به دنبال افزایش سطح کیفی نمایشنامهها هستیم

دبیر جشنوارههای تئاتر معلوالن در گفتوگو با «توانش» اعالم کرد

بیشازیکدههاستکهجشنوارهتئاترمعلوالنتوسطسازمانبهزیستیبرگزارمیشود. این جشـــنواره در دورههای مختلف منطقهای، کشـــوری و بینالمللی خود، توانسته به جایگاهی برسد که امروز از ســـوی هنرمندان تئاتر، به عنوان یک جشنواره رسمی دارای هویت مستقل شناخته شده است. متولیان برگزاری این جشنواره، بعد از این سالها، به دنبال معرفی این رویداد مهم هنری معلوالن نه در قالب یک اتفاق هنری صرف، بلکه قالبی درمانی هستند. همین رویکرد، کمک کرده تا منتقدان تئاتر، از زاویهای درمانی آن را بررسی کنند. حضور کارشناسان و مدرسان مطرح تئاتر به عنوان اعضای هیأت داوران اینجشنواره،بهافزایشسطحاعتبارآنکمکشایانیکرده،نمونهقابلتوجهاینمهم، چهارمین جشنواره بینالمللی تئاتر معلوالن است که آذرماه سال گذشته در اصفهان و با حضور بزرگان تئاتر کشور در کسوت هیأت داوران برگزار شد. بیشک راه زیادی مانده تااینجشنوارهبتواندخودرابهقلهرفیعیکهمتولیانشانتظاردارند،برساند.امسالنیز مثلسالهایگذشته،جشنوارهتئاترمعلوالندرسطحمنطقهایاز92آبانماهجاریکار خودراآغازمیکندتابعدازطیکردناینمرحله،پنجمیندورهبینالمللیخودرابرگزار کند.گفتوگویحاضربادبیرجشـــنواره،روشنمیکندکهامسالودربخشمنطقهای، کیفیت این جشنواره هنری-درمانی چگونه خواهد بود. البته که ارزیابی نهایی را باید به بعدازبرگزاریایندورهوحتیدورهپنجمبینالمللیگذاشت،اماآنچهدراینگفتوگو روشنمیشـــود،برنامههایتازهایاستکهدبیرخانهجشـــنوارهپیشبینیکردهاست. افسانه فخری، دبیر جشنواره که خود تحصیالت تئاتری را تا مقطع دکترا در هند به پایان بردهاســـت،درگفتوگوبا«توانش»،ازدغدغههاوبرنامههایخودوسازمانمتبوعش برایجشنوارهمنطقهایتئاترمعلوالنمیگوید.

فکـــر میکنـــم قبـــل از پرداختـــن بـــه رویکردهـــای تـــازه ســـازمان درخصوص جشـــنواره امســـال، بد نیســـت تیتروار به مناطقیکهجشنوارهدرآنهابرگزارمیشود و همچنیـــن تعـــداد متنهای ارســـالی و متنهایپذیرفتهشدهاشارهکنید.

همان طــــور کــــه میدانید، جشــــنواره بینالمللــــی تئاتــــر به صورت دو ســــاالنه برگزار میشــــود، اما جشــــنواره منطقهای را هر ســــال برگزار میکنیــــم. اتفاق خوبی کــــه امســــال رخ داده، برگزاری جشــــنواره در شــــش منطقــــه در شــــش ماهــــه دوم سالجاریاســــت. قبــــالً بــــه ایــــن شــــکل بــــود کــــه بعضــــی از مناطق قبل از ســــال جدید و بعضی دیگر بعد از ســــال جدید برگزار میشــــدند. مناطق هم براســــاس ویژگیهای بومی و فرهنگی تقسیمبندی شــــدهاند. بر این اساس، منطقه «طلوع» شــــامل اســــتانهای آذربایجان شــــرقی و غربی، قزوین، زنجان و اردبیل اســــت که به میزبانی اســــتان اردبیــــل از 29 آبان تا 2 آذر برگزار میشود. تعداد 65 نمایشنامه به دبیرخانه ارسال شده که 19 اثر بازبینی شــــد و از این تعداد، 11 اثر به جشــــنواره راه یافت. منطقه بعدی، «کاســــپین» است که پنجمین دوره آن شــــامل اســــتانهای مازنــــدران، گیــــالن، گلســــتان، ســــمنان و خراســــان شــــمالی اســــت که به میزبانی گیالن از 6 تا 9 آذر ماه برگزار میشــــود. در این منطقه ما 103 متن نمایشی داشتیم کــــه 38 متن بازبینی شــــد و از این تعداد، 14 متــــن امــــکان حضــــور در جشــــنواره را پیدا کرد. ســــومین منطقه «کویر» شامل اســــتانهای یزد، کرمان، خراسان رضوی، خراســــان جنوبی و سیستان و بلوچستان اســــت که امســــال چهارمیــــن دوره آن به میزبانی خراســــان جنوبــــی از 13 تا 17 آذر ماه برگزار میشــــود. از میان آثار ارســــالی، 17 اثر به جشنواره راه یافته است. منطقه بعدی «زاگرس» که شــــامل اســــتانهای لرســــتان، کردســــتان، ایــــالم، همــــدان و کرمانشاه است. جشنواره این منطقه، به میزبانی اســــتان کرمانشــــاه از 16 تا 20 آذر برگزار میشود. در این منطقه هم از میان 117 اثر، 18 اثر به جشنواره راه یافته است. منطقه بعــــدی «خلیج فارس» شــــامل استانهای هرمزگان، بوشهر، خوزستان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد اســــت که از 9 تــــا 12 اســــفند به میزبانــــی کهگیلویه و بویراحمــــد برگــــزار میشــــود. آخریــــن منطقه هم «آفتاب» شــــامل استانهای اصفهان، چهارمحال و بختیاری، مرکزی، قــــم، تهران و البرز اســــت که بــــه میزبانی چهارمحال و بختیاری از 12 تا 15 اســــفند ماه برگزار میشود. اســــتثنائاً این منطقه شامل 6 استان است. در مورد آثار رسیده بهدومنطقهاخیر،هنوزآماردقیقیندارم، چون فعالً در مرحله بازخوانی هســــتند. عالوه بر جشنوارههای منطقهای، امسال جشنواره استانی بوشــــهر را هم داریم که چهاردهمیندورهآنبرگزارمیشود.

ویژگی این جشنواره به غیر از قدمت آن چیستکهمشخصاًبهآناشارهکردید؟

حضورخودمعلوالنبهعنواناعضای دبیرخانــــه. یکــــی از اهداف ما این اســــت کــــه یاریگر بچههــــای عالقهمند باشــــیم. به این شــــکل که از دوســــتان معلولی که دارای تحصیالت تئاتر و ســــینما هستند، حمایت کنیم. بر همین اساس، دبیر این دوره از جشــــنواره اســــتانی بوشــــهر، آقای فیاضبخشکهازبچههایکمبیناودارای مدرک کارشناســــی ســــینما و کارشناسی ارشد ادبیات نمایشیاست، انتخاب شده؛ جالب آنکه او اعضای دبیرخانه جشنواره را بــــا فضایی تلفیقی از میــــان معلوالن و افراد غیر معلول انتخاب کرده است.

جدا از تحصیالت تخصصی این دبیر کم بینا، داشتن کارنامه قابل قبول هنری در سطح استان شامل تولید چند مستند و نوشتن چندین نمایشنامه، انگیزه ما را در انتخاب چنین نیروی پر شوری تقویت کرد.ایــــن نکته را هــــم اضافه کنــــم که ما بهدنبال جداســــازی معلوالن از گروههای غیر معلول نیســــتیم، اما در مواردی مثل این، بواسطه داشتن سوابق درخشان، کار را بر عهده گروههای معلول میگذاریم.

معیـــار اصلی شـــما در انتخـــاب متون نمایشـــی جهـــت حضـــور در جشـــنواره چیست؟

قطعــــاً داشــــتن ویژگیهــــای هنــــری. درست است که پایه اصلی جشنوارههای مــــا بحــــث درمانیاســــت، اما ایــــن دلیل نمیشــــود که ویژگیهای هنری را نادیده بگیریم. به هر حــــال باید نمایشهای راه یافته به جشــــنواره این خصلت را داشته باشند که مخاطب را به سالنها بکشند تا مخاطب بعد از تماشــــای آن نمایش، به دیگران هم پیشنهاد کند که آن را ببینند. موضوع توانبخشی را قبالً انجام دادهایم و عمالً االن در زمینه داشتن ویژگی درمانی تئاتر،مشکلینداریم.

آیا برای جشنواره بینالمللی سال آینده ازاالنبرنامهریزیکردهایدیامنتظرهستید تابعدازجشنوارههایمنطقهایوبراساس نمایشهایبرگزیدهبرنامهریزیکنید؟

برای جشــــنواره بینالمللی تصمیم نداریــــم از مناطق انتخــــاب کنیم؛ چون این جشنواره دو ساالنه است، این آسیب وجود دارد کــــه در این فاصله، بعضی از گروهها تعطیل شــــوند یا متنها کیفیت الزم جهت حضور در ســــطح بینالملل را نداشته باشند. بنابراین برای جشنواره بینالمللــــی، فراخــــوان مســــتقل اعالم میکنیم؛ البتــــه اگر اعتبارات الزم تأمین شود، سال آینده این جشنواره را خواهیم داشــــت، در غیر این صورت، جشــــنواره بینالمللی به صورت سه ساالنه برگزار میشود.

امسال کیفیت متون ارسالی نسبت به قبلدرچهسطحیاست؟

یکــــی از مشــــکالت بزرگی کــــه داریم، اصــــرار کارگردانهــــای غیــــر معلــــول نمایشها در نوشــــتن متون اســــت. منکر این نیســــتم در میان معلوالن نمونههای خوبــــی داریم که قلم قابــــل قبولی دارند، امــــا اغلــــب کارگردانها کــــه از افــــراد غیر معلول هســــتند، فشــــار میآورنــــد حتماً نمایشنامه را خودشــــان بنویسند. عموماً ایــــن نمایشــــنامهها ضعفهــــای زیادی دارنــــد. به همین علت، امســــال تصمیم گرفتیمدرجشنوارههایمنطقهای،بخش نمایشنامهنویســــی را هــــم بگنجانیم تا از فضایتکبعدیخارجشویم.بیتعارف باید ایــــن نکته را در نظر داشــــته باشــــیم تــــا آنجا که ممکن اســــت، از شــــعارزدگی فاصله بگیریم. اینکه در متون نمایشــــی حتمــــاً مســــائل و مشــــکالت معلــــوالن مطرح شــــود، باعث میشود که مخاطب رغبتی به تماشــــای آن نمایش نداشــــته باشــــد. بر این اساس، فضا را برای نوشتن نمایشــــنامه در بخش نمایشنامهنویسی آزاد گذاشــــتیم تــــا موضوعــــات دیگــــری غیــــر از مســــائل و دغدغههــــای معلوالن هم مطرح شــــوند. متأســــفانه بعضی از کارگردانها بــــه دالیل مختلف مثل عدم راهیابی به جشــــنوارههای کشوری و حتی بینالمللی، فکــــر میکنند که کار در حوزه تئاتر معلــــوالن راحت اســــت؛ حال آنکه وضعیت کامالً برعکس تصور آنهاست. به همین علت پشت بچهها خود را پنهان میکنند و با نوشتن متون ضعیف، پیش میروند و وقتی کارشــــان رد میشود، سر و صدا میکنند کــــه: کار معلوالن را جدی نمیگیرنــــد و بــــه حقــــوق آنــــان اهمیت نمیدهند و از این قبیل حرفها. در واقع با گنجاندن بخش نمایشــــنامه نویســــی، وضعیترامحکمیزنیمتابلکهبتوانیم متونقابلقبولیداشتهباشیم.

در حاشـــیه چهارمیـــن جشـــنواره بینالمللی تئاتر معلوالن، طی صحبتی که با چند نفر از معلوالن شـــرکتکننده در گروههای مختلف نمایشـــی داشـــتم، از نبود حمایتهای ســـازمان بهزیستی و ادارات ارشـــاد استانهایشان گلهمند و معتقد بودند که نبود حمایتهای الزم از ســـوی این دو نهاد، باعث میشود که امکان اجرای عمومی را نداشـــته باشند یا در صورت امـــکان نمایش عمومی، با

عدم اقبال مردم مواجه شوند.

ببینیــــد هر ســــازمان مســــئولیتهای تعریــــف شــــده خــــود را دارد. ســــازمان بهزیســــتی متولــــی خدمــــات رفاهــــی و اجتماعی معلوالن اســــت، امــــا خدمات هنری را بایــــد نهادی مثل وزارت ارشــــاد ارائهدهد.سازمانبهزیستیسالننمایش ندارد. این مکان باید از سوی وزارت ارشاد ارائه شود، چنان که برای دیگر شهروندان ارائهمیدهد.مابراینمبناکههنرمیتواند جنبهدرمانیوتوانبخشیجسمیوروحی برای معلوالن داشــــته باشــــد، زمینههای هنری مثل تئاتر و هنرهای تجسمی را به بدنه ســــازمان تزریق کردیم و توانســــتیم تأمین اعتبار کنیم؛ گــــر چه اعتبارمان کم اســــت، اما در حیطه مســــئولیتهایمان عملکردیم.میماندبحثمناسبسازی سالنهای نمایشی که باز برعهده ماست و ســــعی کردیــــم حتیاالمــــکان در آن زمینــــه قدمهایــــی برداریم، امــــا خدمات تکنیکی و هنری حقیقتاً برعهــــده وزارت ارشــــاد و ادارات تابعش در استانهاست. وزارت ارشــــاد بایــــد همکاریهایــــش را با ما توســــعه دهــــد. پیش آمده کــــه بچهها به ما گلــــه کردهاند و گفتهاند کــــه به اداره ارشاد استانشان مراجعه و تقاضای سالن کردهاند، در پاسخ این جمله را شنیدهاند کهبهبهزیستیمراجعهکنید.مگرسازمان بهزیستی ســــالن نمایش دارد یا میتواند بلیت فروشی و تبلیغات بکند؟ قبالً هم گفتم،همهواقعیتایننیست،متأسفانه متــــون ضعیــــف زیــــاد داریــــم. همیشــــه نمیتوانیم وزارت ارشاد را متهم کنیم. با این حال، مواردی هم داریم که کارشــــان واقعاً درخور توجه است. بهعنوان نمونه مؤسسه باران مشهد را مثال میزنم که با مدیریت آقای حمید کیانیان، برادر آقای رضا کیانیان اداره میشــــود. آقای کیانیان با اســــتفاده از متون خوب، توانسته در 25 اســــتان به اجرای نمایش بپــــردازد. چرا؟ ً چونکامالحرفهایعملمیکند.اینطور هم نیست که بگوییم با فالن نهاد ساخت و پاخــــت کرده، متــــن خوبــــی دارد، مدیر روابط عمومی دارد و امکان بلیت فروشی را پیدا کرده، خب ارشاد استانها هم با او و گروهمعلولشهمکاریمیکنند.

به مناسبســـازی اشـــاره کردید. در این زمینـــه هم بـــاز بـــا اعتراضاتـــی در همین جشنوارهبینالمللیچهارممواجهبودیم.

همــــکاران مــــن قبــــل از هر جشــــنواره اقدام به مناسبسازی سالنهای نمایش اســــتانها میکنند، اما با معضل بعضی از ادارات ارشــــاد مواجهیم. استدالل آنها این اســــت که مــــا نمیتوانیــــم دکورهای ســــالنهایمان را به خاطر مناسبسازی دائمی شما به هم بریزیم. بر این اساس، مجبور میشــــویم بــــا نصــــب رمپهای موقت، ســــالنها را مناسبســــازی کنیم. در بازدیدی که از یکی از استانها داشتم، مدیر ارشــــاد آن اســــتان میگفت که مگر ما چند معلــــول در این اســــتان داریم که بخواهیــــم ســــالنمان را مناسبســــازی کنیــــم. همیــــن جشــــنواره بینالمللی که شــــما اشــــاره کردید، برای ما مسألهســــاز شده بود. سالنهای استان اصفهان اصالً مناسبنبود،نهبرایمعلوالن،حتیبرای گروههای غیر معلول. یکی از آن سالنها کفپــــوش نداشــــت، مــــا کفپــــوش برایش ساختیم یا یکی دیگر که پروژکتور نداشت و مــــا مجبور شــــدیم برای آنجــــا پروژکتور اجاره کنیــــم. البته در ایــــن میان بعضی از اســــتانها هــــم خیلی خــــوب همکاری میکننــــد؛ مثالً اســــتان خراســــان جنوبی واقعاً همدالنه همــــکاری میکند. با این حــــال نمیتوانم منکر شــــوم از زمانی که جشنوارههایمنطقهایرابرگزارمیکنیم، کم کم این موضوع مناسبسازی به یکی از دغدغههای مســــئوالن ارشاد استانها بدل شده است.

برگـــزاری کارگاههـــای آموزشـــی هم از مـــواردی بود کـــه در صحبت با دوســـتان شـــرکتکننده دریافتم. در ایـــن زمینه آیا اقداماتیانجامشده؟

خیلیهــــا تصور غلطــــی از کارگاههای آموزشــــی دارند؛ فکر میکنند با برگزاری آن کارگاههــــا بــــه یک کارگــــردان یا بازیگر حرفــــهای در تئاتــــر معلــــوالن تبدیــــل میشوند. من که 12 سال تحصیالت تئاتر دارم، کارم میلنگد، چطور میتوانم ادعا کنم که با شــــرکت در کارگاههای آموزشی میتوانم حرفهای شــــوم؟ عــــالوه بر این، در ســــطح تئاتر حرفهای کشور هم با کلی متن ضعیف مواجهیم، چه رسد به تئاتر معلوالن. بنابراین نباید این تصور ایجاد شــــود که کارگاههای آموزشی همه چیز را تمام و کمال میآموزند. ما در این زمینه اقدامبهبرگزاریکارگاهبهصورتپودمانی برای دو گروه معلول و غیرمعلول کردیم. در این کارگاه، شــــیوههای کار با معلوالن، گرفتــــن بــــازی از آنها، مهارتهــــای الزم در بحــــث تئاتر کاربــــردی آمــــوزش داده میشــــود. این مباحث توسط کارشناسان ما به استادان آموزش داده میشود و آن استادان، آموختههای خود را به استانها برده و در آنجا به گروههای شــــرکتکننده میآموزند.

اگر بخواهیم جشـــنوارههای منطقهای امســـال را با جشـــنوارههای سالهای قبل مقایسهکردهوبهوجوهتمایزامسالبرسیم، اینامتیازاتچیست؟

ما در دو زمینه نسبت به قبل اقدامات تازهای انجام دادیم. نخست اضافه کردن بخش نمایشنویســــی در جشنوارههای منطقــــهای و همچنیــــن ایجــــاد ارتبــــاط نویســــندهها بــــا اســــتادان فن بــــه منظور رفع اشــــکاالت متنهــــا. دوم، حمایت از معلوالنی که بهدنبال تشکیل تشکلهای کمپانــــی محــــور هســــتند. این تشــــکلها بهعنوان بازوی اجرایی سازمان میتوانند درزمینههاییمثلتولیداثر،اجراومسائل مربوطبهآنهافعالیتکنند.

میماند سخن پایانی و برنامههای بلند مدتیکهدردستاقدامدارید.

از ســــال 94 برنامــــهای تحــــت عنوان تقویت و توســــعه هنر درمانی ویژه مراکز نگهــــداری معلوالن را شــــروع کردیم. در مرحله اول، معلوالن ذهنــــی زیر و باالی 15 ســــال را در نظر گرفتیم که تعداد این مراکز چون زیاد اســــت، برای حدود 703 مرکــــز، 703 اتاق هنر تجهیــــز کردیم. در این اتاقهای هنر، مربیان متخصصی که آموزشدیدهاند،درزمینههایموسیقیو هنرهایتجسمیبامعلوالنکارمیکنند. اخیــــراً هم هنرهای نمایشــــی در دو گونه ســــایه و نمایــــش با دســــتکش را شــــروع کردیم.ضمناًبااینتفکرکههنرتئاترباید از دوران کودکی به معلوالن آموزش داده شــــود، کارگاههایی پیشبینــــی کردیم که افراد شیوههای مختلف در زمینه آشنایی کودکان معلول با تئاتر را یــــاد گرفته و در مدارس به گروه ســــنی کــــودک و نوجوان معلولآموزشمیدهند.

عــــالوه بر این، در زمینه اشــــتغال هم اقدام بــــه فعالیتهایی مثــــل مذاکره با هتلهــــای معروف اســــتانها بــــه منظور ایجــــاد نمایشــــگاههای آثــــار هنــــری در زمینههایــــی مثــــل هنرهــــای تجســــمی معلوالن انجام میدهیم. به این شــــکل کــــه در صــــورت پذیــــرش هتلهــــا از این طرح، آثار معلوالن در اتاقهای هتلهای مشــــهور اســــتانها قــــرار داده میشــــود و مسافران هتل در صورت تمایل به خرید، میتوانند با مراجعــــه به بخش پذیرش هتل، اثر مد نظر خــــود را خریداری کنند. در کنــــار این طرح، راهانــــدازی کافه گالری معلوالن را هم در نظر داریم. در این کافه گالریها،ادارهامورکافهبرعهدهگروههای معلولاست.

بــــه این شــــکل که مثــــالً نابینایــــان در گوشــــهای برنامههــــای هنری موســــیقی اجرا میکنند یا ناشــــنوایان خدمات ارائه میدهندیادرصورتامکان،نمایشهای کوچک با حضــــور دو یا ســــه بازیگر برای مشــــتریان اجــــرا میشــــود. این طــــرح به صــــورت آزمایشــــی قــــرار اســــت دیماه امسال در بیرجند اجرا شود که با نظارت دفتر توانبخشی روزانه سازمان بهزیستی صورتمیگیرد.

هر سازمان مسئولیتهای تعریف شده خود را دارد. سازمان بهزیستی متولی خدمات رفاهی و اجتماعی معلوالن است، اما خدمات هنری را باید نهادی مثل وزارت ارشاد ارائه دهد

خیلیها تصور غلطی از کارگاههای آموزشی دارند؛ فکر میکنند با برگزاری آن کارگاهها به یک کارگردان یا بازیگر حرفهای در تئاتر معلوالن تبدیل میشوند