نقش آفرینی «دهنده» و «گیرنده» در سناریوی پیوند

بهترین دهنده ها در عمل های پیوندی خواهرها و برادرها هستند

بـــرای درمـــان بســـیاری از بیماریهـــا از جملـــه انـــواع ســـرطان خـــون، بیماریهای ژنتیکی مانند تاالسمی بتا و همچنین بیماریهای خود ایمنی، از پیوند مغز استخوان استفاده میشود. در این پروســـه، برای اینکه عمل پیوند موفقیتآمیز باشد و به اصطالح، بدن عضو پیوندی را پس نزند باید »HLA« دهنده و گیرنده پیوند یکی باشـــد. (به عبارتی آنتی ژنهای گلبول ســـفید به اختصـــار اچ الای نامیده میشـــوند و وظیفه اصلی آنها شناسایی سلولهای خارجـــی اســـت؛ بنابراین بـــرای اینکه احتمال موفقیت پیونـــد افزایش پیدا کند این آنتی ژنها در دهنده و گیرنده باید یکی باشند).

دکترمریـــم رفعتـــی در گفتوگـــو بـــا «ایران» بـــا بیـــان اینکـــه «بهترین دهندهها در عملهای پیوند خواهرها و برادرها هستند» میگوید: در صورتی که فردی نیاز به پیوند داشـــته باشد در نخســـتین قدم از خواهر یا برادر کمک میگیرند.

زیرا بـــه احتمـــال 25 درصد HLA یا نشـــانههای ژنی آنها شـــبیه هستند، بتدریـــج در دهههای اخیـــر با کوچک شدن خانوادهها در نتیجه تک فرزندی یا کم شـــدن تعداد فرزنـــدان این روند بـــا مشـــکالت جـــدی رو به رو شـــد، در کشـــوری مانند عربستان که خانوادهها بزرگ هســـتند و تعداد فرزنـــدان زیاد است حدود 60 درصد مشکل بیماران حـــل میشـــود، امـــا در ایـــران در حال حاضر این میزان بســـیار پایین آمده و در اقـــوام دورتر هم پیـــدا کردن HLA یکســـان بسیار کم است و ناچار باید به بانکهای HLA مراجعه کنیم. ■ مشکالت بانکهای HLA

بر اســــاس تحقیقات انجام شــــده و آمارهــــای موجود فقــــط 30 درصد از افــــرادی که نیازمند پیوند هســــتند از طریــــق خویشــــاوندان میتواننــــد نیازشان را برآورده کنند و 70 درصد باقیمانده به ناچار باید از روشهای دیگــــر اســــتفاده کننــــد مراجعــــه به بانکهای HLA یکــــی از روشهای متداول اســــت کــــه در حــــال حاضر این بانکها در خارج از کشــــور وجود دارند و بیشــــتر آنها از جمعیتهای اروپایی و امریکایی هستند.

بــــه گفتــــه این متخصص ژنتیک پزشکی، ایرانیها برای پیــــدا کردن اچ الای یکســــان در بانکهــــای موجــــود دچــــار مشکل هستند زیرا این فاکتور وابسته بــــه قومیت و خویشــــاوندی اســــت و احتمال اینکه یــــک ایرانی بتواند در بانکهــــای خــــارج اچ الای پیدا کند بسیار کم است.

از آن جایــــی کــــه خانوادههایــــی که کــــودک بیمــــار نیازمند بــــه پیوند داشــــتند بهدلیــــل مشــــکالتی کــــه ســــد راه بــــود نمیتوانســــتند جــــان فرزندشــــان را نجــــات دهنــــد، برای رفــــع ایــــن نیــــاز حیاتی کــــه در مرگ و زندگــــی یک انســــان دخیل اســــت پزشــــکان بــــه راه حلــــی رســــیدند که نقطه امیدی اســــت برای ختم تمام ناامیدیها.

دکتررفعتــــی بــــا اشــــاره بــــه خانوادهای که کــــودک بیمار نیازمند بــــه اچ الای دارد توضیــــح میدهد: زن و شــــوهر میتواننــــد بــــرای حــــل مشــــکل دوباره بــــاردار شــــوند با این تفــــاوت که ایــــن بار جنین با ســــیکل »IVF« تشــــکیل میشــــود، در عیــــن حال هم وضعیت رویانها با هدف انتخــــاب خواهــــر یــــا بــــرادری که به بیمــــاری مبتال نیســــت، قبــــل از النه گزینی بررســــی میشــــود، عــــالوه بر آن در ایــــن روش جنینی با »HLA« یکسان با کودک بیمار انتخاب شده و در رحم مادر قرار میگیرد، در این روش جنینهایی را که 100 درصد با فــــرد نیازمند پیونــــد مطابقت دارند بعد از تشــــخیص انتخاب میشوند. این کار دو حســــن بــــزرگ دارد؛ اول اینکــــه پــــدر و مادر از ســــالمت کامل نوزاد خود مطمئن هســــتند و حسن دوم این اســــت که پس از تولد نوزاد بســــرعت با استفاده از خون بندناف و سلولهای بنیادی میتوان پروسه درمان کودک بیمار را شروع کرد.

او در ادامـــه میافزایـــد: بـــا توجـــه بـــه اینکـــه مولکـــول HLA منطقـــه بســـیار بزرگـــی در ژنـــوم دارد کـــه در افراد مختلف متفاوت اســـت، نســـل جدیـــد تعییـــن توالـــی این امـــکان را فراهم میکند که تنهـــا در یک نوبت آزمایـــش کل منطقـــه ژنوم بـــا دقت باال تعیین توالی و بررســـی میشود و HLA یکســـان جنین با کـــودک بیمار با سرعت بســـیار باالیی پیدا میشود؛ با کمـــک ایـــن روش دیگر نیـــازی به ارســـال نمونه یـــا دادههـــای بیماران ایرانی به خارج از کشور وجود ندارد و با کمک این تکنیک مشـــکالت عمده بیماران در داخل کشور حل میشود. البته لزوم ایجـــاد بانکهای HLA در داخل کشـــور نیازی اســـت که نباید به فراموشی سپرده شود.

به امید روزی که هیچ بیمار ایرانی نیازمند به پیوند مجبور نباشـــد برای نجـــات جـــان فرزند خود بـــه خارج از مرزها مراجعه کند.