آیا آلودگی هوا ناشی از فقر فرهنگی ما است؟!

بیتوجهیبهبحرانهایمحیطزیستیازجملهآلودگیهوا،چقدریک مسأله فرهنگی اســـت؟ چقدر فرهنگ در آلودگی هوا نقش دارد؟ آیا میتوان فرهنگ کنونی مردم را عامل این آلودگی کشنده هوا دانست؟ آیا فقر فرهنگی عامل اصلی آلودگی دیوانهوار هوا است؟ شـــاید با مثالی بشـــود پاســـخ این ســـؤاالت را دقیقتر بیان کرد. فرض کنید شـــما فردی با فرهنگ اجتماعی- محیطزیســـتی هستید، یعنی هم به مســـائل اجتماعی دقت دارید و هم به مســـائل محیطزیستی. از نظـــر دانـــش و نگرش، کامالً خـــود را به رعایت مســـائل اجتماعی و مســـائل محیطزیستی آگاه و مقید میدانید. پس انتظار است که طبق مدل «دانش-نگرش-رفتـــار» ،)Knowledge-Attitude-Behavior( عملکرد شما کامالً اجتماعی و محیطزیســـتی باشد. حال تصور کنید شما بعد از سالها تالش و کوشش و پساندازهای خستهکننده، اکنون موفق شـــدهاید یک خودرو معمولی ایرانی داشـــته باشید که عالوه بر گرانی، کمترین استانداردهای روز دنیا را دارد. با اینکه مصرف بنزین و هزینه نگهداری آن خیلی زیاد است، ولی مجبورید که برای راحتی خود و خانواده، این خودرو را داشـــته باشید. حال مثالً شما در عرصه عمل قرار گرفتهاید و میخواهید از جایی به جای دیگر بروید. در ایام آلودگی هوا، مدل «دانش-نگرش-رفتار» به شما میگوید ایثار کنید و تصمیم بگیرید کـــه اینبار از خودرو خود اســـتفاده نکنید زیـــرا میدانید بنزین مصرفی دارای ســـرب و سایر عناصر سرطانزا است و طبق مطالعات جهانـــی، آلودگی هوا یکـــی از عوامل افزایش مرگ و میر اســـت. برای رفتن به مقصد، دنبال مسیرهای تردد وسایل نقلیه عمومی میگردید. تاکســـی گران است. متوجه میشـــوید که به مترو دسترســـی ندارید یا ایستگاه آن بسیار دور یا شلوغ است. مسیر اتوبوسهای واحد را بررسی میکنیـــد و متوجه میشـــوید که بهدلیـــل دور بودن ایســـتگاه اتوبوس، کیفیت پایین، ســـرعت حرکت پایین و تعداد کـــم اتوبوسها یا تعداد زیاد مسافران، آرامش و امنیت خود را در سفر درون شهری با اتوبوس، در خطـــر مییابید. با تصور این شـــرایط، چه تصمیمی میگیرید؟ اگر برمیگردیـــد و خـــودرو دودزای خودتـــان را برمیدارید، آیا مقصر، فقر فرهنگی شما است؟به نظرم مردم و مسئوالن به میزان ضروری دارای فرهنگاجتماعی-محیطزیستیهستند.یعنیاگرهماکنون،فضابرای عملیسازی همین مقدار فرهنگ مهیا شود، مردم پیشقدم میشوند. پس نمیتوانیم فقر فرهنگی را عامل اصلی آلودگی هوا بدانیم. به عبارت دیگر، میتوانیم بیان کنیم اکنون اگر مردم مجبورند در انتشار آلودگی هوا ســـهیم باشند، بهدلیل آن است که راهی غیر از آن ندارند و این ربطی به فقر فرهنگی آنها ندارد. پس مشـــکل این است که مردم اکنـــون انتخابی دیگر ندارند. بهترین راه کنترل و کاهش آلودگی، همانا تمرکز روی «عامل آلودهکننده» است.حال تصور کنید در شهری زندگی میکنید که دارای کاملترین و مناسبترین شبکه سیستم حمل و نقل عمومیاست. در کمترین زمان و با ارزانترین روش و در امنترین حالت، به دورترین مقصـــد خـــود میرســـید. در این حالت، حتـــی اگر شـــما جدیدترین و بهینهترین خودرو را هم داشته باشید که طبق استانداردهای روز جهانی تولید شده باشد و حتی ارزان هم خریده باشید، بهدلیل آرامش و امنیت و سرعت بیشتر، انتخاب شما برای یک تردد ساده همانا شبکه حمل و نقل عمومی خواهد بود. مساحت ایران 40 برابر هلند است ولی مثال ً طول خطوط راهآهن هلند 5 برابر ایران اســـت! مســـاحت ایران حدود چهار برابر ژاپن است ولی طول خطوط راهآهن ژاپن بیش از 2 برابر ایران اســـت. این آمار در کنار کیفیت باالی شبکه حمل و نقل عمومی، تشویقکننده مردم هستند تا برای آســـایش خود و جامعه، سعی کنند از خودروهای شخصی کمتر اســـتفاده کنند. آیا ما این شـــرایط را مهیا کردهایم تا بعداً انتظار داشته باشـــیم که مردم فرهنـــگ و رفتار اجتماعی-محیطزیســـتی را رعایت کنند؟در بازار جهانی و رقابتی کنونی، هر چقدر ســـعی کنیم با یارانه و حمایتهای دولتی، صنعت ورشکسته خودرو کنونی را دولتی و بیمار نگه داریم، به این معنا است که تالش کردهایم هزینههای اجتماعی باالیی را به جامعه و کشـــور تحمیل کنیم. بستن صنایع آلودهکننده و افزایش شبکه با کیفیت سیستم حمل و نقل عمومی، هزینههای میلیاردی کنونی آلودگی هوا را بشدت کاهش میدهد. به عبارت دیگر، خرج کردن در گسترش، نوسازی و سالمت سیستم حمل و نقل عمومی، هزینه نیست، بلکه سرمایهگذاری است. بعد از اینسرمایهگذاریاصولیوتهیهساختارهایاولیهوبهینهخدماتعمومی،میتوانبااجتماعیکردنمسألهآلودگی هوا به راهکار اجتماعی رسید. پس باید نقشه راه توسعه خدمات عمومی را در اولویت قرار دهیم.