ترامادول؛ مادهای که این روزها در دست نوجوانان میچرخد
ســــوءمصرف مــــواد و داروهــــای مخــــدر و محرک امروزه به عنوان یکــــی از مهمترین عوامل مرگ و میــــر ناشــــی از عوامــــل شــــیمیایی و دارویــــی در کشــــور تبدیل شده است. مسمومیت ناشی از سوء مصرف مواد مخدر و محرک به میزان 54 درصد از کل موارد مرگ ناشی از مسمومیتها را شامل میشود.
مرگ ناشــــی از سوء مصرف مواد ممکن است در اثــــر مصــــرف میــــزان بــــاالی این مــــواد (تغییر خلوص مواد مخدر خیابانــــی یا مصرف به قصد خودکشی) یا مصرف همزمان الکل و ســــایر داروها مانند انواع داروهای آرام بخش- خواب آور (مانند: بنزودیازپینها)، شلکنندههای عضالنی، داروهای ضد حساســــیت و داروهای ضدافســــردگی یا به صورت اتفاقی بویژه در کودکان رخ دهد.
همچنیــــن مرگ ناشــــی از مواد مخــــدر میتواند در افــــرادی که اقدام به قاچاق مواد مخدر از طریق بلعیدن بســــتههای مــــواد مخدر میکنند و پاره شــــدن یا باز شدن این بســــتههای بلعیده موجب آزادشدن مقدار زیادی از مواد مخدر در دســــتگاه گوارشــــی آنان، شود رخ دهد. بروز انواع عفونتهای ایدز، هپاتیت ...و نیز بخشــــی از علل مرگ در موارد مصرف مزمــــن این مــــواد را به خــــود اختصاص میدهــــد. تصادفــــات رانندگی، حوادث محیــــط کار، نزاعــــات و افزایش میل به خودکشــــی از دیگر علل غیرمستقیم بروز مرگ در اثر مصرف مواد مخدر است.
مســــمومیتهای تصادفــــی نیز ممکن اســــت در کودکانی رخ دهد که بــــه صورت اتفاقی شــــربت متــــادون را خوردهاند. این حوادث بیشــــتر در کودکانــــی کــــه در خانوادههایی که حداقــــل یکی از افراد خانــــواده معتاد بوده و تحت درمان با شــــربت متادون هستند، مشــــاهده میشود. بویژه در مــــواردی که یا ظرف دارو در دســــترس کودک بوده یا بیمار، محتویات شیشــــه شــــربت را به بطریهای نوشابه یا آب آشــــامیدنی منتقل کرده و در یخچــــال و در دســــترس کودکان نگهــــداری میکند. از ایــــنرو، توصیه میشود که محتویات شیشه شربت متادون را به هیچ وجه به بطریهای نوشــــیدنیهایی مانند نوشــــابه و آب منتقــــل نکرده و به هیــــچ عنوان در یخچال در دسترس دیگر اعضای خانواده قرار ندهند.
مســــمومیت با مواد مخدر بعد از مسمومیتهای دارویی، به دومین عامل مهم بروز مســــمومیت و ارجاع بیماران به بیمارســــتانهای کشور محسوب میشود.
یکی از تهدیدات در زمینه ســــوءمصرف مواد در کشــــور ســــوء مصرف داروهای مخدری مانند ترامادول یا متادون در جوانان اســــت. متأسفانه وجود ترامادول به عنــــوان یک جزء در برخی از فرآوردههای غیرقانونی، بدون مجــــوز و تقلبی گیاهی کــــه جهت درمان اعتیاد یا ناتوانی جنســــی در کانالهــــای ماهــــوارهای یا شــــبکههای اینترنتی تبلیغ میشــــود، یافت شــــده اســــت. ســــوء مصرف ترامادول با هدف افزایش میل جنسی یا به عنــــوان جایگزیــــن مــــواد مخــــدر در افــــراد معتــــاد، ســــبب بــــروز مســــمومیتهای شــــدید و در برخی از مــــوارد منجر به فوت در افراد مصرف کننده میشود.
ترامادول یک داروی ضددرد مخــــدر اســــت کــــه نخســــتین بار در ســــال 1962 توســــط شــــرکت داروســــازی Grünenthal آلمان ســــنتز شــــد. ایــــن دارو، از نظــــر ساختار شــــیمیایی مشابه کدئین اســــت. دارو بــــه شــــکل قــــرص، کپســــول و آمپــــول بــــه عنــــوان یــــک داروی ضــــددرد در درمان دردهای متوسط تا شدید (مانند: دردهــــای حــــاد پــــس از اعمــــال جراحــــی و ترومــــا یــــا دردهــــای مزمن مانند: دردهای ســــرطانی و استئوآرتریت) با تجویز پزشک به شکل خوراکی یا تزریقی مورد اســــتفاده قرار میگیرد. بخشــــی از اثرات ضددرد این دارو از طریق مکانیســــمهای مشــــابه داروها و مواد مخدر در سیســــتم عصبی بدن ایجاد میشود. مهمترین عوارض جانبی ترامــــادول عبارتنــــد از: تهوع، گیجی، خــــواب آلودگی، ضعف، ســــردرد، تعریق، استفراغ، خشکی دهان، یبوست، اسهال، تپش قلب، افت فشار خون وضعیتی(بویژه بعد از تزریق سریع داخل وریدی)، کاهش تنفس، لرزش، توهم، اضطراب، بیقراری و تشــــنج. تشنج به عنوان یک عارضه جانبــــی مهــــم دارو حتی در دوزهــــای پایین رخ میدهد. بــــا افزایش دوز مصرفی، احتمال بروز تشــــنج نیز در فرد مصرف کننده افزایش مییابد. مصــــرف ایــــن دارو به صورت منظم و بیشــــتر از یک مــــاه- بخصوص به صورت خودســــرانه و بدون تجویز پزشک- میتواند باعث بروز وابستگی واعتیاد در فرد مصرف کننده شــــود. به طوری که کاهش مقدار مصرف یا قطع ناگهانی دارو در فرد با عالئم و نشــــانههایی مشابه قطع مواد مخدر (موســــوم به ســــندروم ترک مواد مخدر) از جمله بیقــــراری، اضطراب، تعریق، بیخوابی، بیش فعالی، لرزش و اختالالت گوارشی مانند اسهال بروز میکند.
سوء مصرف ترامادول از بسیاری از کشورهای جهان از جمله امریکا، کشــــورهای اروپایی و چین گزارش شــــده اســــت. با وجود این، مطالعات جدید، افزایش شــــیوع ســــوء مصرف ناشــــی از این دارو را در خاورمیانه و برخی از کشــــورهای آفریقایی مانند: لیبی، مصر، اردن، عربســــتان، ایران و فلســــطین را در ســــالهای اخیر نشان میدهد. متأســــفانه در سالهای اخیر، ســــوء مصرف ترامــــادول در ایران دارای شــــیوع قابــــل مالحظهای بویژه در جوانان و نوجوانان بوده و مطالعات نشان دهنده همراهی سوء مصرف این دارو در افراد با ســــابقه سوءمصرف مواد روانگردان، حشیش و اکستازی و مواد مخدر در کشور است.
مصــــرف ترامــــادول همــــراه بــــا ســــایر داروهــــا ماننــــد مــــواد مخــــدر، بنزودیازپینها، باربیتوراتها، داروهای ضدافسردگی، آنتیهیستامینها و الــــکل بــــا افزایــــش خطــــر مرگ همــــراه اســــت. عالئــــم و نشــــانههای مسمومیت در اثر مصرف مقادیر زیاد مشابه مسمومیت با داروها و مواد مخدر بوده و شامل عالئم و نشانههای زیر است: خواب آلودگی، گیجی، کاهش سطح هوشیاری، تهوع، استفراغ، بینظمی ضربان قلب، تشنج، اختالالت و توقف تنفس، کما و مرگ.
تشــــنج در دوزهای باال، به عنوان یکی از تظاهرات مهم بالینی در این مسمومیت محسوب میشــــود. میزان بروز تشنجات اولیه در مطالعات مختلف متفاوت و در حدود 10 تا 50 درصد گزارش شــــده است. مصرف دوز باال، ســــابقه ســــوء مصرف مواد، مصرف همزمان الکل، سن 24-54 ســــال، سابقه تشــــنج و بیماری صرع، ســــکته مغزی و ضربه سر از جمله عوامل خطر بروز تشنج در این مسمومیت گزارش شدهاند. با وجود این برخی از مطالعات، بروز تشنج در دوزهای 100 میلیگرم از دارو را نیز در بیماران با سابقه سوء مصرف، نشان دادهاند.
وجود ترامادول به عنوان یک جزء در برخی از فرآوردههای غیرقانونی، بدون مجوز و تقلبی گیاهی که جهت درمان اعتیاد یا ناتوانی جنسی در کانالهای ماهوارهای یا شبکههای اینترنتی تبلیغ میشود، یافت شده است