تغییر نقشها در معادله 1 به عالوه 5+1
«واهلل و باهلل و تاهلل که ســالهای 84 تا 2٩ گذشــت و تکرار نمیشــود.» ســه ســال پیــش بــود کــه حســن روحانــی رئیس جمهــوری کشــورمان در جمــع صنعتگــران ســوگند خــورد و اطمینان داد کشــور دیگر به عقب باز نمیگردد؛ ســوگندی که بســیاری از مخالفــان و منتقدان رئیس جمهوری را برآشــفت که وی چگونه در قامت یک روحانی، درباره آیندهای نامعلوم و غیرقابل پیشبینی، قسم جالله میخورد. فارغ از آنچه که در کارزار انتخابات ریاســت جمهوری اخیر گذشت که به اعتقاد ناظران رقابت «گذشــته» و «آینده» بود، واکنش جهانی به ســخنرانی اخیر دونالد ترامپ علیه نظام جمهوری اسالمی ایران و مردمش، بخشی دیگر از آینده نگری روحانی را به عینیت رســاند. اینکه رئیس جمهوری تجارت پیشــه ایالــت متحده چه دیدگاهی درباره «برجام» دارد، بر کسی پوشیده نبود و نیست؛ اما آنچه جمعه شب برای برخی محافل سیاســی و رســانهای داخلی و بینالمللی غافلگیرکننده بود، واکنش بالفاصله قدرتهــای بــزرگ جهانی و نهادهــای بینالمللی مؤثر و مســئول در توافق هســتهای ایران به ســخنان متحد تاریخیشــان بــود. اتحادیه اروپا، آلمان، فرانســه و انگلیس که بزرگترین ضلع «برجام» را تشکیل میدهند، دقایقی بعد از اتمام سخنرانی ترامپ، در موضع گیریهایی رســمی و قاطع، بر دروغ بودن ادعاهای رئیس جمهوری امریکا و پایبندی ایران به تعهدات بینالمللیاش صحه گذاشته و به ترامپ هشدار دادند به تعهداتشان در برجام پایبند خواهند بود؛ موضعی که به روشنی این پیام را به واشنگتن ارســال کــرد ترامپ در صورت طــی طریق غیر معهود، تنها خواهد بــود. اما نکته قابل تأملتر از نوع واکنش، زمان این عکسالعمل بود. نخســتین واکنش از سوی مسئوالن جمهوری اســالمی به ادعاهای ترامپ، از ســوی حســن روحانــی رئیس جمهوری یک ســاعت بعد از اتمام سخنرانی ترامپ ســاعت 22 مطرح شد اما اتحادیه اروپا، آلمان، فرانســه و انگلیــس پیش از ایــران، مقابل رئیس جمهوری امریکا ایســتاده و با او اتمام حجــت کردنــد. از یک طرف فدریکا موگرینی مســئول سیاســت خارجــی اتحادیه اروپا تأکید کرد برجام یک قطعنامه شــورای امنیت ســازمان ملل اســت و رئیس جمهوری هیچ کشوری نمیتواند به آن پایان بدهد و از سوی دیگر فرانسه، آلمان و بریتانیا نسبت به سخنان ترامپ ابراز نگرانی کرده و بر تعهد خود در قبال برجام تأکید کردند. روسیه هم از اظهارات ترامپ انتقاد و تأکید کرد چنین روشهایی برای حل مشکالت محکوم به شکســت است. موضع گیریهایی که نشــان میدهد امروز جایگاه کشورها در توافق هستهای تغییر چشمگیری کرده است؛ اگر در آغاز ماراتن مذاکرات 13 ساله، ایران یک سوی میز بود و امریکا، آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین با عنوان 5+1 سوی دیگر؛ حال جایگاهها تغییر کرده است. به گونهای که با اندکی تساهل و تسامح میتوان ادعا کرد یک سوی میز آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه، چین به عالوه ایران نشسته و سوی دیگر میز امریکا. ناگفته پیداست قرابتها و قراردادهای پیدا و پنهان متحدان اروپایی و آسیایی با امریکا در کنار پیشینه تعاملهای این اضالع و پیچیدگی روابط بینالمللی، جایی برای خوش بینی و ساده انگاری نمیگذارد اما با بدبینانهترین نگاه هم نمیتوان لــب از این اعتراف فروبســت کــه با همه آن قرابتهــا و قراردادها، امــروز معادله 5+1 به ســود ایران تغییر کرده اســت. ناگفته پیداســت مدیریت فضا از این به بعد است که پایداری این تغییر را تعیین میکند.