تالش برای احیای صنعت ورشکسته
با ممنوعیت واردات 21 قلم کاالی حوزه «فاوا» تشدید شد
«معرفـــی فهرســـت کاالهـــای ممنوعـــه حوزه فـــاوا» در چنـــد هفته اخیـــر با واکنشهـــای مختلفی همراه بـــود. نخســـتین بـــار وزیـــر ارتباطـــات محمـــد جـــواد آذری جهرمـــی در توئیتـــر خـــود خبـــر از انتشـــار 21 قلم کاالی ممنوعـــه واردات حـــوزه فاوا را داد؛12 کاالیی کـــه هرچند به گفته وی فهرســـت آن نهایی نشـــده اســـت اما تمامی این کاالهای ممنوعه در حوزه تجهیـــزات مخابراتی اســـت. جهرمی در یک رشته توئیت، توضیح داده بود «زمانی کـــه در تولید برخی تجهیزات بـــه خودکفایـــی رســـیدهایم، واردات ایـــن 21 قلم کاال خالف سیاســـتهای کلـــی اقتصـــاد مقاومتـــی اســـت». در واکنـــش به ایـــن توئیتها بســـیاری از کاربـــران انتقادهایـــی مطـــرح کرده و اعالم داشـــتند که این سیاست وزارت ارتباطات بـــه تکرار حمایـــت از تولید در بخش خودروســـازی منجر خواهد شـــد، اما وزیر ارتباطات در پاســـخ به این گروه در توئیتـــی دیگر اعالم کرد: «چـــون رقابت به انـــدازه کافی در این کاالهـــا وجود دارد، نگران تکرار تجربه خودروســـازی نیســـتیم. تولیـــد ملی و اشـــتغال نیازمنـــد حرکت اســـت و نه شـــعار». در یک دهه اخیر برنامههای گوناگونی بـــرای حمایـــت از تولیدات در بخشهـــای مختلـــف در نظـــر گرفته شـــده که صنعت فاوا هم از آن مستثنی نبوده است.
وزارت ارتباطـــات حداقل در ســـه دولت گذشـــته برنامههـــای مختلفی برای حمایت از تولیدات فاوا که عمده آن در بخـــش تجهیـــزات مخابراتـــی بوده در نظر گرفته است؛ برنامههایی که تاکنون نتوانســـته تولیـــد تجهیزات مخابراتـــی را به زمان توســـعهای آن یعنی دهه 50 بازگرداند. ■ روزهای سخت یک صنعت
همزمان با رشـــد و توســـعه تولید تجهیزات مخابراتی در دنیا، صنعت مخابـــرات در ایران نیز توســـعه قابل توجهی پیدا کرد. این توســـعه از دهه 50 شمسی شروع شد و بعد از انقالب نیـــز بـــه اوج خود رســـید. توســـعهای که بـــه بـــاور بســـیاری از فعـــاالن این صنعـــت، مدیون سیاســـتگذاریهای محمد غرضی، وزیر پســـت و تلگراف ســـابق(وزارت ارتباطات فعلی) بوده اســـت، اما روزهای خوش صنعتگران مخابراتـــی، عمـــر زیـــادی نداشـــت چراکـــه تقریباً در دو دهه اخیر بهدلیل سیاســـتهای نامناســـب دولتهای گذشـــته نســـبت به بخش خصوصی و نیـــز قبضـــه شـــدن بـــازار توســـط محصـــوالت چینـــی، تولیدکننـــدگان تجهیزات مخابراتی داخلی، روزهای سختی را سپری کردهاند که درنهایت باعـــث ورشکســـتگی و خـــروج گـــروه بزرگـــی از آنهـــا از بـــازار شـــده اســـت. گزارشهـــای مختلـــف و اظهـــارات فعـــاالن این بـــازار نشـــان میدهد که افزایـــش تحریمهـــای بینالمللـــی علیه ایران (در دولـــت نهم) و خروج شرکتهای مطرح اروپایی از ایران که حضورشان در کشـــور همراه با انتقال دانـــش و تکنولوژی بـــه تولیدکنندگان داخلی بود بازار را به دســـت چینیها ســـپرد و درنهایت، فعاالن داخلی به گوشهای رانده شدند. در سال 90 مرکز پژوهشهـــای مجلس در گزارشـــی به بررســـی وضعیت صنعت تجهیزات مخابرات در ایران پرداخت. براساس این گزارش، مهمترین مشـــکالت این صنعـــت به مواردی همچـــون فقدان بخـــش قـــوی تحقیـــق و توســـعه در ایـــن حوزه، نبـــود هماهنگی و نظارت مســـتمر وزارتخانههـــای مربوطـــه در کنترل و پایش تســـهیالت پرداختی به تولیدکنندگان و اطمینان از هزینه کرد صحیح آن در ایجاد ارزش افزوده در صنعـــت تجهیزات مخابـــرات و عدم اجرای قانون حداکثر اســـتفاده از توان فنی و صنعتی کشور خالصه میشد.
بـــا روی کار آمدن دولـــت یازدهم، ایـــن دولـــت وعـــده داد تمـــام تالش خود را بـــرای قدرتمند کـــردن بخش خصوصـــی در تمـــام بخشهـــا به کار خواهـــد گرفـــت. محمـــود واعظـــی، وزیرارتباطات این دولت در نخستین روزهـــای مدیریتـــش بـــا اعـــالم اینکه بخـــش خصوصـــی در طول ۸ ســـال گذشـــته بـــا بیمهـــری مواجه شـــده، این قول را داد کـــه حمایت از فعاالن بخش خصوصی از جمله برنامههای اصلـــی وزارتخانـــه تحـــت مدیریتش خواهد بـــود. تدویـــن یـــک آییننامه حمایتـــی جامـــع و کامـــل از جملـــه قدمهای اولیـــه ایـــن وزارتخانه برای حمایـــت از تولیدکننـــدگان تجهیزات مخابراتـــی کشـــور بـــود. براســـاس ایـــن آییـــن نامـــه حمایتـــی، رابطـــه مشـــخصی میان اپراتورهای ارتباطی و تولیدکننـــدگان تجهیزات مخابراتی ایجـــاد میشـــد و اپراتورهـــا ملـــزم به خرید تولیدات داخلی میشـــدند. هر چند این سیاستگذاریها نتوانست به صورت کامل شـــرکتهای ورشکسته تولیدکننـــده ایـــن عرصـــه را بـــه بازار برگرداند اما به باور بسیاری از فعاالن این صنعت، تا حدود بسیار زیادی به آغاز بـــه کار مجدد شـــرکتها در این عرصه کمک کرد.
علـــی مجـــدی، مدیـــر یکـــی از شـــرکتهای تولیدکننـــده تجهیـــزات مخابراتی در این خصوص به «ایران» میگویـــد: «در 15 ســـال گذشـــته و به خاطـــر سیاســـتگذاریهای اشـــتباه دولتهای نهم و دهم، تولیدکنندگان این صنعت صدمـــات جدی دیدند و از تکنولوژیهـــای روز این بازار بســـیار دور افتادند، بنابراین نمیتوان انتظار داشـــت در 4 ســـال دولـــت یازدهـــم بســـرعت بتوانند به جایگاه اولیه خود بازگردند اما با این حال دولت یازدهم با سیاستهای مشخص نشان داد که حرفهای حمایتیاش شعار نیست و شرایط را برای بازگشت تولیدکنندگان تجهیزات مخابراتی به کشـــور فراهم کرد.» ■ حمایت از تولید داخلی
از جمله دیگر فعالیتهای دولت یازدهم برای حمایت از تولید داخلی، ابـــالغ «نظامنامه پیوســـت فناوری و توســـعه توانمندیهـــای داخلـــی در قراردادهـــای ملـــی و بینالمللی» به تمـــام دســـتگاههای اجرایی بـــود. در واقع ســـال گذشـــته برای اســـتفاده از محصـــوالت و خدمات بر پایه فناوری اطالعـــات در کشـــور و همچنین ورود این محصوالت به بـــازار بینالمللی، نظامنامـــه پیوســـت فنـــاوری در قراردادهای مهم ملـــی و بینالمللی توســـط دولت بـــه همه دســـتگاههای اجرایی ابالغ شد.
همچنین به انجام رسیدن اهداف این نظام نامه از جمله واگذار شـــدن کارهـــا بـــه تیـــم ایرانـــی بـــرای اجـــرا، استفاده از منابع و متخصصان ایرانی در اجـــرای پروژههـــا، انتقـــال دانش و تکنولوژی تولید محصوالت به نیروی ایرانی، تعهد شرکتهای بینالمللی به شـــرکتهای داخلی برای کمک به صادرات محصوالت تولیدیشـــان به خارج از کشـــور ...و به آیین نامههایی موکول شده که هر یک از دستگاههای اجرایی براساس پیوست فناوری باید آن را تدویـــن کننـــد. در حـــال حاضر نیز تنهـــا وزارت ارتباطـــات در خرداد ماه ســـالجاری آیین نامه مخصوص پیوســـت فنـــاوری را تدویـــن و بـــه دســـتگاههای زیرمجموعه خود ابالغ کرده است.
تصویـــب مصوبـــه 163 بـــرای حمایـــت از تجهیـــزات مخابراتـــی داخلی نیـــز از دیگر قدم هایی اســـت که بـــرای حمایت از ایـــن صنعت در کشور برداشته شده است. این مصوبه با مجموع قوانین و سیاستگذاریهای مشـــخصی، اپراتورهای ارتباطی کشور را تشـــویق بـــه اســـتفاده از تجهیـــزات داخلی برای توســـعه شبکه خود کرده است.
براســـاس اعـــالم رگوالتـــوری، کمیتهای که براســـاس مصوبه 163 با حضور نمایندگان بخش خصوصی و دولتی شکل گرفته 30 جلسه تشکیل داده کـــه درنهایـــت در این جلســـات 04شـــرکت و 300 محصول داخلی در حوزه تجهیزات ارتباطی شناســـایی و مورد ارزیابی قرار گرفتهاند.
حاال امـــا در آخرین اقـــدام وزارت ارتباطـــات بـــرای حمایـــت بیشـــتر از تولیدمحصوالت حوزه فاوا که بیشـــتر هـــم این تولیـــدات در حـــوزه صنعت مخابرات دیده میشود از ممنوعیت ورود 21 کاال خبـــر داده اســـت. امـــا آیا ممنوعیـــت ورود این کاالها به کشـــور میتوانـــد منجـــر بـــه رشـــد تولیدات تجهیزات مخابراتی در کشور شود؟
مجـــدی، ایـــن اقـــدام وزارت ارتباطـــات را یـــک اقـــدام مثبـــت ارزیابـــی میکند و میگویـــد: «در چند ســـال گذشـــته بســـیاری از اپراتورهای ارتباطی کشور ترجیح دادهاند تمامی تجهیزات شبکه خود را از شرکتهای خارجـــی و بهصـــورت بســـته کامـــل دریافـــت کنند این درحالی اســـت که بخشـــی از تجهیزات داخل این بسته توســـط شـــرکتهای ایرانی با قیمت بسیار پایینتر و با همان کیفیت تولید میشود.
بنابرایـــن ممنوعیـــت برخـــی از تجهیـــزات مخابراتـــی کـــه در کشـــور تولید میشود میتواند شروعی برای رشـــد تولیدات محصوالت مخابراتی در کشـــور باشـــد.» او بر این باور است کـــه طـــرح ممنوعیـــت واردات کاالها در حـــوزه فـــاوا در صورتـــی میتوانـــد بـــا موفقیـــت همراه شـــود کـــه وزارت ارتباطـــات نظارت کاملـــی روی نحوه رفتار اپراتورهای ارتباطی کشور داشته باشـــد. به بـــاور وی، وزارت ارتباطات بایـــد بـــا در نظر گرفتـــن امتیـــازات و طرحهای تشـــویقی، اپراتورها را برای توسعه شـــبکه خود به سمت استفاده از تجهیـــزات مخابراتی کـــه در داخل کشـــور تولید میشود ســـوق دهد. این تولیدکننـــده تجهیـــزات داخلی تأکید میکنـــد کـــه باید شـــرایط بـــرای ورود شـــرکتهای بینالمللی بـــزرگ این بـــازار به کشـــور نیـــز فراهم شـــود تا از ایـــن طریـــق امـــکان انتقـــال دانش و تکنولـــوژی روز در تولیـــد تجهیـــزات مخابراتی به کشـــور نیز فراهم شـــود و تولیدکنندگان داخلی کشور تنها اقدام بـــه تولید محصـــوالت جزئـــی در این بازار نکنند.
مجـــدی بـــر ایـــن بـــاور اســـت کـــه صرف ممنوعیـــت ورود چنـــد کاال به کشـــور بدون توجه به قدرتمند کردن شـــرکتهای داخلی از طریـــق ارتباط بـــا شـــرکتهای خارجـــی نـــه تنها به رشد صنعت تولید تجهیزات داخلی کشور کمک نمیکند بلکه فعالیت در ایـــن بازار را برای بازیگـــران فعلی نیز سختتر و پیچیدهتر خواهد کرد.