ریشههای زلزله پشت زلزله
از 21 آبــان 96 تا 22 آذر 96 کشــور ما پــر از اخبار زلزله بود. در کشــوری کــه در ســال انتظار ثبت حــدود 200 تــا 250 زلزلــه بــا بــزرگای بیــش از 4 ریشــتر داریــم، فقــط در 31 روزگذشــته 106 زمیــن لــرزه بــا بــزرگای بیــش از 4 ریشــتر ثبــت شــد کــه البتــه اکثــراً پسلرزه زلزلههای اصلی ازگله، ســرپل ذهــاب با بزرگای 7.3 و ســه زمین لرزه 21 01، و 22 آذر 96 با بزرگای 6.0 در شــرق هجدک کرمان بودند. کشــور ما سالی درحدود 3 ســانتیمتر در حــال کوتــاه شــدگی اســت کــه حدود %10 از ایــن تغییر شــکل به صــورت وقوع زمینلرزه خود را نشــان میدهد. در نتیجه ما در ســال انتظار وقــوع 2 زمینلرزه با بزرگای 6 تا7 و در هر دهه انتظــار وقــوع 2 زمینلرزه با بــزرگای بیــش از 7 داریم. طی 2 دهه گذشــته و از زلزلــه 20 اردیبهشــت 1376 در اردکــول قائــن تــا 21 آبــان 1396 ازگلــه ســرپل ذهــاب، زمینلرزهای با بــزرگای بیش از 7 کمژرفا در پوســته قارهای ایــران رخ نــداده بــود. ضمنــاً طــی یــک دهــه قبــل از زلزلــه 21 آبــان 96 ما فقــط 11 زمینلــرزه بــا بزرگای بیــن 6 تا 7 (بــه جای حــدود 20 رخدادی که در این اندازه میشــد انتظار داشت) داشــتهایم. کمبود رخداد زمینلرزهها طی دو دهه گذشته به تدریج در حال جبران است.
متأســفانه در زلزلــهای در ناحیــه مــرزی و کــم جمعیــت و بــا عمــق 23 کیلومتــر (ازگلــه ســرپل ذهــاب) هنــوز 620 کشــته میدهیــم. 22 آذر شــصتمین ســالروز زلزلــه6331 فارســینج کرمانشــاه بــا بــزرگای 7.2 بــود که ما 1119 کشــته دادیم. آیا بعد از 60 ســال همچنان کشته شدن انسانها در زلزلههــای ایــران باید عادی تلقی شــود؟ حدود 70 درصد از کشــتههای زلزلــه ازگلــه در بناهایــی کشــته شــدند کــه در دهــه اخیــر (مســکن مهــر و بناهای شخصیســاز بیکیفیت) ســاخته شــدهاند. این عمق فاجعه برای کشــوری اســت کــه از 1343 بــا نوشــته شــدن اولیــن پیشنویــس آئیننامه طرح ســاختمانها در برابر زلزله توســط استاد مهندس علیاکبر معینفر، سابقه بیش از نیمقرن مهندسی زلزله و آئیننامه زلزله دارد.
پیشبینــی نتیجــه کار علمی اســت و هر پدیده طبیعی بر اســاس روش علمــی قابل پیشبینی اســت. تنها زلزله شــاخص پیشبینی شــده تاریخ، زلزلــه 4 فوریــه 1975 هاچنــگ چیــن اســت کــه عمدتــاً بــر اســاس وقــوع پیشلرزهها پیشبینی و دســتور تخلیه شــهر صادر شــد ولی در همین شهر در 26 ژوئیه 1976 (کمتر از 1 ســال و نیم بعد) زمینلرزهای با بزرگای 7.8 رخ داد کــه چینیها نتوانســتند آن را پیشبینی کننــد و 280 هزار نفر در آن کشته شدند و در همان کشور زمینلرزه 12 مه 2008 ونچوان با بزرگای 7.8 موجب حدود 70 هزار کشــته شــد و پیشبینی هم نشد. بنابراین پیشبینی زلزلــه (معرفی زمــان، مکان و انــدازه رخداد مهم بعدی بــرای بازه زمانی کوتاه و با دقت باال) هنوز ممکن نشده است.
اینکــه بتــوان با فناوری هــارپ یا انفجارهســتهای زلزلههایــی اینچنینی ایجــاد یــا تحریک کرد که با بزرگای 7.3 در ژرفــای 23 کیلومتر یا با بزرگای 6 در ژرفــای 10 تــا 15 کیلومتــر در اثر جنبایی گســلی پیســنگی رخ دادهاند، به لحاط فیزیکی جواب منفی است. چون هیچ بشری در هیچ جا با فناوری نتوانســته پدیدهای طبیعــی در این ژرفا را تحریک کند یا بــر آن اثر بگذارد. اگــر انفجــاری هــم در این انــدازه رخ دهد در همــه جای جهــان قابل رصد و اعالم است.
این زلزلهها ادامه مییابد (و همچنان در منطقه ســرپل ذهاب احتمال دارد بــا بزرگای بیش از 5 یا پسلرزه6 رخ دهد). در کرمان نیز معنی وقوع پسلــرزه ایــن نیســت که دیگــر زلزله مهمــی نخواهد آمد. چه بســا در یک منطقــه که بعــد از زمینلرزهای بــا بــزرگای ،7.3 دهها پسلرزه بــا بزرگای بین 2 تا 4 رخ داده اســت، آنقدر انرژی برای شکســتن مرزهای جدید ایجاد شــده روی گســل باقی مانده باشــد که پسلرزهای با بزرگای 6 نیز رخ دهد. پــس بایــد ازســاختمانهای نیمه خــراب در زلزلههای اخیــر اجتناب کنیم و یاد بگیریم چطور با این وضعیت طبیعی ایران لرزهخیز کنار بیاییم.