خاطره شیرین آب در ذهن آدمها و بلوطها
مشاهدات خبرنگار «ایران» از وضعیت آبرسانی به روستاهای ایالم
جایی نزدیکی ایام که کوه «قاقیران» در افقش همچون شمایل عقاب به چشم میآید، تنها بلوطها هستند که هنوز دوام آوردهانـــد. «چـــوار» هـــم مثل «ایـــام» و «چرداول» و «مهران» و «دهلران» تشنه است. از ایام تا چوار نزدیک02 کیلومتر راه است. راه پرافت و خیز کوهستان قاب شده در دل جنگلهای بلوط و چشـــم از دیدن اینهمهزیباییکهمقابلخشکسالیدوام آورده،سیرنمیشود.
روســـتاهای بخـــش چـــوار آب ندارند. چشمه هایشان خشک شـــده و از 20 سال پیش که آســـمان با آنها کم لطفتر شده، کجدارومریززندگیمیگذرانند.میگویند بیشتر روســـتاهای این بخش هیچ منابع آبی ندارند؛ نه چشـــمهای نه ســـدی و نه رودخانـــهای! حتی چاهی هم نیســـت که اندکی با خیال راحت گذران زندگی کنند. اگر به آنها آب نرسانند...
همراهبامهندسمهرشادسلیماننژاد، رئیس امور آب و فاضاب روســـتایی ایام بـــه روســـتای «آوه زا» میرویم که به گفته قدیمیهایش نیمی از اهالی آن بهخاطر کمآبـــی مهاجرت کردهاند. شـــیب تندی ما را از ســـر جاده میرساند به روستایی که ورودی آن پیرمرد و پیرزنی جلوی خانهای قدیمی همجوار با مدرســـه، نشستهاند. با دیدن ما بلند میشـــوند و با لهجه کردی «فعلی» - یکـــی از گویشهای کردی این منطقه- سام و خوشامد میگویند؛ زوج 70 ســـالهای که رد ســـختیهای زندگی را میشود در چهرهشان دید.
از پیرمرد که دستار شیری رنگی به سر بســـته از وضعیـــت آب میپرســـیم. الغر اندام اســـت و خمیده. از ناراحتی دستش را در هـــوا تکان میدهـــد و میگوید: «آب نداریـــم. هـــر روز چند تا ماشـــین برایمان آب میآورنـــد و میریزنـــد تـــوی مخـــزن روســـتا ولی یکســـاعته تمام میشـــود. از 20 -25 ســـال پیش که خشکســـالی آمد و چشـــمههایمان خشک شـــد، وضعیت همین است. اگر شرکت آب ایام برایمان آب نیاورنـــد، هـــاک میشـــویم. زمانـــی روستایمان چشمه داشـــت و آب روستا از چشمهها تأمین میشد. برف و بارانی هم نمیبارد کـــه دلمان را به آن خوش کنیم. 30- 40 ســـال پیـــش کـــه جمعیت اینجا خیلی زیادتر بود، زمین کشاورزی داشتیم و دامهایمان هم مشکلی برای تأمین آب و علوفه نداشـــتند ولی حاال آنقدر بیآبی فشـــار آورده که در طول 20 ســـال گذشته نیمی از اهالی به ایام کوچ کردهاند.»
همســـر پیرمـــرد هم بـــا زبـــان کردی ادامـــه حرفهای شـــوهرش را میگیرد و همراهان میگویند او هم از خشکســـالی شکایتدارد.مهندسسلیماننژاددرباره مشکات این روستا و روستاهای دیگر این منطقه میگوید: «متأســـفانه خشکسالی منابع آبی ما را در این منطقه از بین برده است. رودخانه، سد و حتی چاهی نداریم که بتوانیم آب این روستاها را تأمین کنیم. بـــرای تأمیـــن آب چند چـــاه زدهایم که با توجه به گوگرد و سفرههای نفتی، چاههای آب هـــم قابـــل بهرهبـــرداری و اســـتفاده نیستند.
باید بـــه نکته دیگری هم اشـــاره کنم، همـــه روســـتاهای ایـــن منطقـــه دارای لولهکشـــی آب هســـتند ولی مشـــکلی که همه ما و روســـتاییان با آن دســـت و پنجه نرم میکنیم نبود آب اســـت. برای تأمین آب شـــرب با تانکر از مناطق دیگر به این روســـتاها آبرســـانی میکنیم. مثـــ ًا برای این روســـتا هر روز 70 هزار لیتر آب شـــرب بهداشـــتی کـــه از این مقـــدار بـــا توجه به جمعیت 270 هزار نفری روســـتا، بیش از سرانهای است که برای هر نفر در استاندارد مربوطه تعریف نشده است ولی به علت اینکه اهالی از همین آب برای کشاورزی و احشام استفاده میکنند، بعضاً با مشکل مواجهمیشوند.»
گشـــتی در روســـتا و بازدید از مخزن در حال بهرهبرداری نشـــان میدهد گذشته از کمبارشـــی و از بیـــن رفتـــن منابـــع آبی روستا، مســـئوالن این منطقه در طول 20 سال گذشـــته ســـعی کردهاند با آبرسانی سیار و ساخت مخازن ذخیره آب گرهی از مشکاتاهالیمنطقهبازکنند.
از آوه زا بـــه ســـمت کوههـــای «رنـــو» میرویـــم و روســـتای «بان امـــرود» که به زبان فارسی سرزمین گابی معنا میشود. رد خشکســـالی بر چهره طبیعت بکر این منطقه بخوبـــی دیده میشـــود، خبری از سرزمینگابینیست.
روســـتای بـــان امرود، نصف روســـتای قبلـــی جمعیـــت دارد یعنـــی 40 خانوار. زمانی به این روستا میرسیم که هوا گرگ و میش است و اهالی در حال بازگرداندن دامهایشـــان. بزهـــا و گوســـفندها از کوچه پسکوچههابهسویآغلهایشانمیروند و چوپانها آب تانکرها را باز میکنند توی آبشخورها.
مقابل خانههای بـــان امرود هم مثل آوه زا پر اســـت از تانکرهای هـــزار و 2 هزار لیتری ذخیره آب. مخازنی که هر روز و در زمستان یک روز در میان پر از آب میشود. بـــه گفته مهندس ســـلیمانینژاد بیش از نیمی از آبهای تصفیه شـــدهای که آنها برای اهالی این روستاها میآوردند صرف دامهامیشود.
ابراهیم چراغی38 ساله به پیشوازمان میآید، مردی که تاریخ تولدش را از حفظ اســـت و به قـــول خودش حافظـــه خوبی دارد. او هم از وضعیتی که 20 ســـال است با آن دســـت به گریبان هســـتند، مینالد: «زمانی آنقـــدر برف و بـــاران میبارید که نمیشد گاوها و گوســـفندها را به چرا برد. حاال یک مـــاه از پاییز گذشـــته و هنوز یک قطره بـــاران نباریـــده. یادم نمـــیرود که تـــوی زمینهایمـــان لوبیا و نخـــود و ذرت میکاشـــتیم، حاال آب هم به زور گیرمان میآید.»
از او میپرســـم چرا از آبهای تصفیه شـــده به دامهایشـــان میدهنـــد، آبی که هزینهزیادیبرایآنشدهاست.دستانش را به نشانه ناچاری باال میبرد و میگوید: «تا چند ســـال پیش توی دشت و کوه آب بود، خب مشـــکل زیادی نداشـــتیم ولی حاال که هیچ آبی نیســـت چارهای نداریم. این بزها و گوســـفندها تنها ســـرمایهمان هستند. اگر اینها را هم از دست بدهیم که نمیشودزندگیکرد.»
جواد و محمد، اکبـــر و عباس چراغی کـــه با پیرمـــرد قوم و خویش هســـتند با او همنظرند.آنهاهمازخشکسالیمینالند، از ایـــن واهمـــه دارند اگر یک روز ماشـــین حمل آب توی جاده بماند چه کنند؟
روســـتاییان در حیـــاط خانهشـــان تانکرهای بزرگی کار گذاشـــتهاند تا بتوانند آب مخـــزن اصلـــی را در آن ذخیره کنند. ماشـــینهای حمل آب تا مخزن اصلی را پر میکنند، در چشـــم به هم زدنی، خالی میشـــود. روســـتاییان از تـــرس بیآبـــی، پمپهای خود را روشن میکنند و در کمتر ازچنددقیقهتانکرهایشانراپرمیکنند!
با ســـلیماننژاد به تنها روســـتای این منطقه کـــه لولهکشـــی نـــدارد، میرویم؛ روســـتای «چشمه ســـرخ» که 4 خانه دارد و فقط 2 خانـــوار در آن زندگی میکنند که یکی از آنها هـــم آخر هفتهها به خانهاش سر میزند. تنها ساکنان این روستا خانواده 5 نفری است که به دامپروری مشغولند. نزدیک به 12 تانکر آب جلوی خانهشـــان گذاشـــتهاند. از «محمد ولی» 52 ساله که مثل بقیه دستار روشـــنی به سر کرده و در حال رســـیدگی به گوســـفندهایش است ســـؤال تکراریام را میپرســـم. میگوید: «سالهاســـت وضعیت همینطور است یعنی بارندگیها خوب نیست و چشمهها خشک شده. آب آشامیدنی را شرکت آب و فاضاب برایمـــان میآورد. دیگر به این وضعیتعادتکردهایم.راستشچارهای همنداریم.»
بازدیـــد از چند روســـتای چوار نشـــان میدهـــد منابع آبی این منطقه خشـــک شده و سالهای ســـال است که مسئوالن آب ایـــام مجبورند از مناطق دوردســـت دیگری بـــه این منطقـــه آبرســـانی کنند. رئیس شـــرکت آب و فاضاب روســـتایی ایام میگویـــد نیمی از روســـتاهای چوار با مشـــکل منابع آب روبهرو هســـتند و ما مجبوریـــم روزانه به 25 روســـتا آبرســـانی کنیم کـــه فاصله محـــل برداشـــت آب تا آخرین روستا بیش از 140 کیلومتر است و ساالنه حدود 2 میلیارد تومان هزینه دارد. ■ 16 روستای چرداول در آستانه استفاده از آبلولهکشی
جنگلهای بلـــوط در فاصلـــه ایام تا چرادول تنکتر میشود، گویی درختان با این همه بیرحمی که از طبیعت و آدمها دیدهاند، از جـــاده میگریزنـــد. پیکرهای بیجانشـــان نزدیکیهای جادهای که به تازگی پهنتر شد روی زمین افتاده است. آنها قربانی خشکســـالی نشـــدهاند بلکه قربانیخودخواهیماانسانهاشدهاند.
چرادول هم مثل بقیه شهرهای ایام سالهاســـت درگیر خشکسالی است ولی با یک تفاوت که فقط برای 16 روستای آن از 132 روســـتایش آبرسانی میکنند. بقیه روســـتاهایی که از نعمت آب لولهکشـــی برخوردارند طور دیگری با بیآبی و کمآبی ســـر میکننـــد. آنهـــا آب را از زمین بیرون میکشند و برنج و ذرت میکارند.
به روســـتاهای «باوه خشک»، «باوه تر» و «چـــاالب زرد» که هر کدام بین 20 تا 40 خانوار جمعیت دارند سری میزنیم. جز اینکه تابستان شـــاید کمی از فشار آب لولهکشیشانپایینبیایدمشکلآنچنانی ندارند ولی مشـــکل ختم میشـــود به 16 روستایی که 3 درصد از جمعیت روستایی چرداول را تشـــکیل میدهند. روستاهایی که پراکنده از هم هستند و همین موضوع کار لولهکشـــی و رســـاندن آب را بـــه آنهـــا مشکلکردهاست،مثلروستاهای«کمول ستیکی باباخانی»، «کرمخانی»، «محمد زمان» و «رستم بیگی».
15 کیلومتـــر مانـــده به پل «ســـیمره» جادهای باریک و پرشیب میرود به سوی روســـتاهایی که سالهاست با خشکسالی و بیآبـــی دســـت و پنجـــه نـــرم میکنند. روستاییانیکهبهدامپروریمشغولند.
از شـــانس زمانی میرسیم که ماشین حملآببهنخستینروستایعنیروستای محمدزمانرسیدهاست،روستاییکهتنها 4 خانه دارد و ســـر صبحی کســـی را بیرون نمیبینیم. راننده کامیون چند بوق کوتاه میزند به نشـــانه سررســـیدن آب. مردی میانسال از نخستین خانه بیرون میزند و پاشنهکفششرامیکشدوبهسویماشین میآید. اســـمش محمد حســـین غامی اســـت. بعد از حال و احوالپرسی با ما، در تانکرهـــای فلزی و پاســـتیکی را که کمی جلوتر از خانهاش کنار هم صف شدهاند، بـــاز میکند و ســـریع مـــیرود و ســـر لوله الستیکی را میگیرد و میاندازد توی تانکر. راننده فلکه را باز میکند و مخازن را یک به یک پر میکند؛ چهار مخـــزن را تا خرخره پـــر میکند. بعـــد دنده عقـــب میگیرد و به ســـوی خانه دیگری میرود. این روستا بـــه نام پدر محمد حســـین اســـت. این را «خاتون» 70 ساله که مادر محمدحسین است، میگوید. زنی میانه قد و نحیف که لباس یکدســـت ســـیاه به تن دارد. او هم از خشکســـالی میگوید: «9تا بچـــه دارم. چهارتایشان اینجا زندگی میکنند و بقیه هم رفتهاند ایام. زندگی ســـخت شـــده. رودخانه سیمره دو- سه کیلومتر بیشتر با ما فاصله ندارد ولی از این آب نمیتوانیم برای آشامیدن استفاده کنیم. آن زمان که آب خوبی داشـــت با االغ و قاطر میرفتم از آنجا آب مـــیآوردم. یکبار که رفتم آب بیاورم همین محمد حســـین که چندماه بیشـــتر نداشـــت، گرما زده شـــد و چیزی نمانده بود بمیـــرد. آب برایمان غنیمت اســـت؛ دســـت به گریبان با خشکسالی و امیدوار به چند ماه آینده.
مهنـــدس «صیـــد مهـــدی احمدی» معاون مهندسی و توسعه آب و فاضاب روستایی ایام در تشریح عملیات ساخت شـــبکه انتقال آب به 16 روستای چرداول که سال هاست مشـــکل تأمین آب دارند، میگویـــد: «بـــرای رفـــع مشـــکل بیآبی ایـــن روســـتاها مجتمع آبرســـانی «شـــله کـــش- بیجنوند» را بـــا اعتبـــاری بیش از 120 میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملـــی راهانـــدازی کردهایم. ایـــن مجتمع بـــا اســـتفاده از یـــک حلقه چـــاه به عمق 280 متر و دبـــی 35 لیتر بر ثانیه و ارتفاع 275 متـــر پمپاژ، دو باب ایســـتگاه پمپاژ، 5.5 کیلومتـــر خط انتقال بـــرق، دوحلقه چاهک، 60 کیلومتـــر خط انتقال، احداث 9 بـــاب مخزن بتنی به حجـــم 2350 متر مکعبو2کیلومترشبکهتوزیعباپیشرفت فیزیکی 75 درصد در حال احداث داریم کـــه امیدواریـــم در آینـــدهای نزدیک این پروژه به بهرهبرداری کامل برســـد و مردم این روســـتاها از نعمت آب شرب سالم و بهداشتی بهصورت دائم و پایدار برخوردار شـــوند.ضمناً مجتمع مذکور برای تأمین و جبـــران کمبود آب شـــرب 45 روســـتای منطقه طراحی و اجرایی شـــده که این 16 روستا بخشی از روستاهای بهرهمند از این مجتمع میباشـــند. با افتتاح ایـــن پروژه میتوانیمبااطمینانبگوییمکهدیگرهیچ یک از روستاهای چرداول با مشکل تأمین آبروبهرونیستند.»
وی در ادامه میافزایـــد: «با توجه به خشکســـالی و از بین رفتـــن منابع آبی و خشـــک شـــدن رودخانهها و چشمهها، بـــرای تأمیـــن آب روســـتاهای ایـــام 15 مجتمـــع آبرســـانی در طـــول ســـالهای گذشته تأسیس کردهایم. پس از مجتمع شـــباب که به 31روستا با جمعیت بیش از 7 هـــزار و 400 نفـــر آبرســـانی میکند، مجتمع شـــله کـــش آخریـــن مجتمعی اســـت که مشکل تأمین آب روستاییان را برطرف خواهد کرد.»
ایـــام و چـــرام و چـــرداول و مهران و دهلران تشـــنهاند. خشکسالی امانشان را بریده. آســـمان ســـخاوت خود را دریغ میکنـــد و زمین معلـــوم نیســـت تا کی سخاوتمند بماند.