سینمای دفاع مقدس فیلم خوب کم ندارد

طی 73سالی که از آغاز جنگ میگذرد، فیلمهای بسیاری مربوط به ژانر دفاع مقدس ساخته شده است و به جرأت میتوان گفت تعداد باالیی از آنها جزو آثار خوب سینما هستند اما برخی ماندگارتر شدند. فیلمهایی که نگاه سینمای ایران به عرصه جنگ را به یاد ما میآورند، مثل فیلمهای «آژانس شیشــه ای»، «دوئل»، «مردی شبیه باران»، «نفوذی»، «حمله به اچ3»، «عقاب ها»، «جنگ نفتکش هــا»، «موج مرده»، «دیده بان»، «گیالنه»، «بوی پیراهن یوسف»، «عروسی خوبان»، «سفر به چزابه»، «هیوا»، «لیلیبامناست»،«کیمیا»،«میممثلمادر».اماچیزیکهدراینعرصهقابلتوجه اســت فراز و نشــیبهای ســینمای دفاع مقدس اســت. با مروری کوتاه بر وضعیت سینمایدفاعمقدس،متوجهمیشویدآمارهاونمودارهاحکایتازاینمسألهداردکه تعدادمخاطباندردهه06و07بادهه08و09قابلمقایسهنیست،امابااینحالدرچند سال اخیر فیلمهایی چون «ایســتاده در غبار» به کارگردانی محمدحسین مهدویان، «ویالییها» فیلمی به کارگردانی منیر قیدی و «اروند» به کارگردانی پوریا آذربایجانی توانستنددوبارهمخاطبانرابهسالنهابکشانند.اینروزهابهبهانهاینکه«ویالییها» و«اروند»توسطشبکهنمایشخانگیحوزههنریدرمراکزفرهنگیعرضهشدهاست خواستیممروریکوتاهداشتهباشیمبرموضوعایندوفیلم.

داستانیعاشقانهوغمگین از۵71 شهیدغواص

«ارونــد» از نخســتین آثــاری اســت که بــا موضــوع ۵71 شــهید غــواص ســاخته شــده و فضــا، ســبک فیلمبــرداری، نــوع تدویــن، بازی بازیگــران و نور و رنگ فیلم بــه گونهای اســت که غــم خاصــی در دل مخاطــب برمیانگیزد.«یونــس» با بازی ســعید آقاخانــی نماینده دالورانی اســت که ایــن روزها کمتــر از آنها و دوستانشــان یــاد میشــود. او برای یافتــن و دیدن پیکر دوستان شهیدش عاشقانه دل به دشت و بیایان میزند و داخل اروند میافتد. گویی رفقای یونس از رؤیاهایش بیرون میآیند، رنگحقیقتبهخودمیگیرندوپیکرهای پاکشــان در کنار پیکر کــم جان یونس پیدا میشود. سوژه این فیلم بسیار ناب است و بار دراماتیک آن قابلیت پرداخت در دهها فیلم ســینمایی را دارد. پوریا آذربایجانی، کارگردان، درباره فیلماش گفته: «در اروند

قصــهای بــه مفهومــی که نقطــه عطف و تعلیق داشــته باشــد، نداریم و همه چیز بیشتربهفضاسازیبرمیگردد.»

منتقدان ســینمایی در نقــد این فیلم گفتــه انــد؛ کارگــردان تمــام تــاش خــود را کــرده اســت تــا در ایــن فیلــم قصــهای پرکشــش و پــر فــراز و فــرود را بــه تصویــر بکشد، اما برخی از قسمتهای فیلمنامه و ریتــم کنــدش در بعضی از ســکانسها ســبب شــده مخاطب نتواند با بعضی از صحنههــا آنطور کــه باید و شــاید ارتباط برقرار کنــد. آنها دربــاره نقطه قوت فیلم هم گفتهانــد؛ فیلمنامه اروند بــه گونهای است که بازی بازیگران بیشترین تأثیر را در موفقیتش دارد. بویژه بازیگر نقش یونس که میتوانست فیلم را به عرش ببرد یا به فرشبنشاند.

ایــن فیلــم کــه در آن بازیگرانی چون ســعید آقاخانی، طناز طباطبایی، پانتهآ پناهیهــا، مهــرداد صدیقیــان، امیــد

روحانــی، حســین ســلیمانی و کاظــم ســیاحی حضــور دارنــد، تاکنــون برنــده جایــزه بهتریــن فیلــم با موضــوع جنگ و صلــح در جشــنواره بینالمللــی فیلــم جیپــور، برنــده تندیــس زریــن بهتریــن موســیقی متن در جشــن بزرگ سینمای ایران، برنده ســیمرغ ســیمین در بخش مسابقه بینالملل جشــنواره فیلم فجر، بهتریــن دســتاورد هنــری و فنــی و برنده سیمرغ سیمین جایزه ویژه هیأت داوران در بخــش مســابقه بینالملل جشــنواره سی و چهارمین فیلم فجر شده است. کارگردانفیلماولیباسوژهایدستاول

ســینمای ایران در چند ســال گذشــته رویکــرد جدیــدی را پیــش گرفتــه و آن پرداختن به زنــان در دوران دفاع مقدس اســت که نقطــه اوج آن را میتوان «شــیار »143 نرگس آبیار دانســت که با استقبال مخاطبان ایرانی مواجه شــد. «ویاییها» هــم حاصل نخســتین تجربــه کارگردانی منیــر قیدی اســت کــه اتفاقــاً در ســاخت فیلماش به سراغ سوژهای دست اول رفته که در تاریخ سینمای دفاع مقدس تاکنون بــه آن پرداخته نشــده بــود؛ یعنــی زنانی کــه در حوالــی جبهههــای جنــگ در یک شــهرک حضور داشتند و شرایط دشواری را تجربــه میکردند.داســتان ایــن فیلم با بــازی طناز طباطبایی، پرینــاز ایزدیار، ثریا قاســمی و صابر ابر به ســال ۶۵31 و قصه زندگــی خانوادههــای فرماندهان ســپاه و ارتش برمیگردد. «عزیز» زن 0۵ سالهای اســت که همراه نوههایش وارد مجموعه ویاها میشــود. «الیاس» راننده بسیجی اســت که هر وقت وارد مجموعه میشود همه نگــران این میشــوند که شــاید خبر شــهادت یکی از فرماندهان را بدهد. پس از مدتی «ســیما» که عروس عزیز است از تهران میآید تا بچههای خود را به خارج از کشور ببرد.

«ویایی ها» به رغم اینکه در محیط جنــگ رخ میدهد، اما شــخصیتهای اصلــی داســتانش نــه ســاح به دســت دارند و نه شــکل و شــمایل قهرمانان را به خــود میگیرنــد. این نشــان میدهد که قیدی در نخســتین تجربه کارگردانی خــود بخوبــی توانســته شــخصیتهای داســتانش را افرادی عادی معرفی کند که بنا به شرایط کشور، در موقعیتهای دشواری قرار گرفتهاند و تاش میکنند تا در برابر این شــرایط قدرتمند و ســرپا بماننــد. ایــن موقعیتســازیها کمک شــایانی به مخاطب در همذات پنداری با شخصیتهای فیلم کرده است.

درنقداینفیلممیتوانگفت؛بهرغم فضاسازی بسیار خوب کارگردان، فیلم در پرداخت ســه شــخصیت اصلی داســتان با مشــکاتی مواجه است که از کیفیت اثر کاســته. همچنیــن مجموعــه اتفاقاتی در فیلم رقــم زده که میــزان واقعیتپذیری در آن کــم اســت. مثل لحظــهای در فیلم که با آتش ســنگین حمله دشمن مواجه میشــویم که از حیث اجــرا بخوبی به آن پرداختــه شــده و کارگردانی بســیار خوبی دارد، اما به منطقه روایی آن توجهی نشده اســت، بهطوری که در این حمله سنگین هیــچ تلفاتــی به جــای نمیمانــد و حتی هیچ یک از شخصیتهای داستان زخمی نمیشــوند! شــاید اگر در کنار فضاســازی عالــی جنــگ، محیــط جنگ نیــز فضایی واقعیتر میداشــت، میشد اثر یکدست و منسجم تری را دید.

مشکلدیگرفیلمرامیتوانبهحاشیه رانده شدن شخصیتهای اصلی داستان در نیمه دوم فیلم دانســت کــه به روایت داســتان ضربــه وارد کــرده اســت. وجــود خــرده داســتانهای فراوانی کــه اغلب با تنش و جدل گذشته، نکتهای به پرداخت شــخصیتهای اصلــی اضافــه نمیکنــد و باعــث خنثی ماندن داســتان میشــود. قیــدی ســعی کــرده در ایــن موقعیــت با ایجــاد تعلیــق، مخاطــب را همــراه فیلم نگــه دارد اما اشــتباه در چیدن میزانســن و کارگردانــی، خیلی زود ایــن موقعیت را لو میدهــد. منتقــدان در میــان بازیگران فیلم بهترین نقــش آفرینی را متعلق به ثریــا قاســمی میدانند کــه در این ســن و سال کماکان ثابت میکند از بهترینهای سینمای ایران است. بازیگران جوان فیلم هم اگرچه بازیهای تکراری از آنان شاهد هســتیم، امــا توانســتهاند بــرای مخاطب قابلپذیرشباشند.طنازطباطباییشکل و شمایل تقریباً همیشگیاش در سینمای ایــران را این بار در «ویایی ها» تکرار کرده و پرینــاز ایزدیــار هم در ادامــه روند مثبت دوران بازیگری اش، بازی خوبی از خود در فیلم به نمایش گذاشــته است. این فیلم در بخش مسابقه سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر حضور داشــت و برنده سیمرغ بلوریــن بهترین بازیگر نقــش مکمل زن، برنده ســیمرغ بلورین بهترین جلوههای ویــژه رایانــهای و برنــده جایــزه بهتریــن فیلم اول شــد.نکته دیگــر اینکه میتوان گفــت منیــر قیــدی کــه فعالیت خــود را بــا منشــی گــری صحنــه در آثــاری نظیر «خــدا نزدیــک اســت»، «به نــام پدر» و «ارتفاع پســت» آغــاز کــرده در طراحی صحنــه و بهطــور کل فضاســازی دوران جنــگ تحمیلــی فیلــم «ویایــی هــا»، عملکــرد مناســبی داشــته و چنانچــه مشــکات فیلمنامــه را نادیــده بگیریم، بایــد گفت که بــا اثری تماشــایی مواجه هســتیم کــه بهعنــوان کارگــردان فیلــم اولــی، میتوان نمره قبولــی به آن داد و باید منتظر فیلمهای جدید او باشیم.

کارشناســان ســینما بــر ایــن باورند که نــگاه ســینمای ایــران بــه عرصــه جنــگ، نگاهی تک بعدی و تک محوری نیســت. چنانچــه میبینیــم دو فیلم حــال حاضر یعنــی ارونــد و ویاییها کاماً متفــاوت از هــم و بــا ویژگیهای منحصر بــه فرد بعد از اکــران در نمایــش خانگــی همزمــان در حــال توزیــع هســتند.چنین نگاههــای متفاوتــی به جنــگ و دوری از کلیشــههای رایــج در فیلمهای جنگی مهمترین نکته بــرای جــذب مخاطــب اســت. مخاطــب آگاه امــروز حرفهای تکــراری به مذاقش خــوش نمیآیــد و بــرای جذابیــت در این حــوزه باید به ســراغ ســوژههای بکر رفت؛ ســوژههایی که در تاریخ هشت ساله دفاع مقدس کم نیســت و با مطالعه، پژوهش و پردازش درست میتوان به آن رسید.در هر صورت این موضوع برای همه روشن اســت که با وجود همــه تاشهای انجام شده از سوی اهالی سینما و مسئوالن، این ژانر سینمایی راه برای رفتن و کار برای به ثمرنشاندن فراوان دارد.

دو فیلم حال حاضر یعنی اروند و ویاییها کاماً متفاوت از هم و با ویژگیهایمنحصر به فرد بعد از اکران در نمایش خانگی همزمان در حال توزیعهستند.چنین نگاههایمتفاوتی به جنگ و دوری از کلیشههای رایج در فیلمهایجنگی مهمتریننکتهبرای جذبمخاطب است

نمایی از فیلم اروند

نمایی از فیلم ویالییها