جشنپاسداشتآبهایپاک

به فرخندگی چهارم خورداد، جشن خوردادگان

جشــنها یادگارهاي درخشــان پدران و مــادران بیداردل ما هســتند که در گذر تاریخ بســیاري از آنها به شوند (:دلیل) ویژگيهاي زمان و تعصبهای بســیار از میانرفته و هماکنون از آنها نمونههایي بســیار اندک در میان ایرانیان به چشــم ميخورد. بــا اینهمه، ایــن نمونههاي انــدک، نشــانههایي بــس بزرگاند از اندیشــهی بلند و طبع زیبای ایراني که خداونــد به ایــن مردم ارزاني داشــته و دین زرتشــتي با پیامها و آموزشهایش آن را آشــکار و پاس داشته است. جشن خوردادگان یکي از جشنهاي ماهیانهي زرتشــتیان اســت کــه در روز چهــارم خوردادماه از ســالنمای رســمی کشــور برگزار ميشود. خورداد امشاســپند نشــانی از اندریافت (:مفهوم) رســتگاری برای انسان است، نمادی از تندرســتی و خرســندی. این امشاســپند نگهبان آب و پاسدار شادابی گیــاه و نمودی از اندیشــهی بلند و نگاه ژرف ایرانی به انســان، طبیعت و زندگی است که چه زیبا جهان مادی را به جهان مینوی پیوند داده اســت. نیاکان ما برای پاسداشــت این امشاسپند و آبهای پاک خداداده در روز جشن خوردادگان به کنار رودها، چشمهها و دریاها میرفتند و پس از ستایش اهورامزدا رســایی (:کمال) و پاکی، نمودهای این امشاســپند را گرامی میداشتند. خورداد در اوستا «هئوروتات» و در پهلوی «سـوردات» به چم (:معنی) رسایی است که در گاتها یکی از فروزههای (:صفات) اهورامزدا و در اوســتای نــو نام یکی از امشاسپندان است. خــورداد در نقش مادی خــود از آبها نگــهداری و انســان را در چیرگــی بر تشــنگی یــاری میکند از ایــن رو در آیینهــای ســنتی، به هنگام نوشــیدن آب از خورداد به نیکی یاد میشــود. در گاتها از خورداد و امرداد، پیوسته در کنار یکدیگر یاد شده است و در اوستای نو نیز از این دو امشاســپند، که در نقش مادی خود پاسداری از آب و گیاهان را بر دوش دارند و به هنگام تشــنگی و گرسنگی به یــاری مردم میآیند، به نیکی یاد شــده اســت. در یســنا هات 47 آمده اســت: «اهورامزدا رســایی خورداد و جاودانگی امرداد را به کســانی خواهد بخشــید که اندیشــه و گفتار و کردارشان برابر آیین راستی باشد.» اهورامزدا از سرچشــمهی بخشــایندگي خویــش ایــن فــروزه را به واســطهی امشاســپند هئوروتات به آفریدگان خود بخشــیده تا هــر پدیدهاي رســا گردد و رســایي و تندرســتي نهتنها ویژهی این جهان، بلکه رســایي مینوي و تندرستي روان آرمان واالي جهانیان است. اهورامزدا ميخواهد که همگان به یاري امشاســپند هئوروتات از این بخشــایش مینــوي و مهربانــي راســتین برخوردار گشــته و هر کس بتواند با نیروي رسایي و پرورش و افزایش آن در وجود خویش رسامند گردد. در بخــش نهم کتاب «بندهشــن»، که دربــارهی چگونگی گیاهان اســت، گل سوســن از آن خورداد دانســته شده است و همچنین در بخش یازدهم کتاب بندهشــن، که دربــارهی بزرگکرداری ایــزدان مینوی اســت، آمده است: «خورداد ســرور سالها، ماهها و روزها اســت، [یعنی] اینکه او سرور همه است. او را [به] گیتی آب خویش است. چنین گوید: هســتی، زایش و پرورش همهی موجودات مادی جهان از آب اســت و زمین را نیز آبادانی از او اســت. اگر در ســال نیک شاید زیستن، به ســبب خورداد است. چنین گوید که همهی نیکی چون ابر گران به گیتی آید، آن [به]خورداد روز [که] نوروز است، آید. باشــد که گوید که همه روز آید، اما آن روز بیش آید.» «پیدا اســت که آن روز بر تن جامهای نیکو بدارنــد و بوی خوش بویند و او را همکار، تیر و باد و فروردین است. تیر همان تیشتر است که بارانآوری و پــرورش آفریدگان کند. باد مینوی بادی اســت که زیروزبر این زمین را فراگرفته اســت و آبی را که تیشتر ستاند [به] او سپارد.» همچنین در یشتهای اوستا، برای «خورداد» یشتی جداگانه دیده میشود. «خورداد یشت» چهارمین یشت اوستا است که افسوس آسیب بسیار دیده اســت و بسیاری از واژگان آن از میــان رفته یا ناخوانا اســت، ولــی در یازده بندی که اکنون در دســت است یاد کردن از امشاســپند خورداد بسیار سفارش شده است: «بــرای فروغ و فرش، من او را "امشاســپند خورداد" را با نماز بلند و با "زور" میستاییم. ما میســتاییم امشاســپند خورداد را با هوم آمیخته با شــیر یا "بَرَســم" با زبان خرد و با اندیشــه، گفتار و کردار با "زور" و با ســخن رسا.» (خورداد یشت، بند دهم) خــورداد همواره در نوشــتههای کهن همراه امرداد امشاســپند مادینه دیگر آورده ميشود. این دو امشاســپند بــا آب و گیــاه در پیوند هســتند. چون پارهاي از گامههای (:مراحل) آفرینش ماننــد آب و گیاه به گونهاي طبیعي جفتاند، پس پاســداران آنان نیز، خورداد و امرداد، بیشتر با هم ميآیند. پیشکشهای آنان ثروت و رمهی چهارپایان اســت، به گونــهاي کــه ایــن دو نماینده آرمانهاي نیرومندي، سرچشــمهی زندگي و رویش هستند. هماوردان ویژهی آنها دیوان «گرسنگي» و «تشنگي»اند. همــکاران خورداد، ایزد تیشــتر و باد و فروهر پرهیزکاران هســتند. خورداد امشاســپند در دوران تازش اهریمن آب را به یاري فروهرها ميستاند، به باد ميسپارد و باد آن را به شتاب به ســوي کشــورها ميبرد و به وسیلهی ابر ميباراند. از دیگــر آیینهای این جشــن پوشــیدن پوشاک نو است و در گونهای دیگر میتوانیم با بســتن بندیابریشــمی یا نو به دست خود نشانی از پوشاک نو را در این جشن به همراه داشته باشــیم. خورداد یشت یا یشت چهارم یازده بنــد دارد که برگــردان پهلوی آن در دســت نیست و نسک اوستایی آن نیز درست به دست نرسیده و دریافت پارهای از وچکها (:جملهها) و واژههای آن ناشدنی است، ولی فشردهی آن گفته میشود: اهورامــزدا بــه اشــو زرتشــت میگوید که امشاســپند خورداد را بیافریــدم تا از وی به مردم دهش و روزی بخشیده شود.