تاریخ ایران

کیانیان در پس همای چهرآزاد

سرگذشت ایران )50(

در نوشــتهها، در پس همای، سرنوشت کیانیان ناشناخته مانده و به گونهی افسانه، دنبالهی تاریخ کیانی را به یک چهرهی ناتاریخی به نام داراب که آمیزهای از داریوش بزرگ (برپاگر سامانهی برید یا چاپار در همین منابع) و اردشــیر ســوم (همزمان با پدر اسکندر) است، پیوند دادهاند. اینکــه چه بالیی بر ســر دنبالــهی کیانیان آمده اســت به درستی دانســته نیست و تنها چنــد گمان میتوان برد. یکــی اینکه با توجه به آشــفتگیهای بد روزگار پایانی شهریاری بهمن، شــهریاری همای نیز با وجود دراززمان بودن چندان توانمند نبود و ســرانجام کشــور کیانی بــه تختگاهی بلخ، از هم گســیخت و ســرزمینهای فالت ایران هر یک دارای یک فرمانروایی بومی و گاه شهری شدند. میدانیم که در بندهش چنین آمده است: «(ایران شهر) ویران شــد. ایرانیان به دست خود نابود شدند و از تخمهی شــاهی کس نماند که شــاهی کند. ایشــان همای، دخت بهمن را به شاهی نشاندند». کردار بهمن در این بنمایه (:منبع)، وارون نوشتههای دینیتری چون دینکرد هفتم است که از او به نیکی یاد شده است: بهمن اسفندیاران که درباره او اندر اوستا این را نیز گوید که: بهمن، راســت انجمن کردارترین مزدیسنان است (یعنی مزدیسنان را بهتر از همه گرد هم جمع میکند.) با این همــه، دربارهی رخدادهای روی داده در پس زمانی نزدیک به آن ســوی پایان شهریاری همای دانستههایی در دست است. برجســتهترین آنها یک خورشیدگرفتگی بزرگ و هراســناک برای مردمان فالت در سال ســیصدم دینآوری زرتشت است. به دیگر سخن، در سال 330 از زایش زرتشت و ســال 300 دین، برابر با 130 ســال پس از پایان شــهریاری همای و گنگ شــدن دنبالهی شــهریاری کیانی در بلخ و زرنگ، یک خورشیدگرفتگی این چنین رخ داد: «در ســیصد ســالگی دین، در روز شــبی (تاریکی، کسوف) باشــد، پس دین آشفته شود و خدایی بلرزد». به این خورشیدگرفتگی که هم در گزیدههای زاتســپرم و هم دینکرد یاد شده است، از راه دانشی پیگیری شد و تاریخ آن، سال 5855 پیش از میالد به دســت آمــد. گویا پایان کیانیان به هر شــوندی در این سال، یعنی سال 130 پس از پایان شهریاری همای، رخ داده است و ما امروزه از ریز آن ناآگاهیم. در کنــار این مــورد، میتوان با وارســی درونمایهی یشتهای گوناگون به چندی و چونی زندگانی و سطح فرهنگی مردمان آریایی فالت ایران و خاور آن در هزارههای پنجم، چهارم، سوم و دوم پیش از میالد نیز دست یافت.