برداشـتی تازه

خبر کوتاه و ســاده بود، اما شگفتانگیز. بدانگونه که درنگ جایــز ندانســتم. برخاســتم، قلــم به دست گرفتم و ... چندی پیش خبــری فضای مجازی را پرکرد کــه یکی از دادرســان (:قضــات) عالیمقام ســرزمین ما در شهرستان قم به جای جریمه در برابر شــاق یــا پرداخت پــول پابهپای زنــدان و هر گونه کیفــر (:مجازات) گامی نو برداشــته و هوای تازهای در ریههای دادرسی ســرزمین ما پخش کرده است. او محکومان را چونان آموزگاری خردورز به کتاب خواندن واداشته اســت. شاید اگر دادرسی در سوئیس چنیــن میکرد، چندان شــگفتآمیز نمیآمد یا بســیار اتفاق میافتد که دادرس فرانسوی محکومان را وادارد تا به نمایش فیلمی بروند، کتابی بخوانند یا پژوهشی انجام دهند؛ اما در سرزمین میراثداران پورسینا، سعدی، حافظ، مولوی و صائب که هر کدام رودی از دانش، هوشــیاری و بیداری را در دریــای هازمان (:اجتماع) جاری میسازند کمتر با تصمیماتی چنین، انسانگرایانه روبهرو میشویم. بــه یاد دارم پای ســخن پدر حقــوق ایران، زندهیاد اســتاد ناصر کاتوزیان، نشسته بودم و او در جایــگاه چونی و چگونگی حکم و آنچه در برابر دادرس اســت سخن میگفت که به روشنی میتوان از یک ماده برداشتی کرد که با قانون هم ناهمســانیای نداشته باشد و در پی این اندیشــه او یادآور میشد که از آن رو دادگری که برترین ارزشها است میتوان با برداشــتی واال بهترین گزینــه را از قانون به دست آورد و اعام داشت که قانون تکالیفی را بر مردم بار میکند تا مردم از ســایه و سود آن برخوردار شوند اما گاه رخ میدهد که میان قانون و عدالت همسویی نیست، در اینجا باید به گزینهی دیگری ره گشاییم، باید انصاف را در کپهی عدالت بنهیم. اســتاد در پی چنین اندیشهای همهی میراث کهن مدونهی ما را با برداشتی تازه در سکوی عدالت نشاند. شاید کمتر حقوقدانی بدیــن توان و ارزش در پی برخورداری و گسترش عدالت گام نهاده است، اما آنچه به راســتی ارزشــمند است برداشت کســانی است که در هنگام اجرای قانون این اندیشه را به پایگاه اجرا و کنش مینشانند. بیگمان چنین دادرســی در صدر است که با برداشــتی تازه از قانون حکم ارزشــمند الزام بزهکار به کتابخوانی را داده است و ازآن رو که بزه بزهکار آتشافروزی و ویرانسازی در چهارشنبهسوری بوده کتابی را برگزیده است که اندریافت (:مفهوم) شــادی، چم (:معنای) ســرور و چگونگی نشــاط را به شهروندان از یک سو و به مردان دولت از دیگر سو آموخته اســت. در بارهی اینکه ســرزمین ما افسرده و در شــمار کشــورهای ناشــاد است، جای گفتوگو نیســت، اما آگاهی بر این آســیب بسنده (:کافی) نیست. کژراهــهی چهارشنبهســوری کنــش و واکنشهایی که با هیچ منطقی همسو نیست و سوگمندانه در سراسر ایران گسترش یافته نمونه کوچکی از همین ناشادی است که راه را گم کردهایــم با آنکه ایرانیان کهن چهارشنبهســوری را به عنوان خانهتکانی دل پس از خانهتکانی گل برگزیده بودند. از یاد نبریم که بیشتر جمعیت پویای کشور جوانان هستند و این گروه در کنار آب به شادی هم نیاز دارند. اگر دولت نتواند این نیــاز انکارناپذیر آنان را پاســخ گوید، آن هنگام فوران آن در بانگ گوشخراشــی که نهتنها یک شــهر بلکه یک سرزمین را میآزارد نمایان میشود، سپس کسانی را کــه به ایــن کار دســت یازیدهاند با تازیانــهی قانون به دادگاه میکشــانیم اینکه دادرس هوش و زرنگی آن را داشته که بــزه را از آغاز تا فرجــام و انگیزه را از نهاد تا انجام بررســی کند و سپس در اوج آگاهــی بر آنچــه رخ داده بزهکار را شــاق نزند، دارو دهد تا باز هم شــادی را ترویج کنــد، جای ارجگذاری بســیار است. این واقعیت تلخی است که هازمان (:جامعهی) ما شاد بودن را فراموش کرده اســت و ازهمین رو بازتــاب آن در یک هازمان افسرده در جوانان پژمرده، اعتیاد و آســیبهای هازمانی هویدا میشــود. دادرســان آموزگاران ارزشمندی هستند که در پایگاهی واالتر ســخن میگویند و فرمان میرانند. ارزش چنین اندیشهورزان دادگری را، هر چند اندکاند، باید دانست و سپاس گفت. برخی از اندیشــهورزان علــوم هازمانی حقوق را دانش دانســتهاند و گروهی آن را هنــر پنداشــتهاند و برخــی آن را فن نامیدهانــد. باور هر حقــوقدان فرزانهای بر ایــن پایه اســتوار میشــود که رای دادرس گرامی شــعبهی 3٠1 دادگاه قم رنگینکمان دلنشــینی اســت از دانش، هنر و فن دادگری زیرا با نگرشــی ژرف، برداشــتی دقیق و پردازشی لطیف از یک سو، که زمینهی ایجاد بزه پرداخته است و از دیگر سو به درمان کاستی هازمانی که شادیهای منفی و سوگمایههای اندوهزا در آن بــه نحو فزایندهای رشــد میکند انگشت نهاده اســت. این رای نموداری از حرکــت در مــرز مشــترک اخاق و قانون است که از یک سو با لطف و مهر میخواند و اندیشــه، روش و منش متهم را دگرگون میســازد و از سوی دیگر از باید قانون بهره گیــرد و او را در جایگاه درســت مینشاند، این برداشــت تازه از دادرسی نیکنگر میتواند نسیم دلانگیز دادگری را در ریههای دادگستری بپراکند و دریچهی تازهای بگشــاید تا دادرسان قلمی نو برگزینند. دســتاورد این برداشت تازه آسایش هازمان از یک سو و آرامش دستگاه دادگستری از سوی دیگر است. در پایان به عنوان حقوقدانی که دل در گــرو عدالت و نظم ایــن آبوخاک دارم آرزومند آنم که این برداشت، حکم و نظر راه تازهای را بر دادرســان به طور کل و دادرسان کیفری به ویژه بگشاید.