زندگی در 2 متر جا، کار در ناکجا
شرکتهای کاریابی در ترکیه شما را به کجا میبرند؟
یونس از شکم نهنگ گریخته. جانش را برداشــــته و برگشته. مثل غریقی که نجــــات یافته اما هنوز شــــوری و تلخی آب را در جانش مزه مزه میکند.
سالهای کار در عسلویه، صورتش را آفتاب ســــوخته کرده. تارهای سفید البهالی موهای انبوه مشکی به چشم میآید. 34 ساله است، اهل فسا. حاال مدتی اســــت تهــــران زندگــــی میکند. خیال دارد دوباره برای کار به عسلویه برگــــردد. عطــــای کار در ترکیــــه را بــــه لقایش بخشیده.
ســــیگار بهمــــن را از جیبش بیرون مــــیآورد، قبــــل از اینکــــه آتــــش کند، میپرسد: «اشــــکالی نداره که؟» سرم را تــــکان میدهــــم. دود، تصویــــرش را محــــو میکنــــد. یونــــس یکــــی از همانهایی است که با تبلیغات پرآب و تــــاب شــــرکتهای کاریابــــی، راهــــی ترکیه شده.
تخصصــــش جوشــــکاری اســــت. ســــابقهاش در ایــــن کار باالســــت. 10 ســــال عســــلویه کار میکــــرده، قبلش هم در شــــیراز. میگویــــد نمیخواهد اسم مســــتعار بنویســــید، اسم خودم را بیاوریــــد؛ یونس مشــــیری: «من هم مثل خیلیهــــای دیگر فریب خوردم. تــــوی تبلیغــــات خیلی خــــوب پرزنت میکننــــد. انــــگار آدم را روانشناســــی میکننــــد. جــــوری حــــرف میزنند که خیــــال میکنــــی دیگــــر بهتــــر از ایــــن نمیشــــود. میگویند خودمان ترتیب رفتنتــــان را میدهیــــم و بــــه کارفرما معرفیتــــان میکنیم. مدرک خاصی ازت نمیخواهند.
میگوینــــد اگــــر تخصــــص داشــــته باشــــی، کافی اســــت. بیشــــتر جوشکار و مبلــــکار میخواهنــــد، خیــــاط هــــم همینطور. منتها جوشــــکار بیشــــتر از همه مورد نیاز است. شرکت پاسپورت را میگیــــرد تــــا بلیت تهیــــه کنند. پول بلیــــت و باقــــی هزینههــــا البتــــه پــــای خودمان اســــت. شــــرکت یک میلیون تومــــان کمیســــیون هــــم از متقاضیان دریافت میکنــــد. البته ایــــن کمترین کمیســــیونی اســــت که میگیرند. تا 2 میلیــــون تومــــان هــــم شــــنیدهام که از متقاضیــــان میگیرند. مــــن مدارک و پــــول کمیســــیون را دادم و بهم گفتند خبــــرت میکنیم. البته اینکه میگویم شرکت، یک اتاق 4 متری در یک دفتر بازرگانی بود. بعد از چند وقت تماس گرفتند و گفتند فالن روز حرکت است.
من به همراه چند نفر دیگر بودم. آنها هم شــــرایط من را داشــــتند. اول گفتند یــــک نفر در فــــرودگاه آتاتورک اســــتانبول میآیــــد دنبالتــــان. بعــــد گفتند خودتان با تاکسی بروید میدان ســــاعت، آنجا دنبالتــــان میآیند. ما همین کار را کردیم، از فرودگاه رفتیم میدان ســــاعت. فکر میکردم کســــی دنبالمــــان میآیــــد که کارکشــــته و به چــــم و خم کار وارد اســــت امــــا او هم یکی مثــــل خودمان بود کــــه دو هفته زودتر از مــــا به اســــتانبول رفته بود. او مــــا را از آنجا به خوابگاه برد. شــــرکت در تهــــران به ما گفته بــــود تا زمانی که ســــر کار برویــــم، هزینــــه اقامتمان با آنها خواهد بود. البته خورد و خوراک پــــای خودمــــان اســــت. خوابــــگاه یک اتــــاق 3 در 6 بــــود برای 9 نفــــر. یعنی 2 متــــر برای هر نفر. شــــرایطش آنقدر افتضاح بــــود که دلت نمیخواســــت پا داخلش بگــــذاری اما دیگر چارهای نداشــــتیم. فردا همراه یــــک نفر برای معرفــــی به کارفرما رفتم جوشــــکاری اســــکلت ســــاختمان. کارفرمــــا ترکی حــــرف مــــیزد. میگفــــت مــــن 6 ماه پیش نیرو میخواســــتم. نفِر شــــرکت فکر میکرد من ترکی بلد نیســــتم، به روی خودم نیــــاوردم. فردایش دوباره به کارگاه دیگری رفتیم؛ آنجا هم نیرو نمیخواســــتند و دوباره همان جریان تکرار شد.
آدم شــــرکت گفــــت تــــو تخصص الزم را نداشــــتی و جایــــی بــــرای کار قبولــــت نمیکننــــد. از فــــردا باید پول پانســــیون را بدهی و خــــودت فکر کار باشــــی، یــــا آن کاری را بکنــــی کــــه مــــا برایت پیدا میکنیــــم. اعتراض کردم و گفتــــم تخصــــص مــــن جوشــــکاری اســــت. در ضمن مــــن ترکــــی متوجه میشــــوم و فهمیــــدم کارفرماهایــــی که پیششــــان میرفتیم اصــــالً کارگر نمیخواســــتند. همین باعث شــــد که عذرم را بخواهند. چند روز آواره بودم تا از طریق یک آشنا، کاری پیدا کردم؛ یک کارگاه ساختمانی. تازه چون آشنا معرفــــی کرده بــــود با ماهــــی 2 هزار و 300 لیر مشــــغول شــــدم که نسبت به بقیه کارگران خارجــــی، حقوق باالیی میگرفتــــم در حالــــی کــــه کارگر ترک، بابــــت همان کار 6 هزار لیر میگرفت. مــــن در عســــلویه بیشــــتر از اینهــــا میگرفتم اما به خاطر شــــرایط خودم دوســــت داشــــتم از ایران دور باشم. با چند نفــــر اتاق اجاره کــــرده بودم و دو ماه کار کــــردم. یکی از روزهــــا کارفرما گفت همین امشــــب بایــــد بروید. کار مــــا بــــه هرحــــال غیرقانونــــی و بدون مجــــوز بــــود. از آنجا هم آواره شــــدم. نمیخواستم دست خالی پیش زن و بچهام برگردم. ســــرتان را درد نیاورم، حتی با وعــــده کار، نزدیک بود در دام گروههــــای خالفــــکار بیفتم. یــــک بار حتی تا پــــای مرگ رفتم. آنجا داعش هــــم خیلــــی راحــــت روی کارگرهــــای خارجی حســــاب باز میکند و برایشان تبلیغ میکند.»
یونس حاال بــــه ایران برگشــــته. به قــــول خــــودش انــــدک اندوختــــهاش را هــــم بابــــت هزینههــــای زندگــــی در استانبول از دست داده و کالهش هم که آن طرفها بیفتــــد، دیگر نمیرود برش دارد.
سلیمان، 25 ســــاله ترکمن است. او هــــم تجربــــه کار در ترکیــــه را دارد. میگوید: «شــــرکت بــــرای اینکه خیال متقاضــــی را بابــــت کار راحــــت کنــــد، کانال تلگرامی درســــت کــــرده و فیلم کســــانی را که بــــرای کار رفتهاند، آنجا میگذارد. کســــانی که راضی هستند و دیگران را دعوت میکنند برای کار به ترکیه بروند. من کارگاه مبلسازی کار کرده بــــودم. گفتند مبلکار آنجا خیلی مــــورد نیاز اســــت. یک میلیــــون و نیم کمیســــیون دادم و به استانبول رفتم. آنجــــا گفتند اگر ترکی بلدی، میتوانی راحت با کارفرما کار کنی. من مشــــکل زیادی نداشــــتم. برای کار مبلســــازی قبولــــم نکردند البته گفتنــــد مهارتت کــــم اســــت و بــــه درد مــــا نمیخورد. گفتند باید کار دیگری بکنی. به کارگاه تولید پوشــــاک معرفیام کردند. آنجا کارم ایــــن بــــود که لباسهــــا را تا بزنم یــــا لباسهایــــی کــــه زدهدار اســــت، از لباسهــــای دیگر جدا کنــــم. چند نفر دیگــــر ایرانــــی هم آنجــــا بودنــــد. آنها خیلــــی پیشــــرفت کرده بودنــــد و روی شــــلوار جین، زاپ میزدند و سنگشور میانداختند. بابت کارم در آن کارگاه، از هفــــت صبــــح تا هفت و نیم شــــب، ماهی هــــزار لیر دســــتمزد میگرفتم. کرایه اتــــاق و خورد و خــــوراک هم که از آن کــــم میشــــد، در واقــــع چیــــزی نمیماند. تــــازه با ترس و لرز هم باید گذران میکردیم.
ترکیه که ویزای کار به ما نداده بود. اگــــر یک بــــار آدم را بگیرنــــد، دیپورت میکننــــد و دیگر اجازه ســــفر به ترکیه را نمیدهنــــد. نهایتــــاً 3 مــــاه ماندم و کار کــــردم. در هر کارگاه مدت کوتاهی میمانــــدم چون اگــــر بفهمند کارفرما کارگــــر خارجــــی را بــــدون مجــــوز بــــه کار گرفتــــه، 30 هــــزار لیــــر جریمهاش میکننــــد.» ســــلیمان حــــاال بــــه ایران برگشــــته اما خیال دارد دوبــــاره برود. یــــک ماه اینجا میمانــــد و بعد دوباره برمیگردد. شــــرایطش آنجا ســــخت اســــت اما اســــتانبول را دوســــت دارد، گرچه فرصت زیادی برای تفریح پیدا نمیکند.
بــــازار داغ آمــــوزش زبــــان ترکــــی استانبولی
ســــر کالس کنار هم مینشینند. با هــــم به درس گــــوش میدهند. با هم عبارتها و جملههــــا را تکرار میکنند و تمرینهای حل شــــده را با هم مرور میکنند. اشــــکاالت هــــم را میگیرند و سؤاالتشان را از اســــتاد میپرسند. زندگــــی اما بــــرای هر کدامشــــان یک جــــور اســــت. یکــــی دلــــش میخواهد ســــریالهای ترکی را پیــــش از آنکه در شــــبکه فارســــی زبان آنــــور آبی پخش میکنند، بــــا زبان اصلــــی ببیند. یکی دنبــــال این اســــت که هرجور شــــده با یک ســــلبریتی ترک ســــر دوســــتی باز کند و شــــاید اگر قســــمت شــــد، پایش بــــه ســــرزمین رؤیاهایــــش باز شــــود و ســــتاره احتمالی ســــریالی شــــود. یکی میخواهد زبان ترکی اســــتانبولیاش قوی شــــود تا در ســــفرهای متعددش بــــرای خریــــد جنــــس، دچار مشــــکل نشــــود؛ آخر ترکها زیاد انگلیسی بلد نیستند.
برای محمد اما همهاش یک چیز اســــت؛ ترکی یاد بگیرد تــــا برود ترکیه کار کند. 28 ساله اســــت، میانه اندام. لیسانس حســــابداری دارد. بوتیکدار اســــت. میگوید: «اینجــــا کارم خیلی کساد شــــده. از وقتی که پای برندهای ترک به ایران باز شــــد، مشــــتریهای ما به شــــکل قابلتوجهی ریزش کرد. دوســــتم استانبول اســــت، میخواهم سرمایهام را جمع کنم و بروم آنجا کار پوشــــاک کنم. کسی را هم پیدا کردهام که یک جورهایی با هم شراکت کنیم؛ ترک اســــت. میخواهم زبانم را قوی کنــــم که بــــه مشــــکلی برنخــــورم. من خودم یک شــــاگرد در مغازه داشــــتم که رفــــت ترکیــــه بــــرای کار. آنجــــا کار بستهبندی پوشاک میکند. در بخش نســــاجی کار زیاد اســــت. البته کسانی که به عنــــوان کارگــــر ســــاده میروند، وضعشــــان فرق دارد اما اگر ســــرمایه ببری و کاری راه بیندازی، اتفاقاً خیلی هم اســــتقبال میکنند.» محمد خیال دارد قانونی بــــرای کار برود. میگوید: «میدانم که خیلیهــــا همین طوری میروند و مجوز کار در آنجا را ندارند. مــــن تــــالش میکنــــم هرطــــور شــــده قانونــــی بروم. صبــــر میکنم تــــا کارم درســــت شــــود. فعالً یک ســــر میروم و شــــرایط را میســــنجم تــــا ببینم چه میشود.»
گرفتن مجــــوز کار در ترکیــــهًاما به این راحتیها نیســــت؛ خصوصا برای کارگــــران. گرچــــه اغلب شــــرکتهای کاریابــــی این را بــــه شــــما نمیگویند. بیشترشــــان از طریــــق ســــایت و یــــا کانالهــــای تلگرامــــی بــــه تبلیغــــات میپردازنــــد. بعضــــی وقتهــــا حتی شــــرکتی در کار نیست. افراد خودشان مجــــزا به جذب متقاضیــــان کار اقدام میکننــــد و متقاضیــــان جــــذب شــــده را بــــه شــــرکتها معرفــــی میکننــــد و پورسانتشــــان را میگیرنــــد. بــــا یکی از شــــمارهها تماس میگیــــرم، جواب نمیدهد. بالفاصلــــه پیامک میآید: «لطفــــاً از طریــــق تلگــــرام، ارتبــــاط برقرار کنیــــد.» عکس پروفایلش، یک صفحه زرد با لوگوی ســــاده اســــت که یــــک شــــماره تلفــــن اعتبــــاری زیرش به چشــــم میخورد. نمیدانم کســــی کــــه آن طرف خط اســــت، مرد اســــت یا زن. شــــرایط بــــرای اعزام بــــه کار را ســــؤال میکنم و بالفاصله یک لیست کپی شــــده برایم فرســــتاده میشــــود: «خدمــــات ما به نیروهــــای اعزامی به کار: -1 مشــــاوره کار، انتقــــال کارجو به اسکان موقت و محل کار -2 اجازه کار از کارفرمــــا برای 3 ماه اول و مشــــاوره و معرفــــی ضامن جهت اخــــذ ویزای اقامت یکساله. -3 مشاوره در صورتی که دنبال محل جهت اجاره یا شــــغل مناسب هســــتید. -4 ضمانت حقوق دریافتــــی و ضمانت کاری و اجتماعی تا مــــدت زمانی کــــه در کارگاه معرفی شده مشغول به کار هستید.»
همچنین لیســــتی از مشاغل مورد نیــــاز بالفاصلــــه پشــــت بند پیــــام اول فرستاده میشــــود؛ مشاغلی همچون کارگــــر ســــاختمانی، جوشــــکار آهن و اســــکلت، نجــــار، مبلســــاز، نگهبان، گارســــون، قالیشــــو، کارت پخش کن، کارگــــر کارواش و کارگر ســــاده اتوکار و بستهبند.
ســــماجت بــــه خــــرج میدهــــم و دوبــــاره تماس میگیــــرم. بعد از چند بار تماس پشت سر هم باالخره کسی تلفن را جواب میدهــــد. انتظار دارم بیحوصله باشــــد امــــا با خوشــــرویی جــــواب میدهد. توضیــــح میدهد که پیدا کردن کار برای خانمها ســــختتر اســــت اما اگــــر زوج باشــــید، میتوانید بــــا هــــم در کارگاه خیاطــــی بــــه عنوان چرخکار مشغول شوید یا در رستوران کار کنیــــد. حقوقــــش هــــم بیــــن هزار تــــا هــــزار و 300 لیر اســــت. در ضمن بایــــد نفری هــــزار و 500 لیر هم بابت مشــــاوره پرداخت کنید. اعزامتان هم در سریعترین زمان ممکن است فقط اگر پاســــپورت نداریــــد، زودتــــر بروید پلیس 10+ اقدام کنید.
ترکها چه میگویند؟
مــــراد ییلماز، اهل ترکیه و شــــاغل در صنعت پوشــــاک اســــت. ســــؤاالت را از طریق دوســــتی ترک زبــــان برای او میفرســــتم و مراد این طور پاســــخ میدهد: «در ترکیــــه کارگرهای ایرانی و افغانــــی زیــــادی بــــرای کار میآیند. ســــه ماهه میتوانند کار کنند و بینش فاصلــــه بیندازنــــد و دوباره مشــــغول شــــوند. افغانســــتانیها بیشترشــــان از مــــرز ایران میآیند؛ از ماکــــو و مهاباد. شــــرایط کارشــــان، چه کارگران ایرانی و چــــه افغان اگر خیلی خوب نباشــــد، بــــد هــــم نیســــت. بــــرای کارگــــر حتی اگــــر درآمدش کمی بیشــــتر از کشــــور خودش باشد، باز میارزد. اما قوانین در موردشان ســــختگیرانه است. برای کسانی که ســــرمایهگذاری میکنند اما شــــرایط خوب اســــت. خیلیها آمدند اینجا مغــــازه زدنــــد یــــا در تولیدیها ســــرمایهگذاری کردنــــد و اتفاقاً موفق هم هستند.»
بر اساس اعالم کنســــولگری ترکیه در ایــــران، در جمهــــوری ترکیــــه، بــــر اساس قانون 4817 سه نوع اجازه کار برای خارجیها پیشبینی شده است که عبارتنــــد از: اجــــازه کار مــــدتدار، اجــــازه کار نامحدود و اجــــازه کار برای مــــوارد اســــتثنایی. بر اســــاس قوانین موجــــود ترکیــــه، خارجیــــان میتوانند از هر یــــک از موارد فوق، به شــــرط به جا آوردن شــــرایط قید شده در قانون بهرهمنــــد شــــوند و اجــــازه کار گرفته و در ترکیه مشــــغول به کار شوند. مدت اعتبــــار اجازه کار مدتدار، بر اســــاس قرارداد کار، یک ســــال بوده و برای کار در محل کار مشــــخص و حرفه خاص صــــادر میشــــود. پــــس از اتمــــام یک ســــال، اجازه کار برای همان شــــغل و محل کار، در صــــورت توافق دو طرف (کارفرما و کارگر)، اجازه کار تا 3 ســــال دیگر تمدید میشود.
پــــس از اتمــــام اجازه کار 3 ســــاله، این نوع از مجوز تا 6 ســــال با توافق دو طرف قابــــل تمدید اســــت. همچنین در صورتــــی که یک خارجی حداقل 8 ســــال مداوم در ترکیه اقامت داشــــته و شــــاغل باشــــد، اجازه کار دائم بدون محدودیت جغرافیایی برای او صادر میشود.
نکته اینجاست که براساس قوانین ترکیــــه، اتبــــاع خارجــــی بــــرای گرفتن اجــــازه کار در ترکیــــه، بایــــد از کشــــور متبوعشــــان و یا کشــــور محــــل اقامت دائمیشان به کنســــولگریهای ترکیه در آن کشــــور مراجعه کــــرده و پرونده
تقاضــــای کار را تکمیــــل کننــــد. ایــــن درحالی است که شرکتهای کاریابی که عموماً به جذب کارگر در مشــــاغل مــــورد نظرشــــان اقــــدام میکننــــد، به هیچ عنوان چنین شــــرطی پیش پای متقاضیــــان قرار نمیدهنــــد و به آنها وعده میدهند که صرفاً با در دســــت داشــــتن گذرنامــــه و در کمترین زمان ممکن، شرایط کار و اقامتشان را در ترکیه فراهم میکنند.
یــــاد ویدئویی میافتم که در یکی از کانالهــــای کاریابی ترکیه دیدم. پســــر جوانی که با ذوق و شوق حرف میزند
و حیــــن صحبــــت دســــتهایش را بــــا هیجــــان تــــکان میدهــــد: «اینجا همه چی رله ست. بیاین بچهها منتظرتون هستیم.» با خودم فکر میکنم همین چنــــد جملــــه چطــــور میتوانــــد دل متقاضیــــان را ببرد، آنقــــدر که صابون زندگــــی در خوابگاه کوچــــک و کثیف و کار در شــــرایط نامطمئن را به تنشان بمالند و راهی کشــــور همســــایه شوند. یاد یونس میافتم که گفت نمیتوانم جای چاقویی را که خوردهام، نشــــانت دهــــم این را طــــوری گفت کــــه انگار از دهان نهنگ گریخته باشد.