مصـــدقوآموزش تاریخبرایســـربازان

آمــوزش تاریــخ و پرداختن بــه آن، همواره از نکتههــای مهــم و بنیادیــن در چهارچوب ســامانههای آموزشی بوده اســت و در درازای تاریخ، برخی از رهبران برجســتهی کشورها به آموزش و یادگیری آن توجه ویژهای داشــتهاند؛ چنانچه پیشتر در امپراتوری آلمان، در سدهی نوزدهم میالدی، بیســمارک چنین دستوری را برای سربازخانههای آلمان داده بود. امروزه نیز در کشور فدراســیون روسیه، چنین شیوهای در پرداختن به آموزش تاریخ ملی، از ســال 2007 میالدی در آموزشگاههای متوسطه آشکارا دیده میشود. در تاریــخ ایــران نیز، در نیمهی شــهریور ماه سال 1331 خورشیدی، محمد مصدق، نخست وزیر وقــت و وزیر دفاع ملی، این نکته را پیش رو داشــت، و ترتیب نوینــی در جریان آموزش ســربازان نظام وظیفه ایران در پادگانها پیش نهاد. برپایهی دســتور مصدق، برای یک جوان سرباز، بایستی در پادگانها و همچنین اردوگاهها، در ساعتهای روز، آموزش رزم و مواردی چون شــیوهی پدافند و تیرانــدازی و ... آموزش داده شود، و در ساعتهای آغازین شب، درسهایی مانند آموزش تاریخ ایران، مطالعات ایرانشناسی، دلیری و از خودگذشــتگی برای «صیانت مرز و بوم» داده شــود. گویا انگیزهی بنیادین و اصلی از پیشــنهاد این برنامه، گشــایش و همچنین استوارسازی حس دلبستگی به میهن در میان جوانان دالور ایرانی بوده است، چراکه پشتیبانی از کیان میهن، در گرو همین دلبستگی به میهن و احساس نیاز همیشگی برای آن است. بایستی به این نکته مهم توجه داشت که محمد مصدق این برنامه را در دورهی دوم نخستوزیری خود پیشنهاد داده بود، یعنی دورههایی که مصدق در کنار ِسمت نخست وزیری، ِسمت بنیادین وزارت جنگ را نیــز دارا بود و در این دوره، مصدق نام وزارت جنگ را به وزارت «دفاع ملی» دگرگون کرد. در این دوره از کارنامهی سیاســی محمد مصدق، نگرش همیشگی او به پرسمان ملیت، به ویژه مســالهی ملیت ایرانی، به روشنی دیده میشود. این برنامهی آموزشی از نگاهی دیگر، روی آوردن به پرســمان ملیت ایرانی، در کنار آموزش و آگاهی منطقی و علمی از ساختارهای آن، بــا تکیه بر اصل آموزش همگانی بود. گویا مصــدق به این نکته آگاه بــود که پرداختن به ملیت، بــدون توجه به ســاختارهای علمی و آموزشــی آن، پیامدهای ناخوشایندی به دنبال خواهد داشت. به هــر روی، این برنامهی آموزشــی، آنچنان که باید و شــاید هرگز کاربــرد نیافت و پس از فرازوفرودهای بسیار، سرانجام به فراموشی سپرده شد. در این زمینه، سرگذشت کودتای 28 امرداد سال 1332 خورشیدی و رویدادهای تاریخی پس از آن، از جملــه ماجرای برکناری محمد مصدق، برهانی برای شناخت این پیامد است. در ایــن برنامه، به سراســر تاریخ دیرپای ایران پرداخته شــده بود و چه تاریخ ایران باستان، از جمله برآمدن فرمانرواییهای ایرانی و قدرتمند و سرانجام ســرنگونی آنها به دست نیروهای بیگانه و چه تاریخ ایران اســالمی و رویدادهای گوناگون آن به گونهی یکپارچه برای آموزش و یادگیری آماده شده بود. ناگفتــه نماند که محمد مصــدق، نمود جریان ایراندوستی و بیگانهستیزی در تاریخ ایران بوده است، چنانچه این رفتار مصدق، هم در کارنامهی سیاسی وی و هم در نوشتههای گوناگون وی از جمله نوشتارها و کتابهای گوناگون، به روشنی دیده میشود. مصدق با تکیه بر حکایتی که در روزگار روم باســتان پرکاربرد بوده است، چنین میگوید: «نجات وطن، عالیترین و بزرگترین قانون است.»

بنمایهها: - روزنامه شرق، شماره، 1۶25 پنجشنبه 23 شهریور 1391 افشار دکتــر محمد مصدق، خاطــرات و تالمات دکتر محمد مصدق، مشتمل بر دو کتاب، به کوشش ایرج - دکتر مصدق در دوره قاجار و پهلوی، مرتضی مشیر