روز <حافظ> و حافظه ما
به انگیزه روز بزرگداشت حافظ
امروز، بيســتم مهرماه، روز بزرگداشــت شــاعر شيرين ســخن ســرزمينمان، لسانالغيب حافظ است و سال گذشته در چنين روزي از تغييرنــام خيابان حافظ در ســيو شــش هفت سال پيــش گفتــم و امــروز ميخواهم از خــوش حافظه بودن مردم تهران در ثبت و ضبط اسامي بگويم.
ديــر زمانــي نيســت كــه هــر كــس در هــر مکان و محلــهاي كــه قــرار داشــت، يــا نام خــود را بــر آن میگذاشــت يــا آنکــه مســمي بــه نامش ميشــد. حســنآباد، عبــاس آبــاد، همتآبــاد، ولــي آبــاد و بســياري از آبادهــاي ديگــر كــه از ميــرزا حســن يا ميــرزا يوســف مســتوفيالممالك، حاجــي ميــرزا عبــاس ايرواني، معروف به حاجي ميرزا آغاســي، محمد ولي خان سپهســاالر تنکابني، نام و شهرت مييافتند يا اسامي چهارراهها، ميادين و خيابانها كــه بــه هميــن روش و ســياق، شــهره ميشــدند. گــذر قلــي، در نزديکــي چهــارراه گلوبنــدك، چون محــل زندگي ميرزا عباس قليخان بــازرگان- پدر روانشــاد مهندس مهدي بازرگان- بود، به نام وي شــهره گشــت و قــدري آن طرفتر، گذر مســتوفي، بهعلت ســکونت ميرزا يوسف مستوفيالممالك، در آن حوالــي و گــذر كــردن هــر روزهاش از زيــر اين «زيرطاقــي» و بازارچه نــام از او گرفــت و قدري آن طرفتر، ميرزا هدايتاهللخان، كه او نيز مســتوفي ديــوان بــود و معروف بــه «وزير دفتر» پــساز آنکه باملك تاج خانم نجمالســلطنه مادر دكتر محمد مصــدق ازدواج نمــود و دراين محل ســکني گزيد، محل رفت و آمد او نيز، مســمي به نامش شد و به همينگونه جاي جاي تهران.
در نخســتين ســال ســلطنت محمدعلي شاه1286 شمسي- بلديه وقت تصميم گرفت تا عالوه بر نامگــذاري كوچههــا و خيابانهــا، آنهــا را «نمره گــذاري» نيــز بنمايد و شــماره يــا همان نمــره روي كاشــياي با زمينه ســفيد و شــماره آبــي متمايل به ســرمهاي، منقش و بر سر درخانهها و اماكن نصب ميشد. امروز به شمارهاي كه بر سردرخانهها نصب اســت «پالك» ميگوييــم، در حالي كه تهرانيهاي قديــم بــراي دادن نشــاني، اشــاره، بــه «كاشــي» ميكردنــد و مثالً ميگفتند: كاشــي شــماره 24 و اگر روال شــمارهگذاري از همــان زمان در تهران رعايت ميشد، امروز براي پيدا كردن نشاني مورد نظرمان، نيازي نبود تا به دكه «از من بپرس» مراجعه كنيم. علت مقاومت مردم در برابر شمارهگذاري معابر و خانهها، از نگاه يکي از شاهزادگان قجري، بيسوادي مــردم بــود، امــا در روزگار مــا چــه؟ قهرمــان ميــرزا ســالور، در خاطراتش مينويســد: «كوچهها را نمره ميگذارنــد و اســم ميگذارند. اگر آن وقت در اســم كوچه و آدم سهو ميشد، حاال در نمره آن ميشود. زيرا از صد نفر اهل پايتخت ما، 10 نفر رقم هندسي را نميتواننــد بخوانند. آن وقت خانه فالن آدم را از دكاندار و عابر سبيل يا اهل آن كوچه جويا ميشدند، حــاال بايد يك نفر را پيدا كنند كه خانه نمره چهار را خوانده و نشــان بدهد. بلکه به اين واســطه مردم از تمام حساب، اين 9 حرف را ياد بگيرند. در خانه ما قرب هفتاد نفر مستخدم است. امروز حساب كردم، شــش نفر آنهــا رقم هندســه را ميتوانند بنويســند و بخواننــد...» مخالفــت عمومــي با شــمارهگذاري خانههــا و معابر، همچنان نامهاي عــام و خاص را بر معابر باقي گذارده بود، از مشاغل گرفته، تا افراد خاص و حتي محل خاص. كوچه ماستبندها. بازار نجارها، كوچه حمام چال، كوچه نقاره خانه، سردر بــاغ ملي، گــذر لوطي صالــح، كوچه حسامالشــکر، محله عربها، كوچه حاجي نايب، كوچه ســياهها، كوچه غريبان، گود عربها، گود زنبورك خانه، كوچه پشــت بدنه، خيابان عالالدوله، خيابان چلواربافي، كوچــه بلورســازي، كوچه حمام بــرق، كوچه حمام يکشــنبه، كوچه لب تشنه، گذر مهدي موش و...؛ اما امــروز: همــه ميدانيم خيابانــي كه از بلوار كشــاورز منشــعب شــده و رو بــه جنــوب، تــا ميــدان حســن آبــاد را خيابــان حافــظ مينامنــد و به مــوازات آن، خيابانهاي فردوســي و ســعدی، كه شــهره خاص وعامانــد. اگــر بخواهيــد بدانيــد ســه راه يا چهــارراه عزيــز خان، چرا اين نام را بر خوددارد، بايد حکايت عزيزخــان، خواجــه حرمســراي ناصــري را بخوانيد و همچنيــن چهــارراه ســيدعلي، كــه قهوهخانــهاي داشــت و دست به خيري و اهل گود و كباده بود و به مردي و مردانگي ميشناختندش. چه خوب است، علتالعلل ايــن نامگذاريها را به تمام و كمال، بر ابتــداي وروديهــا و خروجيهــاي معابر شــهرمان بنويســيم و حاال كه برخالف بســياري از كشــورها، از شــمارهگذاري خــودداري ميكنيــم، با تذكــر نامها، وســال نامگذاري، بيــش از پيش، بــه هويت دهي و هويتســازي شــهرمان كمك كنيم و يقين بدانيم، پــس از يکــي دو دهه، بســياري از ســاكنان و عابران تهران، با تاريخ اين شهر بيشتر آشنا ميشوند.