ایران و پرشیا در گذر زمان

در گفتوگو با کارشناسان:

این ســرزمین گرامی در روند تاریخ نامهایی را بر خود پذیرفته اســت که هر یک سرنوشــت و انگیــزهای را به همراه داشــتهاند. واژههایی همانند «عجم» (که تازیان به کار میگرفتند)، «فارس» (و بالدالفارس به وسیلهی عثمانیان) و «پرشیا» (که اروپاییان به کار میگرفتند) که هر کدام در بازهای از زمان به کار رفتهاند ... اما ایرانیان از دیرباز خود این ســرزمین را چه نامیدهانــد؟ بیگمان نام گرامــی «ایران» که پیشینهی آن به عصر اوستا بازمیگردد، همواره کاربردی جاودانه داشته است. اگرچــه این نام در روزگار مــا نیز به جهانیان گوشزد شــده، اما این هشــدار خود بار دیگر دستمایهی کارشناسان باختری (:غربی) برای یکسونگری و پندارهای کودکانه شده است! بارها خوانده یا شنیدهایم که تا زمان فرمانروایی رضاشاه پهلوی نام ایران در میان دیگر کشورها رو به کمرنگی نهاده بوده و پاژنام نادرست پرشیا (پارس) بار دیگر به کار گرفته میشده است. در ۶ دی ۳۱۳۱ خورشــیدی دولــت ایران از همهی کشــورهای جهان (بهویژه دولتهای اروپایی و باختری) خواســت تا از بهکارگیری واژهی پرشــیا و دیگــر برابرهــای زبانهای باختری بپرهیزند و همانند ساکنان این سرزمین نام راستین آن یعنی ایران را به کار گیرند. یکی از پیشنهادکنندگان این درخواست را استاد زندهیاد سعید نفیسی (۸۱ خورداد 4۷۲۱ تهران - ۳۲ آبان 54۳۱ تهران) دانستهاند. او در بخشــی از گفتار خود که در ۰۱ دی ماه ۳۱۳۱ در تهران منتشــر شد چنین مینویسد: «حق همین بود که ما از تمام دول اروپا خواستار شــویم که این اصطالح نادرست را ترک کنند و مملکــت ما را همچنان که مــا خود همواره نامیدهایم ایران و منسوب آن را ایرانی بنامند.» اما شــوربختانه پس از چندی در نوشتارهای اروپاییان و حتا ایرانشناســانی که در حوزهی مسایل ایران دستی بر قلم داشتند یک نادرستی شــگفتانگیز دیده شد! آنان بر این باورند این رضا شاه بود که نخستین بار نام این سرزمین را ایران نهاد! آیا به راستی ممکن است دانشمندانی که همه با دفترهای باســتانی ایرانیان آشنایی داشته و متنهای پارســی باستان و اوستایی را بررسی کردهاند، نام ایران را در شاهنامهی فردوسی و متنهای ادب پاسی به یاد نیاورند؟! این نادرســتی و اشــتباه به راســتی از کجا سرچشمه میگیرد؟! در این بــاره با دو کارشــناس تاریــخ ایران گفتوگو کردیم. دکتر داریوش (حسین) بختیاری از برجستهترین چهرههــای ایرانــی در دانش ایرانشناســی دانشگاههای ایتالیا است. او دارای دانشــنامهی کارشناســی در رشتهی باستانشناســی و هنــر (دانشــکدهی ادبیات دانشــگاه تهران، ۷4۳۱) و دکترا در رشــتهی خاورشناسی (ناپل، ایتالیا، ۸5۳۱) با پژوهشهای باستانشناســی در جزیرهی هرمز، خلیجفارس اســت و فوق دکترا در رشتهی باستانشناسی خاوری را با رسالهی «پژوهش دربارهی رابطهی یافتههای باستانشناســی جزیــرهی هرمز در خلیجفارس با گزارشها و خاطرات جهانگردان اروپایی» پشت سر گذاشته است. داریوش بختیــاری در گفتوگو با امرداد یکی از انگیزههــای کاربرد واژهی پرشــیا را چنین میداند که: «نخســتین بار غرب به وسیلهی دولت یونان با ایران آشــنا شــد و از آن زمان واژهی پارس و ماد در ذهن آنها مانده، زیرا با پارس و ماد سروکار داشتهاند، در عین حال که میدانستند اینجا سرزمین ایران است ... درسال 5۳۹۱ وزارت خارجــه ایران (البته نه پادشــاه ایران که به غلط نوشتهاند) به آگاهی رساند که: از این پس، ما از کشورهای اروپایی میخواهیم که همانند گذشته کلمهی ایران را به کار برند و از کاربرد کلمهی پرشیا )3HUVLD( خودداری کنند و اروپاییها این طور استنباط میکنند که درسال 5۳۹۱ به دستور پادشاه ایران اسم ایران از پرشیا به ایران برگشت!» بختیاری در ادامــه میافزاید: «کمتوجهی به قدری اســت که حتا ملکهثریا هم نوشته که شــاه میگفتند: به من گفته شده که پدر من نام کشــور را دگرگون کــرد. این طور نبوده و نام کشور چیزی نیست که شخصی یک روزه دربارهاش تصمیم بگیرد. اما آنها نمیخواهند بدانند که ۰۰۰۲ سال است که اشتباه میکنند. ما حق چنین درخواستی را داشتیم، همانند اینکه دولت مصــر میتواند امروزه به دولتهای دنیا بگوید این کشور ما "اجیپت" )(JLSW( نیست، اینجا "مصر" اســت و یا یونانیها بگویند که اینجا "گیریک" )JUHHN( نیست، به ما بگویید: "هلنا". اگر چنین شــود ما حق داریم بگوییم که دولت یونان از سال 5۰۰۲ نام کشورش را دگرگون کرده است. برای نمونه، دولت یونان میتواند در پاسخ بگوید که این شما هستید که دو هزار سال دربارهی ما اشتباه میکنید. همین طور مصر و همانطور کــه دولت ایران گفته اســت ... اگرچه اینها مسایلی کوچک به نظر میرسند، اما نمیخواهند توجه کنند. حتا بعضی از پروفسورهای عالیمقام ایرانی میگویند که بله این کار اشتباه بوده است!» کارشــناس دیگر ناصــر تکمیــل همایون، چهرهی شناختهشدهی حوزهی جامعهشناسی است. او تاریخنگار ایرانی و استاد پژوهشکده تاریخ پژوهشــگاه علوم انســانی و مطالعات فرهنگی است. در سالهای ۳۳۳۱-۷۳۳۱ خورشیدی دورهی کارشناسی فلسفه و علوم تربیتی و کارشناسی ارشــد علوم اجتماعی را در دانشــگاه تهران گذرانــده و دورهی دکتــرای تاریخ و دکترای جامعهشناسی را به ترتیب در سالهای ۱5۳۱ و ۶5۳۱ در دانشگاه پاریس به پایان برده است. او به درستی بر این باور است: «ایران همیشه نامش برای ساکنان این سرزمین ایران بوده چه پیش از اسالم و چه پس از آن و در کتابهای جغرافیای ما همواره نام ایران برده شده است. در شاهنامهی فردوســی نیز از ایران سخنها آمده است.» و در همین باره انگیزهی بهکارگیری پرشــیا را اینگونه میداند: «به باور من از آنجا که پارس بخشی از ایران بوده و پادشاهان ایران روزگاری در گســترهی پارس بــر ایــران فرمانروایی میکردند یونانیها و رومیها هنگام مناسبات سیاسی و رفت و آمدهای خود با ایران به دلیل مرکزیت فرمانروایی در پارس به ایرانیان پارس یا پرشین میگفتند.» ناصر تکمیل همایــون در ادامهی دالیل این اشتباه تاریخی در نامگذاری ایران میافزاید: «از سویی زبان رسمی ایرانیان که پارسی است و پیونددهندهی همهی تیرههای ایرانی است، هم این ذهنیت را در بیگانگان به وجود میآورد که مردم ایران را پارسی بخوانند.» همچنین در این میان نباید این گوشزد تکمیل همایــون را نیــز فراموش کرد کــه: «اگرچه در کتابهــای تاریخ نگارهــای غیرایرانی از سرزمین ایران با نام پرشیا یاد شده است، ولی تاریخنگارانی همچون گیرشمن و پیر بریان از نام ایران در نوشتههای خود یاد کردهاند ... » او بر این باور اســت: «از آنجا کــه مردم ایران در درازای تاریخ همواره کشــور خــود را با این نام میشــناختند زمانی که در سال ۳۱۳۱ وزارت خارجه ایران اعالم کرد که وزارت خارجهی دیگر کشورها، کشور ما را با نام ایران یاد کنند نه پرشین این رخداد برای مردم ایران نکتهی تازهای نبود.» برپایــهی آنچــه از گفتار این دو پژوهشــگر درمییابیم بیگمــان یادآوری نــام ایران به بیگانــگان یکی از بایســتهترین شــیوههای پاســداری از ارزشهای ملی و وفــاداری به مستندات تاریخی است. همانگونــه که در آغــاز این گفتــار گفتیم، دیگر کشــورها همواره بر این سرزمین گرامی نامهای گوناگونی نهادهاند که هر یک بیگمان انگیزههــا و راینهای (:دالیل) گوناگونی را به همراه داشتهاند؛ اما در این میان، چشمپوشی از نام ایران و پافشاری بر آن بهویژه به وسیلهی بیگانگان، گونهای از نادانی سازماندهیشــده را بر هر اندیشــمندی بازنمایــی میکند که شایستهی گذشت و سازش نیست.