6 راهکار برای اصالح مالیاتستانی در ایران
ابهامهای ماده 272 اصالحیه قانون مالیاتهای مســتقیم رفع شود
فرآیند مالیاتســــتانی در نظام جهانی بهصورت معمول در 5 مرحلــــه، شناســــایی، تشــــخیص، مطالبــــه، وصول و اجرا انجام میشــــود. نگاهی به اَشــــکال پیشــــرفته دولت الکترونیک و نظامهــــای مالیاتی دنیا، نشــــان میدهد که به علت حاکمیتی بــــودن، برون ســــپاری وظایف دولت در مرحلــــه دوم (تشــــخیص مالیات) معمــــوالً رخ نمیدهد اما در ایران و قوانیــــن موجود و در مــــواد 272 ق.م.م و 27 ق.م.ا.ا ایــــن اتفاق افتاده بود. این نکته به این معنی اســــت که در صورت تخلف کارکنان مالیاتی (به استناد مفاد مواد 267 تا172 قانــــون) جرایم متعددی شــــامل آنان خواهد شد که احتماالً به شخص مؤدی و مالیات پرداختی وی ارتباطی نخواهد داشت و در آن شرایط یک مسأله حقوقی و اداری بین سازمان امور مالیاتی و کارمند مربوطه به وجودخواهدآمد. ایــن رخــداد در شــرایطی ادامــه دارد کــه چنین شرایطی برای حســابداران رسمی از اســاس وجود ندارد و صرفاً هیأت عالی انتظامــی جامعه حســابداران رســمی به صــورت نمونهای گزارشــات حسابرســان را بررســی میکنــد و در بدتریــن شــرایط، حســابرس را تعلیق خواهد کرد. از طرف دیگر در صورت تخلف و اشتباه عمدی یا ســهوی در گزارش حسابرسی، این مؤدی اســت کــه مکلــف بــه پرداخــت مالیــات بیشــتری خواهد بود و کســی با حسابرس کاری نخواهد داشت. از آنجایی که اصالح امــور مربــوط بــه حسابرســی (در بخــش مالیاتــی) منجــر بــه نظــم مالــی جامعه شــده و با کاهش تنشهای موجود، نقش حســابداران رسمی را در توان اعتبار دهی و ایجاد نقش نظارتــی باال میبرد محیط اقتصادی آرامتر نتیجه این دیدگاه اســت کــه بــه رشــد ســرمایهگذاری و در نهایــت به توســعه اقتصادی کشــور منجر خواهد شــد. از طرف دیگر با این اصالحات، سایر خدمات حســابداران رســمی مورد توجه قرار خواهد گرفت و خدمات حسابرســی بیمــهای (اعم از تأمین اجتماعی و ســایر انــواع بیمههــا)، حسابرســی عملیاتــی، حسابرسی داخلی و حسابرسی جامع و .... را برجسته خواهد ساخت.
برهمیــن اســاس و بــرای واکاوی موضــوع، مـــاده 272 اصالحیــه قـانـــون مالیاتهــای مســتقیم را بررســی و ضعفهــای موجــود را بــه نقــد خواهیم گذاشت تا بدانیم چه تغییراتی الزم است تا این شرایط پدید آید. ■ تضعیف حسابرسی با تغییرات قوانین مالیات ستانی
قوانیــن مالیــات ســتانی در ایــران در حدود 9 دهه، تغییرات بســیاری را شــاهد بوده اســت. قانــون تجارت مصــوب1131 نخســتین قانــون رســمی ایران اســت که بــه حسابرســی اشــاره دارد. در قانــون مالیــات بردرآمــد ســال ،1328 خدمــات حسابرســی حرفــهای بــرای حسابرســی مالیاتی اســتفاده شــد اما تصویــب قانون مالیاتهــای مســتقیم ۵۴31 به تشــکیل کانــون حســابداران رســمی منجــر شــد و تکیهگاه قانونی انجمن محاســبین قســم خورده را فروریخت.
ســال 13۵1 کانون حســابداران رسمی تصویــب و کار خــود را آغاز کــرد. خألهای قانون مالیاتهای مستقیم 1345 در این دوره، باعث شده بود تا ممیزهای مالیاتی بتواننــد بدون جلب نظــر مافوق گزارش حسابرســی مالیاتی را کنار گذاشته و خود اقدام به محاسبه مالیات کنند.
به هر جهــت این مواد طبــق ماده 13 قانــون اصــالح (مصــوب ،)1359 بــه کل حذف شود و در نهایت، کانون حسابداران رســمی منحــل شــود!!!! اتفاقــی کــه در اصالحیــه قانــون مالیاتهــای مســتقیم (مصــوب6631) نیــز از آن نامــی به میان نیاید.
امــا ایــن مــورد در اجــرای مــاده 272 ق.م.م (مصــوب )1380 مجــدداً احیــا و نقــش پررنگــی در مالیــات ســتانی بــه حسابداران رسمی محول شد. ■ ضعفهای موجود قانون مالیاتهای مستقیم 1380
در مصوبــه 1380 و در مــاده ،272 سازمان حسابرســی با حسابداران رسمی ومؤسساتحسابرسیجامعهحسابداران رســمی همســنگ وهمتراز تلقی شــدند. همچنیــن حســابداران رســمی کــه بــه صورت انفرادی کار میکنند با مؤسســات حسابرســی عضــو جامعــه حســابداران رسمی، همتراز شدند تا مشکل دو چندان شود.
چالشهــای قانونــی ایــن پرســش را ســاخت که «این افــراد چرا بــدون اطالع مــؤدی و مســتقیم گــزارش خــود را بــه ســازمان امــور مالیاتــی و اداره کلهــای لذا سؤال این است که در چنین شرایطی، مسئولیت این برگ تشخیص، با چه کسی است؟ یعنی اگر مسئول حسابدار رسمی است چرا واحد مالیاتی برگ تشخیص را صادر میکند؟ و اگر مسئول مأمورمالیاتی اســت چــرا طبــق قانــون مکلــف اســت بدون رســیدگی مطابق مقــررات گزارش حسابدار رسمی را قبول کند؟
هرچنــد کــه ایــن ابهامــات تاکنــون از طریق چند بخشــنامه و رویه ابالغ شــده، تــا حــدودی حــل شــده بدین مفهــوم که اگــر امــور مالیاتــی در گزارش حسابرســی مالیاتی ابهام داشــت و کتباً از حســابرس پرســید و قانــع نشــد مــورد را بــه هیــأت هماهنگی ارجاع خواهد داد و نظر هیأت، فصلالخطاباست.
امــا نکتــه آخــر در ایــن حــوزه، بحــث مهــم حــق الزحمه حســابرس اســت که اســتقالل (ظاهری و واقعی) حسابرس را تحتالشعاع قرار میدهد. درمحاسبات مالیاتــی، حســابرس نماینــده ســازمان امورمالیاتی اســت ولی حقالزحمه خود را مستقیم از مؤدی دریافت میکند و این یعنی ممکن اســت اســتقالل حسابرس تحتالشعاع قرار گیرد.
با وجود این و مشــکالتی که در نهایت بــه طــور ریشــهای حــل نشــد، در قانــون مالیاتهای مستقیم مصوب 1394 مورد به گونهای اصالح شــد بــه طوری که عمالً از خدمــات مالیــات ســتانی حســابداران رســمی دیگر استفاده نشود و آن خدمات کالً منتفــی شــد و در واقــع بــه جــای حل مسأله خود مسأله پاک شد. ■ بـــرای بهبود مالیات ســـتانی چـــه باید کرد؟
همانطــور کــه توضیــح داده شــد، تغییرات قوانین و خألهای موجود، باعث شده تا روند مالیات ستانی دچار مشکالت و ابهامهایــی شــود کــه طبعــاً قابــل رفــع هستند. لذا با تصویب اصالحیه جدید در ماده 272 ق.م.م و با یک بازنگری اساسی میتوان نقش حسابرســان را ارتقا داد و از ظرفیتهــای موجــود بهره کافی بــرد. در ادامه برخی راهکارهایی را که در اصالحیه
-3 مؤدیــان مالیاتــی مکلــف شــوند تــا بــا مراجعه بــه ســازمان حسابرســی، درخواست خود را مبنی بررسیدگی مالی و مالیاتــی کتبی اعالم و مســتقیم هزینه را به ســازمان حسابرســی پرداخت کنند تا این ســازمان براساس ظرفیت موجود خــود و مؤسســات حسابرســی جامعــه حسابداران رســمی، بخشی از این امور را به مؤسسات واجد شرایط محول کند.
-4 حســابداران رســمی مکلــف بــه اســتفاده از مشارکت، اظهارنظر مکتوب، مهر و امضای اعضای جامعه مشــاوران رســمی مالیاتــی بهعنــوان مشــاوران تسخیریشوند.
-5 بــرای اعتبــار بخشــی بیشــتر بــه گزارشهای حسابرسان، امکان فعالیت حســابداران رســمی به صــورت انفرادی منتفی اعالم شود.
-6 ضوابــط و روشهــای جامعــه حســابداران رســمی جهــت تعییــن صالحیــت حســابداران رســمی توســط هیأت مربوطه اصالح شود.
اگر مسئول حسابدار رسمی است چرا واحد مالیاتی برگ تشخیص را صادر میکند؟ و اگر مسئول مأمورمالیاتی است چرا طبق قانون مکلف است بدون رسیدگی مطابق مقررات گزارش حسابدار رسمی را قبول کند؟