تحول ادبیات کودک و دوران کودکی

نگاهی گــذرا به ســیر تحــول دوران کودکی، از مشــروطیت تــا کنــون، گویــای تحوالتی چند جانبه، پیچیده و پرفراز و نشــیب بوده اســت. پیش از آن، کودکان حقوق و حضور اجتماعی و فردی مدون و تثبیت شــده در چارچوبی به رسمیت شــناخته شــده و قانونی نداشتند. با عمومــی و اجباری شــدن تحصیل کــودکان و حق برخورداری از آموزش و پرورش در مدارس، اندک اندک کوشش شد که همه کودکان از نعمت تحصیل برخوردار شــوند؛ حقوقی که آســان به دست نیامد. کافی است که به مرارتها و مشقتهای پیشگامان آموزش و پرورش نوین، نگاهی کوتاه بیندازیم. در عین حال، با همه دستاوردهای مهم آموزش و پرورش رسمی، کژیها و کاستیها در سیاستگذاری و شیوه آموزش، بر پیشــگامانی چون دکتر محمد باقر هوشــیار و جبار باغچهبان آشکار بود. پس از آنها نیز، شاگرد شایسته و کاردانشان توران میرهادی راه آنها را در دو قلمرو نظر و عمل پی گرفت. میرهادی که در جریان تحصیل و کار میدانی و تجربی، به ناکارآمدی شیوه آموزش و پرورش و کاستیهای کتابهای درســی پی برده بود، کوشید با الگوســازی، راه درست برخورد با کودکان و دوران کودکی را به هم ســنخان خویش بیاموزد؛ از اینرو مدرسه فرهاد را پی نهاد. در عین حال، با توجه به نابســندگی کتابهای درســی، نخســتین نمایشــگاه کتاب کودک را برپا کرد و بهدنبــال آن کتابخانهای با حــدود 15 هــزار جلــد کتاب- با کمک خود بچهها - تأســیس کــرد. به این هــم اکتفا نکرد و با جمعی از یاران و پیشــگامان آمــوزش و پرورش نوین، شــورای کتاب کــودک را بنیان گذاشــت. میرهــادی همزمان بــا تدریس و نهادســازی، بــه نــگارش کتابهایی دربــاره تعلیم و تربیت دســت زد. در واقع میرهادی با تأســیس شــورای کتاب و راهاندازی کار بررسی کتابهای کودک و کار ســترگ تدوین فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، در ســه قلمرو نهادســازی، نقــد و نظر و خلق اثــر، با یاری یاران آگاه خود، کاری کارســتان را به ســرانجام رســاند. امروزه، یادگار او شــورای کتاب کودک و شاهکارش فرهنگنامه کودکان و نوجوانان است. نهالی که او کاشت، به باغی پر بر و بار بدل شده است. اکنون شورا، با همه کارشکنی و سنگ اندازیها، به نهادی معتبر در ســطح ملی و بینالمللی بدل شده است. از دل شورا نهادهایی خدوم و تأثیرگذار چون مؤسســه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، مؤسسه مادران، مؤسسه پژوهشــی کودکان دنیا و خانه کتابدار، بیرون آمدهاند، که همگی خود را وامــدار آموزههای توران میرهادی میدانند. اگر امروز برای جایزه معتبر آسترید لیندگرن، ایران جزو نادرترین کشورهایی است که سه نامزد متفاوت و مستقل، یعنی هوشنگ مرادی کرمانی، مؤسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان ایران و تازگی شورای کتاب کودک معرفی کرده است، بیگمان میتوان ردپای توران میرهادی را میتوان در این امر دید. شگفتا کهبازهمایرانجزوکشورهایاستثناییاستکهبهخاطراعتباربینالمللی شورا، از سوی دیگر نهادهای همکار کشورهای خارجی معرفی و پشتیبانی و معرفی شده است. ادبیات کودک ایران اگر جایگاهی دارد و دوران کودکی اگر اهمیتی دارد، بخشــی از آن مرهون خدمات دورانساز میرهادی بانوی فرهنگســاز و نهادآفرین اســت. از اینرو جا دارد، با ادامه راهش، یادش را گرامی بداریم. روانش شاد و نامش مانا!