ُسغِد هفتآشیان کجا است؟!

هفتآشیان پاژنامی (:لقبی) است که نوشتار پهلوی «شهرســتانهای ایرانشهر» به این ســرزمین باستانی داده اســت و این جایگاه برابر بــا آن پناهگاه و آشــیان هفت تن از سرداران و پادشــهان در باورهای ایرانی به شمار میرود. سغد نام باستانی ســرزمینی آریایی است که امــروزه دربرگیرندهی تاجیکســتان کنونی و بخش خاوری ازبکستان کنونی میان کوههای تیانشــان و رود آمودریا به شــمار میرود. امروزه تاجیــکان خود را فرزندان ســغدیان باستان میدانند. نام این ســرزمین نخستین بار در نوشتارهای اوســتایی و سنگنوشــتههای هخامنشــی (پارســی باستان) دیده میشود. در هر دو این بنمایهها این واژه به چم (:معنی) ســرزمین و هــم به چم (:معنــی) مردمی کــه در آن میزیستند، آمده است. گروهی بر آنند که ســغدیان از هزارهی دوم پیش از مسیح در بخشهای میانهی سمرقند و رود زرافشــان میزیســتند و در هــزارهی یکــم پیش از میالد بر جلگهی گســتردهای در میان ســیردریا و آمودریــا چیرگی یافتند. آنان همســایهی تیرههای ایرانیتبار سکایی، خوارزمی و بلخی به شمار میرفتند. با شکســت خوردن هخامنشــیان از لشکر اســکندر گروههایــی از تیرههــای ایرانی آســیای میانه به ســوی خاور رفتند. اینان پیونددهندهی روابــط بازرگانی ایران با چین بودند و نخستین کوچنشینهای ایرانی را نیز در چین ایشان به راه انداختند. برای یورش به هپتالیان بســته شــد. آرمان عمدهی این یــورش کینخواهی مرگ پیروز یکم، فرمانروای ساســانی، بود که به دســت هپتالیان در جنگی کشته شده بود. آرمان دیگر این پیمان گرفتن سرزمین سغد از سوی سپاه ایران بود. در پی این پیمان خسرو انوشیروان با دختر ایستمی خان ازدواج کرد. پــس از جنگ و نابــودی هپتالیان، خســرو انوشــیروان این بــار خود را از ســوی ترکان دستخوش مخاطره دید و اختالف میان ایران و ترکان آشکار شد. ترکان در این زمان توانستند سغد را تصرف کنند. بازرگانان سغد چیرهدست بودند و سود خود را در نزدیکی و کنار آمدن با ترکان میدیدند. سغدها اندکاندک فرمانروایی تــرکان را پذیرفتند و نقشهای سیاســی و اقتصادی بســیاری در دولت خاقانات ترک بر دوش گرفتند. در سدهی هفتم میالدی همسر فرمانروای سغد از ترکان و دختر قراچورین ترک بود. رفتهرفته با افزایش نفوذ ترکان قوانین و نوشتههایی به زبان ترکی و با دبیرهی (:خط) سغدی پدید آمد. سپاه چین در سال 85۶ میالدی سغد را گرفت و خاقانات باختری (:غربی) ترک استقالل خود را از دست داد. پس از برافتادن خاقانات خاوری ترک دوباره فرمانروایان سغد فرمانروایی یافتند و کوشیدند تا دولتی مستقل تشکیل دهند، ولی عمر این دولت بسیار کوتاه بود زیرا در سال ۴۶۶ میالدی سغد به تصرف تازیان (:اعراب) درآمد.