هرسالیکسدکرجهندوانهصادرم یکنیم

بحران آب و رونق صادرات مجازی آن

هندوانـــه يا گوجه فرنگی؟! پاســـخ اين ســـؤال بســـتگی به اين دارد که چه کاره باشـــيد. اگـــر از يـــک کشـــاورز بپرســـيد، قطعاً بهتر میتواند پاســـخ دهد. هر دو محصـــول، صادراتی هســـتند آن هم با حجم باال. پس هر کـــدام را بکارند، ُبرد کردهانـــد. ضمن اينکه در هر شـــرايطی حتی در خشـــکترين زمينها میشود يـــک جـــوری اين محصـــوالت را بـــه بار آورد و روانه بازار کرد. يک ســـؤال ديگر؛ میدانيد با صادرات هـــر کيلو هندوانه، چند ليتر آب از کشـــور خارج میکنيم؟ دقيقـــاً 500 ليتر و بـــرای يک عدد گوجه فرنگـــی 70 گرمـــی، دقيقـــاً 13 ليتـــر. کارشناسان به اين شـــکل از خروج آب، صادرات آب مجازی میگويند؛ آبی که به چشم نمیآيد.

يـــک عـــدد ســـيبزمينی 100 گرمی 25 ليتـــر آب میخـــورد و يـــک عـــدد ســـيب 100 گرمـــی 70 ليتـــر اما ســـيب آذربايجان غربی ما در کشـــورهای دور و بر خواهان بيشتری دارد تا سيبزمينی همين اســـتان يا اســـتان اردبيل. معنی ايـــن حرف اين اســـت کـــه خارجیها با محصوالت آببر ما ميانه بهتری دارند. در واقع آنها فقط ســـيب و هندوانه از ما نمیخرند، بلکه آبهای زيرزمينی ما را هم به شکلی مجازی میخرند.

هـــر محصـــول صنعتی و کشـــاورزی به ميزان مشـــخصی آب نياز دارد که در کشـــورهای توســـعه يافته بر اين اساس برنامهريزی میشـــود؛ اينکـــه توليد چه چيزی به صرفه نيســـت و بايد وارد کرد و چـــه چيزی صـــرف دارد و بـــا کمترين ميـــزان آب میشـــود فروخـــت. جدول ميزان مصرف آب میگويد، برای توليد هر کيلو خيار 200 ليتـــر آب نياز داريم و برای توليد هـــر کيلو برنج 4 هـــزار ليتر. يـــک کيلـــو گنـــدم هـــزار و 300 ليتر آب برمیدارد، يک کيلو گوشت مرغ 4 هزار ليتر و يک کيلو گوشت گاو 15 هزار ليتر. همچنيـــن يک عدد پرتقـــال 100 گرمی 50 ليتـــر، يک ليوان شـــير 200 ليتر، يک جفـــت کفـــش چرم 8 هـــزار ليتـــر، يک قالب پنير 2 هزار و 500 ليتر، يک بســـته چيپـــس 200 گرمـــی 8 هـــزار ليتر و يک دستگاه خودرو 800 هزار ليتر.

برگرديم به بحث شـــيرين هندوانه؛ طبـــق جديدتريـــن آمـــار، تا مـــرداد ماه امســـال هندوانه بـــا 503/4 هـــزار تن و گوجه فرنگی بـــا 136/5 هزار تن عمده اقـــالم صادراتـــی بـــه لحـــاظ وزنـــی در بخـــش کشـــاورزی بودهاند. بـــا توجه به آمار باالتـــر هندوانه آن هـــم با اختالف زيـــاد، معلـــوم میشـــود که کشـــاورزان عالقه بيشـــتری به کاشت اين محصول داشـــتهاند. شـــايد به هميـــن خاطر هم هســـت که چند وقتی است نام هندوانه و صـــادرات آب مجازی را زيـــاد در کنار هم میشـــنويم. اين در حالی اســـت که کارشناســـان میگوينـــد الاقل بـــا ايجاد صنايع تبديلی میتوان از خام فروشـــی هندوانـــه و محصوالتی از اين دســـت با ارزانترين قيمت ممکن جلوگيری کرد. بهعنوان مثال پودر هندوانه يا کنسانتره اين محصول.

در 10 ســـال اخير، ايران رتبه چهارم توليـــد هندوانـــه را در جهـــان بـــه خود اختصـــاص داده اســـت؛ محصولـــی صادراتـــی کـــه چهارفصل اســـت و بازار هدفش در پنج ماه اول امسال، بالروس، در خشکترين اســـتانها وقتی از قطعه زمين به نظر خشـــکی عبـــور میکنيد، با کمال تعجب متوجه میشويد که در حال گذر از مزارع هندوانه هســـتيد که البته در فصل برداشت، شکل و شمايل بهتری به لحاظسرسبزیدارند.هرمزگان،سيستان و بلوچســـتان، يزد، خوزســـتان، خراسان جنوبی و کرمان، استانهای خشک و کم آبی هســـتند که اتفاقاً از قطبهای توليد هندوانهبهشمارمیروند.

حـــاال ماشـــين حســـاب را برداريد و اعداد را ضرب و تقســـيم کنيد. ســـاالنه بيـــش از052 ميليارد ليتـــر آب معادل 250 ميليون متر مکعب برای صادرات 500 هزار تن هندوانـــه صادر میکنيم، بماند که اين رقم تا 700 هزار تن نيز در سالهای گذشـــته رسيده و باز از انصاف نگذريـــم کـــه از ســـال 95 به اين ســـو با کاشـــتهايم. کل کار را هـــم خودمـــان میکنيـــم و خيلـــی کار زحمـــتداری اســـت. هندوانه چابهار معروف اســـت امـــا زمينهـــای مـــا خشـــک اســـت و با وجود اينکـــه هزينه زيادی برای کشـــت محصـــول میکنيـــم، درآمدمـــان حتی هزينهکردمـــان را جبران نمیکند. برای هر هکتار حدود 8 ميليون تومان هزينه میکنيـــم و خيلی درآمدمان بشـــود، 6 ميليون از هـــر هکتار. ضرر هم میکنيم چون هوا گرم است و اگر با قيمت پايين محصول را نفروشـــيم، روی دســـتمان میماَند و خراب میشـــود. ســـودش را واســـطهها میکننـــد. میگوينـــد هزينه باربری زياد است. ما هم که کشاورزيم، هيچ وقت سودی نمیبريم.»

امیـــر مســـعود طایفـــه، کارشـــناس کشـــاورزی در ايـــن بـــاره در گفتوگو با «ايـــران» میگويد: «در خيلی اســـتانها ســـطح زيرکشـــت محصوالتـــی کـــه به آبدهـــی زياد نيـــاز دارند، کاهـــش يافته است. اين مســـأله در استانهای شمال غربـــی ايـــران بيشـــتر ديـــده میشـــود. در حـــال حاضـــر مســـأله اين اســـت که کشـــاورزان اطالعـــات درســـتی نســـبت به ميـــزان آبياری ندارند و هنوز ســـنتی عمل میکنند. هـــر محصولی که خوب بـــار دهد، همان را میکارند در حالی که ممکن اســـت حتی ضرر هم بدهند. در اين زمينـــه اطالعرســـانی نقش مهمی دارد. بايـــد اطالعات الزم به کشـــاورزان داده و از روشهـــای نويـــن آبيـــاری استفاده شود.»

در برخـــی ايام هندوانه بـــا ميانگين قيمـــت هزار و 500 تومـــان در تهران به فروش میرســـد. اين در حالی است که کشـــاورز بيشـــتر مواقع برای فروش هر کيلـــو هندوانـــه به طـــور ميانگين رقمی کمتر از يکســـوم اين عـــدد را دريافت میکند. حاال حســـاب کنيـــد قيمت آبی را که برای توليـــد اين محصول مصرف میشود.

مســـئوالن وزارت نيـــرو، قيمت تمام شـــده آب کشـــاورزی را تقريبـــاً مجانـــی میدانندوشايدبهايندليلهمهستکه کشاورزان بیمحابا به کشت محصوالتی اقـــدام میکننـــد کـــه گرچـــه ميـــزان آب مصرفیشان زياد است، اما سود حاصل از فروششـــان اندک است و گاهی حتی برای کشـــاورز ضرر و زيان هـــم به همراه دارد اما کشاورزان برای اينکه شغل و توليد خودراحفظکنند،همچنانبهآناشتغال دارند. آنها ناچارند هندوانه بکارند و ضرر برداشتکنند.