تئاترخیابانی توان انسانسازی دارد

گفتوگو با مختار محمدی کارگردان نمایش «تندیسی برای شهر»

دخترکــی با طبــل کوچکش در میدانی کــه مردم ســاختهاند میچرخد؛ با آن لباس ســفیدش گویی صور اســرافیل اســت که آمده دردها و رنجهای آدمی را محشــور کند. تندیسی بیســر هم به میانه میدان میآید و برای انتخاب سر مناســب برای تندیس که قرار اســت در میدان شهر نصب شود از تماشاگران همهپرسی میشود. از سر شــعرا گرفته تا کلههای داعش، که اگر دفاع از میهن نبــود حاال تندیسشــان در غرب کشــور جــا خوش کرده بود. ســر شــکارچیانی کــه خوکهای قدیمــی دریاچه یا پرنــدگان را منقرض کردهاند. ســر شــهدای مدافــع حرم؛ ســر زنان کوبانــی، زنانی که خــود را در مقابل توپ و تانک ســپر کردنــد تا شــرافت و کرامت انســانی را نگاه دارند. ســر جنینی که در این ســی ســال در گورهای انفال قد کشیده و بزرگ شــده؛ از کشتار 182 هزار نفره صدام. مردی که تندیس را برای شــهر آورده با اشــاره به وضعیت کرد هــا در ترکیه رو بــه تماشــاگران میگوید هرکســی که بــه آنتالیا مــیرود این ســرها را ببرد و به سیاســتمداران ترکیه بگوید این آزاروسرکوب اقلیت های قومی را تمام کن! این مردم مظلوماند... نهایتاً دختــرک با کارتنی به میانه میدان بازمیگردد و میگوید این ســر را بگذار. این آخرین باری است که پدر کولبرش آورده، برف شادی برای شــادی دیگران. نمایش «تندیسی برای شهر» با کارگردانی و بازی مختــار محمدی در دوازدهمین جشــنواره بینالمللی تئاتــر خیابانی مریوان اجرا شــد و چند جایزه را از آن خود کرد. همچنین ایــن نمایش بهعنوان یکی از آثــار برگزیــده برای حضــور در سیوششــمین جشــنواره بینالمللــی تئاتر فجر انتخاب شــد. در ادامه گفتوگــوی «ایران» را با ایــن کارگردان مریوانی میخوانید: ■ درست اســت که نمایش در مریوان اجــرا میشــد، امــا شــما تماشــاگران فارســیزبان هــم داشــتید. نمایش هم تقریباً مونولوگ محور بود. آیا نگران از دست دادن مخاطب نبودید؟ تصویرهــا خــود دیالوگهــای مــن را ترجمــه میکردنــد و اصــالً قــرار بــود ایــن نمایــش دیالوگ نداشــته باشــد. امــا مردم تشــنه شــنیدن هم هســتند و مــا هــم کــه نمیخواهیم ادبیــات را از نمایــش بگیریــم و آن را بــه ســمت پرفورمنس ببریم. ■ نــام نمایش «تندیســی برای شــهر» اســت اما موضوعی جهانی دارد، چرا نام را به شهر محدود کردهاید؟ درســت اســت. در واقــع نمایــش، تندیســی بــرای خاورمیانه یا تندیســی بــرای جهان اســت اما چــون در قالب یــک شــهر پرداختــه شــد نــام آن را بر این اساس انتخاب کردیم اما آن را به جهان تعمیم می دهیم. ■ بعــد از آنکــه ســرهای بســیاری برای تندیس پیشــنهاد میشــوند، نهایتاً سر یک کولبر بر تندیس شهر قرار میگیرد. به نظرتان یک کولبر از قربانیان جنگ معصومیت بیشتری دارد؟ ســال گذشــته تعدادزیادی از کولبران زیر بهمــن ماندند، یخ زدند و مردند، بــرای یــک لقمــه نــان؛ بچههــای اینهــا چــه کار کننــد؟ نه بیمــه تأمین اجتماعی؛ تصور کنید مادر چهار بچه کولبر که ســال گذشــته زیر برف مانده چگونه خرج زندگی را تأمین کند؟ اما نهایتــاً نمایــش نوید یک ســر میدهد کــه میآیــد، در میــدان میایســتد و انســانها را از یوغ کشــتار، ابتذالهای فکــری و از شــر دنیــای ســرمایهداری و سرکشــیهای انسانســتیز نجــات میدهد.

■ در نمایش ســر شــاعری به نام قانع را هم پیشــنهاد دادید. قانع چه جایگاهی میان کردها دارد؟

قانــع شــاعر، فیلســوف، ماموســتا، جامعهشــناس و روانشناســی در حــدود 70-80 ســال پیــش اســت. مثــل حافظ بــرای فارسها کــه از نظر تربیــت خانوادگــی، نبــوغ ...و کودکان و بزرگمــردان از آن تأثیــر میپذیرنــد؛ قانــع یکی از آن شــاعرهایی اســت که اگــر ملت کــرد تمــام دیوان شــعرش را در خانههایشــان بگذارنــد و او را سرمشــق کــودکان و بچههایشــان قرار دهند من مطمئن بــودم که ما معتاد نداشــتیم، بیسواد نداشــتیم و خیلی از ابتذالهــای اخالقــی، لغزشهاو... وجــود نداشــت. ســال 83 یــا 84 کنگــرهای در اداره ارشــاد مریوان برای قانعشناســی گذاشــتند و از اســتادان و ادیبان خوب مملکــت از فارس و کرد و عراقــی آمدنــد و اســتاد ضیاالدینــی مجســمهاش را ســاخت و قرار شد در ورودی شــهر بنــا شــود، امــا نمیدانم مخالفتهــا از کجــا شــروع شــد. خوشبختانه امسال تندیس زدهاند اما بایــد تندیس در حد چهره باشــد و در مکانی گذاشته شود که دیده شود. ■ تأثیر تئاتــر خیابانی بر آگاهی جامعه چیست؟ بــا تمــام حرمتــی کــه بــرای تمــام هنرهــا قائــلام معتقــدم در ایــن عصــر تنهــا هنــری کــه میتوانــد از هر لحــاظ و بخصوص از لحــاظ کاربردی تأثیرگــذار باشــد، فقط تئاتــر خیابانی اســت. در دنیــا نیــز بــرای تأثیرگذاری مســتقیم بــر جامعــه تئاتــر خیابانــی اجرا میکنند. من و همســرم 25 سال اســت تئاتــر خیابانــی کار میکنیــم و تمام جشنوارههای خارجه و داخله را رفتهایم و دیدهایم که تأثیری که تئاتر خیابانــی روی تماشــاچی میگــذارد هیــچ هنــر دیگــری نمیگــذارد چــون کــه هیچ پــردهای بین تو و تماشــاچی نیست. هرچند کــه تهران تئاتــر خیابانی را به ســمت و ســویی میبــرد کــه اینطــور نگریســتن بــه تئاتــر خیابانی یــا ترس اســت یــا مبــارزه منفــی علیــه مــردم چرا کــه مردم به این تئاتــر نیاز دارند. بعضی هنرمندان نیز جانمایه و روح و اندیشههای مثبت و بزرگ انسانی را از آن گرفتــه و بــا دغدغههای کوچکی اجــرا میروند امــا من هنــوز میگویم که خیلی از هنرمندان جایگاه و پایگاه اندیشــههای عمیق انســانی را در آثار خود دارند.

در این 52سال کسی از تماشاگرانتان به ســمت فعالیــت در تئاتــر خیابانی کشیده شده است؟

همســرم، کژال راســتین اهل ســنندج اســت، اما آچار فرانســه تئاتــر مریوان شــده. زمانی ما بازیگر دختر نداشتیم و او بازیگــر همه نقشهــا بود. اما حاال دختران بســیاری از طریق همســرم و اجراهایــی کــه رفتیم جذب شــدهاند. مــن بازیگر داشــتم که اعتیاد داشــت و خانــوادهاش را عاصــی کــرده بــود امــا از وقتــی به تئاتر آمــد کامالً عوض شــد. تئاتر هــم توانایی انسانســازی و هــم قدرت جــذب دارد و اکنــون ما در مریوان هفت گروه تئاتری داریم. ■ از مرکــز هنرهــای نمایشــی توقع چه حمایتهایی را دارید؟ شناســایی هنرمنــدان و ســاماندهی گروههــا حتــی اگــر علی رغم شــعارها مــورد حمایــت مالــی قــرار نگرفتنــد بــاز حرکتــی رو به جلــو بود چــرا که ما همدیگــر را پیــدا کردیــم و رقابتهــا سالم شــد. اما مرکز هنرهای نمایشی بایــد در چنیــن جشــنوارههایی برخی آثــار را بــرای اجــرای عمومــی در شــهرهای مختلف انتخاب و حمایت کنــد. مــا نمایشهایــی داریــم کــه اســتادان مطــرح گفتهانــد دیــد مــا را نســبت بــه تئاتــر ایــران عــوض کــرده اســت. حتــی یکبــار نماینــده یونســکو در مــورد کار مــن میگفــت بایــد ایــن نمایش روزی چندبار جلوی ســازمان ملــل اجــرا شــود امــا فقــط یکبــار در جشنواره اجرا شد و تمام. مــن امیــدوارم باالخــره بــا اســتمرار دولت تدبیر و امید گوشــه چشــمی به تئاتــر خیابانــی نشــان داده شــود تا به شعاری که 38 ســال تئاتر فجر دنبال آن است،(تئاتر برای مردم)، برسیم.

با تمام حرمتی که برای تمام هنرها قائلام معتقدم در این عصر تنها هنری که میتواند از هر لحاظ و بخصوص از لحاظ کاربردی تأثیرگذار باشد، فقط تئاتر خیابانی است. در دنیا نیز برای تأثیرگذاری مستقیم بر جامعه تئاتر خیابانی اجرا میکنند