرین نیز کاروانسرای شاهعباســی ویران و بخش درخور نگرشي از دیوارههاي این ســازهی روزگار صفویان فرو ریخته اســت. همچنین ساختمان خسرو و ســازهي چهار قاپی وابســته بــه روزگار ساســانیان نیز با آســیبدیدگيهای فراوان روبهرو شده است. بــا نگرش به انبــوه پسلرزهها در اســتان کرمانشــاه، که از شــمار هزار نیز گذشــت، ســازمان میراث فرهنگي کشــور تا اطالع پســین (:بعدی) از بازدیــد مکانهایی مانند آرامــگاه «ابودجانه» یا امامزاده «عبداهلل» و حتا «تکیهی معاونالملك» در کرمانشــاه با وجود دور بــودن از کانون زمینلرزه ولی به شوند تركهایی از گذشته در این سازه وجود داشته را جلوگیری کرد.

بازدیدیونســکوازیادمانهایتاریخی آسیبدیدهاززمینلرزهیکرمانشاه

در پــي زمینلــرزهی آبانمــاه اســتان کرمانشاه و ویرانی بخشي از یادمانهای تاریخي این استان یونســکو کارشناسان خود را برای بررسی زمینلرزه و وضعیت این ســازههای باستانی پس از زمینلرزه کرمانشــاه به ایران فرستاد تا در صورت نیــاز ایــران بتوانــد از پشــتیبانیهای فنــی و مالــی یونســکو در ایــن زمینه بهر ه مند شو د . در همیــن راســتا اســترکیش الروش، مدیرکل دفتر منطقهای ســازمان یونسکو، از آفرینههای تاریخی اســتان کرمانشــاه ماننــد تاق گرا، مســجد عبداهلل پور عمر، دژ یزدگــرد، آرامــگاه ابودجانه، آبشــار پیران، ســاختمان خســرو، کاروانسرای شاهعباســی قصــر شــیرین، دژ گبــری سرپل ذهاب و ســنگ برجسته آنوبانینی بازدید کرد. این بررسیها به شوند جای داشتن برخی از این سازهها در فهرســت موقت ثبت میراث جهانــی از ســوی گروهی از کارشناســان یونســکو و کارشناســان دســتیاری میراث فرهنگی انجام شد.