تاريخ و فرهنگ ايران باستان و فضای مجازی
با گسترش رسانههای هازمانی (:اجتماعی) و بهویژه فضای مجازی این توانایی برای همه فراهم شده اســت که بیمیانجی با کاربران خود پیوندی بر پا کنند و دیدگاهها و رویکردهــای خــود را در زمینههــای سیاســی، هازمانی، فرهنگــی و تاریخی در میان بگذارنــد. کوچکترین دیدگاه و نوشتهای میتواند گســترهای میلیونی به خود بگیرد و تاثیر فراوانی بر برداشــت و اندیشهی هندازگان (:جامعه) بگذارد. آنچه بیش از همه میبایست با دوستداران گســترهی فرهنگ و تاریخ ایران در میان گذاشــت رویکردی آگاهانه، خردورزانه و دانشــی (:علمی) نسبت به این گفتمانها و نوشتهها است. بســیاری از گفتارهایــی کــه دربارهی تاریخ و فرهنگ ایران باســتان در فضای مجازی گسترش مییابد بیشتر رویکردی احساســیمحور دارد و کمتر به روشهای دانشــی و منطقی برای شناخت و دریافت این نوشــتهها روی آورده شــده است. به ویژه اینکه در کشــور مــا و در دو دههی گذشته گرایش به شناخت تاریخ و فرهنگ ایران باستان بسیار شده است. این کشش بــه تاریخ و فرهنگ ایران باســتان برای دانشــمندان و پژوهشــگران زمانــی را فراهم کرده اســت که فضای اندیشــهی کاربران و دوســتداران را از رویکردهای احساسیمحور دور کنند و نگرشی دانشی را بر آن چیره سازند. اینکه چرا در این سالها این گونه کشش به تاریخ و فرهنگ ایران باســتان افزایش پیدا کرده است گفتاری جداگانه میخواهد، ولــی میتــوان رویکردهای نادرســت، نادانشــی و کموبیش کینهورزانهی برخی از دستاندرکاران نســبت به تاریخ ایران باستان را زمینهســاز گرایش هرچهبیشتر جوانان و گــروه آموزشدیدهی هندازگان (:جامعه) به این بخــش از تاریخ ایران را بیتاثیر ندانست. اکنــون که ایــن گرایش در گســترهی رســانههای مجازی افزایــش پیدا کرده است بر پژوهشــگران بایسته است که با نمایشی روشــن، باریکبینانه و دانشی از روزگار ایران باستان زمینه را برای بالندگی خردورزانه فراهم کنند و از احساسی شدن نوشتهها و گسترش آن بپرهیزند. روشــن اســت که هر آنچــه در فضای مجازی دادوستد میشــود با رویکردهای دانشــی ســازگار نیســت، ولی میتواند گونهای گرایش احساسی را به این گستره بکشــاند و این گرایش احساسی با همان بزرگی و شوری که پدید آمده است شاید در زمانی با خواندن نوشــتهای دانشــی وارون آنچه باورش بوده است، به سرخوردگی و شاید دشــمنی دگرگون شــود. نوشتههای دانشی در گسترهی تاریخ با شناختی روشمند و خردهگیرانه (:نقادانه) میگذرند و به هیچ روی نمیتوان نوشــتهای تاریخی را چون در کتابی تاریخی آمده است درست پنداشت. کتابهای تاریخی به دســت نویســندگان و گاهنگارانی (:مورخانی) نوشــته شــده اســت که اثر زمــان و مکان بر اندیشــه، رویکرد و ارزشگذاری آنها را نمیتوان نادیده پنداشت. برای نمونه اثر دگرگونیهای سیاسی، نظامی و حتا فرهنگی یونان باســتان را در ســدهی پنجم و چهــارم پیش از میــالد نمیتوان بر اندیشهی گاهنگارانی مانند هرودوت، گزنفون و .. و چگونگی تاریخنویسی آنان را پیش چشم نیاورد، یا اینکه نمیتوان از تاثیر دگرگونیهای سیاســی و فرهنگی چهار ســدهی نخستین اســالمی بر اندیشهی حماسهســرای بزرگ ایران، فردوسی چشمپوشید. آنچه یــک نوشــتهی تاریخی را بیشــتر به راســتی نزدیک میکنــد، گــذر از داالنی از خردهگیریهای دانشی و روششناختی است که در اینجا بــه آن نمیپردازیم. همین اندازه بس اســت که بدانیم بیشتر نوشتههایی که در فضای مجازی در گســترهی تاریخ و فرهنگ ایران باستان گذاشــته میشود، با روشهای دانشــی و دانشگاهی ناســازگار است و بیشتر آنها برای تاثیرگذاری بر اندیشــهی کاربران آورده شــده اســت که در پشــت پردهی آن کموبیش خالــی از کدورتهای تیرهای، دینی و سیاسی نیست. شــاید این خردهگیــری از ســوی برخی از شــیفتگان فرهنــگ و تاریخ ایران باســتان آورده میشــود که چرا هنگامی که دیگران از عوامل برانگیزانندهی احساســی برای تاثیر در اندیشــهی کاربران و جذب آنان بهره میبرند ما نباید این روشها را بهکار بریم؟ باید گفت احساســاتی کــه در پس رویکردی خردورزانــه و دانشــی بــرای کســی پدید میآید بســیار ژرفتر، آگاهانهتــر و دیربازتر (:درازمدتتر) است و حتا تا پایان زندگی آنان نیــز دنبالهدار خواهد بود. وگرنه همانگونه که گفته شــد بنیادهای شــناخت تنها احساسی میتواند با کوچکترین شوندهای (:دلیلهای) منطقی و دانشــی از هم بپاشــد و شــاید به دشمنی و نفرت دگرگون شود و تا پایان زندگی آن کس بهبود نیابد. از ایــن رو، بــر پژوهشــگران و فرهیختگان این گســتره اســت که با پرهیــز از هر گونه رویکردهــای نادرســت و احساســیمحور در فضــای مجــازی زمینه را بــرای بالندگی خردورزی تاریخی و گرایش به تاریخ دانشــی در هندازگان (:جامعه) فراهم سازند.
*کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان