بیان شاعرانه درد

اگــر به مــن و شــما باشــد؛ بىشــک معتقديم كه ادبيــات كهــن پارســىاش درهمجوشــى اســت از مــدح شــاهان ريــز و درشــت، شــكايت از ياران خوبديــدار جفــاكار، پــارهای از نــكات و حــاالت عرفانــى، مختصری نصايــح اخاقى و قصههايى چنــد از جنــگاوری رســتم و شــوريدگى مجنــون. تقصيــری هــم نداريم. در مدرســه همينها را خواندهايــم. اما حقيقت چيــز ديگری اســت. در اين گنجينه چيزهای ديگــری هم مىتوان يافت كه خواندنش خالى از لطف نيســت. يكىاش همين وصف شــاعران از بيماریهای جسمانىشان.

طبيعى است بزرگان ادبيات فارسى هم نظير هر انسان ديگر بيمار و دردمند مىشــدهاند. بــا اين تفاوت كه مثل من و شــما ناله نمىكردهاند. دردشــان را در قالب شعر به يادگار مىگذاشتهاند. مثاً كليم كاشانى را در نظر بگيريد. در اواسط عمــر بــه جرب يا به قول ما آبله مبتا شــده بود. تأثيرات اين بيماری ســخت بر اندامش را با تصويری هنرمندانه نشان داده است: مگر نشيمن مرغ اجل شود تن من جرب فشانده بر اندام خستهام ارزن مىبينيد؟ از دريچه ذهن خاق شــاعر، بيماری آبله نظير صيادی زبردست است. جوشهای پديد آمده از اين بيماری شبيه ارزناند و مرگ پرندهای كه به طمع برچيدن اين دانهها روی جسم نحيف او مىنشيند.

يا به شعر نظامى گنجوی دقت كنيد كه گويا در اواخر عمر به پاركينسون دچار شده بود و از لرزش ناخواسته دستش شكايت داشت: چنين كه لرزه به دستم فتاد از رعشه به بزم دهر چهسان ساغر نشاط خورم؟ از ديد حضرت نظامى شادی مثل ساغری است كه نمىتواند بنوشدش. چه آن كه لرزش شــديد دســتش باعث مىشــود تمام محتويات جام سرريز شود و چيزی به لبهای تشنه شاعر نرسد.

و بعد برويد ســراغ كمالالدين اسماعيل شــاعر توانمند اصفهانى كه از درد چشم در عذاب بود: چشمم گل شكفته و اشكم گاب گرم هرگز مباد كس چو من اندر گل و گاب چنان كه مىبينيد از ديد شاعر چشم سرخشده و ملتهبش ـ البد در آينه ـ شبيه گل سرخ است و آن همه اشک سرازير از چشمش مانند گاب. بله. از اين دســت ابيات در ديوان هر شــاعری پيدا مىشــود. غرض آنكه ادبيات فارسى برای هر حال و مقام انسان پيشنهادی دارد. حتى هنگام بيماری سخت هــم، مىتوانيــد ادبيــات بخوانيــد و صدايى را بشــنويد كه از پس قرنها با شــما همــدردی مىكند. امتحــان كنيد. جای دوری نمىرود. تــازه جگرتان هم خنک مىشود. از ما گفتن بود.