کپرهایکاهگلی،سقفموقتمیشوند

گزارش «ایران» از نوآوری دانشجویان معماری برای اسکان زلزله زدگان

از همان نخستین روزهایی که زلزله 7.3 ریشتری، بخشهای وسیعی از کرمانشاه را لرزاند و بسیاری از مــردم را بیخانمــان کــرد، برخــی روســتاییان، بیآنکه منتظر کمکهای امدادی و چادر باشــند خودشان دست به کار شدند تا سقفی موقت برای مصون ماندن از ســرما برای خــود ایجاد کنند. در قصر شیرین زنان روستایی با بهرهگیری از دانش و ســنت بومی، نیهای اطــراف رودخانه «الوند» را میچیدنــد و بــا اتصــال و بافتــن آنهــا بــه هم، کپرهای استوانهای شکلی را ایجاد میکردند که با پالستیک پوشیده میشد. کپرهای ساخته شده که در اصطالح محلی به آنها زیج گفته میشــود و تا ایــن زمان محافظ چندان خوبی در برابر ســرما و بــاران نبود اما حاال با همکاری یک گروه داوطلب از فارغالتحصیــالن و دانشــجویان معمــاری دانشگاههای تهران و بکارگیری یک روش ابداعی در مقاومسازی کپرها به اقامتگاههایی حتی بهتر از کانکــس بــرای ســکونت موقــت زلزلــه زدگان روستایی تبدیل شده است.

محمــد محمدحســینی، فــارغ التحصیــل رشــته معمــاری از دانشــگاه هنر کــه در عملیات مقاومســازی کپرها شرکت داشــته در گفتوگو با ایــران گفت: حدود دو هفته قبل به منظور کمک به ســاخت ســرپناه موقت بــرای زلزلــه زدگان با همراهــی آقای دکتر رئیســی از دانشــگاه شــهید بهشــتی و دوســتان معمار دیگــر از جمله خانم مــرادی و آقــای جواهری وارد منطقه شــدیم. ما قبــالً در زمــان زلزلــه ورزقان هم تجربه ســاخت ســازهای بــه نام ابرخشــت بــرای اســکان موقت زلزلــه زدگان در ورزقــان را داشــتیم و بــا همیــن ذهنیــت به کرمانشــاه رفتیــم اما بــا بازدیدی که از اســالم آبــاد غــرب و کرنــد تــا ســرپل ذهــاب و روســتاهای ســمت ثــالث باباجانــی و ارتفاعــات داالهــو و همچنیــن اِزِگله و بخشهــای اطرافش داشــتیم متوجه شــدیم در اینجا مردم خودشان بــا اســتفاده از نیهــای روییــده شــده در حاشــیه رودخانههــا درًحــال ســاخت نوعــی کپــر ســنتی هســتند. ظاهرا بســیاری از مردم این روش را بلد بودنــد به خصــوص خانمها که ابتــدا نیها را در زمیــن میکاشــتند و بعــد رشــتههای فرعــی را از باال به هم گره و بافت میزدند و سپس روی این کپرهــا که حالت نیمه اســتوانهای داشــت کیســه پالستیکی میکشــیدند. ولی این ســازه مقاومت زیادی در برابر باد و باران و ســرما ندارد بنابراین فکــر کردیم کپرها را مقاومســازی کنیــم. کار را از روســتای «دنگــی کاکاعبداله» شــروع کردیم. در ابتدا به سراغ افرادی رفتیم که خودشان درصدد ســاخت ایــن کپرهــا با نــی بودند که از مشــارکت خودشــان هم اســتفاده کنیم. برای مقاومسازی از همان ابتــدای کار پیریزی انجام دادیم یعنی نیهــا را در داخــل زمیــن و گودال هایــی که کنده میشد قرار داده و با سنگ و خاک محکم کردیم.

او افزود: بعد از ســاخت کپر با تأمین مقداری گچ و خاک، سازه را محکمتر کردیم به گونهای که هم در برابر سرما و آب و حریق عایق شود. برای این کار ابتدا دور نیها با فاصله 60 ســانتی متر از هم یک الیه چند ســانتی متری گچ زنده گرفتیم تا قوسها کامالً محکم شود، در واقع نیها حکم میلگرد و گچ هم حکم بتون را داشــت، بنابراین شــرایط به گونهای شــد کــه هر قــوس بتواند وزن زیــادی را تحمــل کنــد. ســپس روی این ســازه را بــا مخلوطــی از گــچ و خاک پوشــاندیم کــه برای پیوستگی این الیه گچ اندود، از رابیتس یا توری یا بافتن نیها در زیر کار استفاده کردیم. برای ایجاد عایق رطوبتی هم از کاهگل اســتفاده کردیم. کل این ســازه در 4 روز و با هزینهای کمتر از 500 هزار تومان ساخته میشود.

او افزود: مشابه این سازه را در روستای کوئیک هــم به تعداد ســه تــا کپر ایجــاد کردیــم و تالش کردیم این شیوه مقاومسازی را به مردم آموزش دهیم تا اگر کانکسی در اختیار نداشتند از این سازه به عنوان اسکان موقت استفاده کنند. البته مردم بیشــتر دنبال کانکس هستند چون از نظر آنها دو سه میلیون تومان میارزد. در حالیکه کانکس اگر وسیله گرمایشــی نداشته باشــد غیر قابل اسکان و بســیار ســرد اســت، اما کپرها با معماری بومی و ســنتی خودشــان ســازگارتر اســت و در صــورت نگهــداری شــاید تا 10 ســال هــم بمانــد و بعدها میتوانند وقتی خانه هایشان را ساختند از این بنا به عنوان اقامتگاه بوم گردی و یا انباری و یا محل نگهداری دام شان استفاده مجدد هم بکنند.

فرامــرز پارســی، معمــار و کارشــناس مرمت ابنیــه و بافتهــای شــهری و روســتایی نیــز در گفتوگو با «ایران» درباره این سازه میگوید: این روش ابداعی که توســط تعدادی از دانشــجویان و فــارغ التحصیــالن معمــاری در مناطــق زلزله زده بــرای اســکان موقــت شــروع شــده کار واقعاً جالبی است و باید به این گروه احسنت گفت. اما نمیدانم آیا مردم چنین سازهای را میپذیرند یا ترجیح میدهند در کانکس باشند.

فرامــرز پارســی کــه با گذشــت 35 ســال بعد از زلزلــه طبــس، موفــق شــده یکی از روســتاهای تاریخی منطقه به نام اصفهک را با کمک مردم محلی و همکاری یک تیم از معماران بازسازی و به یک روستای گردشگری شناخته شده در کشور تبدیــل کنــد، دربــاره نحوه بازســازی روســتاهای

زلزلــه زده و اینکــه چطور میتــوان کاری کرد که روســتاهای کرمانشــاه به شیوه مناســب بازسازی شــوند میگویــد: در چنــد روز اخیــر گــروه هــای زیــادی به ســراغ من آمدنــد و من توصیــهای که به اغلب این دوســتان و گروه ها داشــتم این بود کــه زیاد روی اســکان موقــت تمرکــز نکنند چون اســکان موقــت، عموما تــا 45 روز توســط دولت انجــام میشــود و بهتر اســت گــروه هــا و افرادی که مبالغی هــم جمعآوری کردهانــد این پول ها را صــرف یک اســکان دائمی و درســت و اصولی کننــد. ما میتوانیم ایــن اتفاق نامبــارک زلزله را به یــک فرصت تبدیــل کنیم و رویکردمــان را به سمت اسکان مردم با یک سازه مقاوم به زلزله و با بهرهگیری از یک الگوی بومی و سازگار با اقلیم و فرهنگ منطقه بویژه در روســتاها به کارببریم. بایــد از ســاخت خانههــای یک شــکل در تمامی روســتاها خــودداری شــود. چــون اگــر قرار باشــد خانههایی شــبیه شــهرها بســازیم، عمــال ارتباط روســتاییان را بــا گذشــته و فرهنــگ شــان قطــع کردیــم در ایــن صورت آنها ترجیــح میدهند به شهرها مهاجرت کنند.

ایــن مهنــدس معمــار خاطرنشــان کــرد: بهتــر اســت یــک روســتا را انتخــاب کنیــم و ابتدا

مطالعــهای در خصــوص کالبــد روســتا، تکنیک ساخت خانه، زیبایی شناسی، اقلیم منطقه، نوع معیشــت مردم و فرهنگ منطقه داشــته باشیم و ســپس بــا توجه بــه پتانســیل باالیی کــه اغلب مناطــق غربــی ایران در حــوزه گردشــگری دارند ســاخت و ســاز را هدفمنــد جلو ببریم. بازســازی نبایــد بــه گونــهای باشــد کــه انســجام فرهنگی و زیبایی شناسی و پتانسیلهای گردشگری منطقه را خدشــه دار کند. حتی من پیشــنهاد میکنم به موازات بازســازی روســتا بــا کمک اهــل فن روی صنایــع دســتی، معیشــت و ســاختار فرهنگــی و سنتهای بومی هم کار شود.

او افزود: ما باید در عین حال که برای ساخت خانههای روســتاییان تــالش میکنیم بــه مردم مرتبــا متذکر شــویم کــه آیین و ســنن و معماری و فرهنــگ کهن شــان ارزشــمند اســت تا بــه این خودبــاوری برســند. درســت ماننــد کاری کــه مــا در روســتای تاریخــی اصفهــک کردیــم. البتــه ما 35 ســال بعــد از زلزلــه طبس خیلــی اتفاقی به اصفهک رفتیم. این روســتا بعــد از زلزله متروکه و خالی از ســکنه شده و بازماندگان در خانههایی که جهت اسکان موقت احداث شده بود، مستقر شــده و بعدها به بخش نوساز که سبکی متفاوت

از الگــوی بومی داشــت، نقل مکان کــرده بودند. با متروکه شــدن روســتای تاریخی، حتــی فرآیند فرســایش و تخریــب آن کــه در معــرض عوامل طبیعــی و انســانی قرار داشــت، شــدت یافته، به گونهای که در بازهای 35 ســاله تأثیر فرسایش بر ابنیه خشــتی روستا، به مراتب بیشــتر از تخریب ناشی از زمین لرزه شده بود.

او افــزود: تــا اینکه ایده مرمــت بافت قدیمی ابتــدا در ذهــن جوانان روســتا، شــکل گرفت و ما نیز از چهارســال پیش کار مرمت و مقاومســازی بناهــای تخریــب شــده را شــروع کردیــم و امروز اصفهــک به یک جاذبــه گردشــگری در دل کویر تبدیل شده اســت. ما به مردم خودباوری دادیم کــه ایــن غــذا، لبــاس، معماری ســنتی و جشــن هــا و ســنتها ارزشــمند اســت. از ایــن رو نبایــد بازسازی آتی روستاهای کرمانشاه با تغییر اصول زیبایــی شناســی و معماری ســنتی شــان باشــد. درست است زلزله آســیبهایی داشته اما گاهی آســیبهای ناشــی از انقطــاع فرهنگی مــردم با گذشته شان بیشتر از زلزلهها و حتی خطرناکتر اســت چون متأسفانه در بیشــتر مواقع در جریان بازســازی، داشــتههای فرهنگــی مــردم دفــن میشود و امیدوارم به این نکات توجه شود.

مشابه این سازه را در روستای کوئیک هم به تعداد سه تا کپر ایجاد و تالش کردیم این شیوه مقاومسازی را به مردم آموزش دهیم تا اگر کانکسی در اختیار نداشتند از این سازه به عنوان اسکان موقت استفاده کنند. البته مردم بیشتر دنبال کانکس هستند چون از نظر آنها دو ســه...