گندی شاپور از آغاز تا پایان در یک فیلم

گفتوگو با سودابه مجاوری، کارگردان «وه انتیوک شاپور»

شــهر گندیشــاپور نخستین شــهر علمی، دانشــگاهی و پزشکی فرامرزی ایران در جهان باستان، موضوع فیلم مستند «وه انتیوک شاپور» اســت. این فیلم به کارگردانی سودابه مجاوری یکم فروردینماه ۷9۳1 خورشیدی، از شبکهی مستند پخش شد و در ۶1 اردیبهشتماه در تاالر مرکز گسترش سینمای مستند به نمایش درآمد. مستند وه انتیوک شاپور، که نامزد چهار رشته در جشنوارهی سینما حقیقت بود، برندهی بهترین پژوهش مستند شد. مجــاوری از گشــایش بخشهایــی از تاریخ، فرهنگ و دانشهای کهن ایــران در این فیلم یاد کرد و افزود: چون این مستند نخستین فیلم ساختهشــده دربارهی شــهر گندیشاپور است، بازگویی جســتارهای گوناگون را خویشکاری (:وظیفه) خود دانســتم تا بیننده را با کلیاتی چند دربارهی گندیشاپور آشــنا کنم. گفتمانهایی (:مباحثی) چون تاریخ شهر در روزگار ساسانیان و چهار ســدهی نخســت اســالمی، پزشکی، شــیوههای شهرســازی و رد دیدگاه (:نظریه) رومی بودن شــهر، ســازههای آبی و فروپاشی شهر در ســدهی چهارم مهی (:هجری). فیلم بر پایهی پژوهشهای گســتردهی کتابخانهای و میدانی ساخته شده و مانند سندهای تاریخی در صحنههای بازسازیشده از زبان تاریخنویسان و جغرافینویسان آغاز ورود اسالم و تاریخنویسان رومی و سریانی بازگو میشود و از البهالی همین نوشتارها است که یافتههایی نوین بهدست میآید، همچون استان بودن گندیشاپور که فراخنای آن از مرزهای لرستان تا جنوب شهر گندیشاپور، که امروز سایت باســتانی آن در جنوب شهر دزفول خوزستان جای دارد، دنباله داشته است. این مستندســاز افزود: در این فیلم کوشــش شده است با نگرشی مدرن به سوژهی تاریخی پرداخته شود، از این رو پدیدههای تاریخی را از بستر خطی و تکسویه بیرون آورده، با تداخل زمانی رویدادها کوشــش شده است ساختاری غیرخطــی و چندالیه بســازد. فیلــم با آفند (:حملهی) اعراب به خوزســتان آغاز میشود و چگونگی تسلیم گندی شاپور، سپس به نزدیک 100 ســال پیش از این رویــداد و به روزگار انوشــیروان و به برگزاری کنگرهی پزشــکی میرود، آنگاه بار دیگر به ۳000 ســال پیش میرود و ریشههای پزشکی ایران زمین را در شهر سوخته نشــان میدهد. این تداخلهای زمانی دنباله دارد و سرانجام در سکانس پایانی فیلم بار دیگر به روزگار اسالمی بازمیگردد. مجاوری دربارهی دشواریهای ساخت فیلم از مشکالت پژوهش به شوند نبود منابع گسترده و درخور استناد در موارد پرشمار مورد نیاز فیلم از یک سو و نبود نمادهای دیداری (:بصری) بازمانده از شهر در گامهی (:مرحلهی) تصویربرداری از دیگر سو و ایجاد چالشهایی ژرف در تولید فیلم یاد کرد و گفت: این کشمکشها در کنار پرشماری لوکیشــنها برای ارایهی نمونههای راستین و دیداری شهر ساسانی ساخت فیلم را شش سال به درازا کشاند. همچنین گرفتن پروانهی ساخت فیلم به شوند اینکه تصویربرداری از یادمانهای تاریخی در خوزســتان و فارس با پیچیدگیها و دشــواریهایی همراه بــود هماهنگیهای پیدرپــی و چندینبــاره در هــر روز بــرای تصویربرداری از مجموعهی تخت جمشــید، نقش رســتم و نقش رجب (نقش شــاهان) را میخواســت ولی با همــکاری یگان حفاظت میراثفرهنگی و گاه همراهی کارشناسان این دشواریها را پشت سر میگذاشتیم. گارگردان فیلم وه انتیوک شاپور در پایان گفت: امروز از گندیشــاپور جز کشتزارهای گسترده هیچچیزی برجای نمانده اســت و اگرچه پس از این فیلم نخستین کلنگ کاوش در شهر زده شد، نمونههای بهدستآمده سازههایی بنیادی نیست. پس این خال دیداری به گونهای برای فیلم حاضر کردن امر غایب بوده است و شهری که در نبود خود شکل گرفته است را میتوان دیگرگونی این فیلم با دیگر کارهای مستند دانست. وی همچنین از دنبال کردن ســاخت مستندی دربارهی مانی که ۸ ســال پیش آغاز شده و به شــوندهای (:دلیل) گوناگون معلق مانده بود با همکاری مرکز گسترش سینمای مستند خبر داد. یادآور میشود فیلم مستند وه انتیوک شاپور در برنامهی نمایش تابستانی خانهی هنرمندان به نمایش درخواهد آمد.