چیستی ادبیات شهادت
ادبیـــات دفـــاع مقـــدس آمیختـــهای اســـت از روح وطندوســـتی، آرمانخواهـــی، دینبـــاوری و شـــهادتطلبی که در قالب کلمات و عبارات موزون و ادیبانـــه پدیدار شـــده اســـت. این ادبیـــات، متعهد و ملتـــزم بـــه ارزشهای انســـانی و دینـــی، همچنین مردمی و جمعگراست. ادبیات دفاع مقدس، ادبیاتی انسانگراســـت؛ به این معنا که جایگاه واالی انســـان و تعالی و تمایل او را در نظر دارد و به نفســـانیات بیاعتناست و اندیشههای اومانیســـتی در آن راه نـــدارد. این ادبیـــات؛ ذیل ادبیات مقاومـــت و پایداری تعریف میشود. زیربنای وجودی ادبیات مقاومت را مفهوم تعهد و عقیده و رســـالت تشکیل میدهد. نوع ادب مقاومت، به جهت وســـعت شمول و فراگیری موضوع در قالبهـــای گوناگون و به لحاظ مراتب و موقعیتی که متأثر از چگونگی اوضاع و احوال سیاســـی - اجتماعی در یک برهه تاریخی اســـت؛ از اشـــکال و اقسام گوناگون برخوردار میشود. دردهه نخست انقالب، یکی از روشنترین نمودهای مفهومی در این ادبیات «مفهوم شهادت» بود؛ تا آنجا که میتوان گفت: ادبیات شهادت فقط بخشی از ادبیـــات انقـــالب و جنگ را شـــامل نمیشـــد؛ بلکـــه روح و مضمون غالب را تشـــکیل مـــیداد. گونهگونـــی معانی و مضامیـــن شـــهادت در ادبیات دهه )1357-1367(تصـــش و فراوانی آن، این فرضیه را به وجود میآورد که: شـــهادت خـــود ادبیاتی مســـتقل ولی مرتبط بـــا ادبیـــات انقالب آفریـــده اســـت. ادبیـــات در این دوره یکی از رســـانههای فعال انقـــالب و جنگ برای شکلدهی و انتقال مفاهیم گفتمانـــی شـــهادت بـــوده است. ادبیـــات انقـــالب در دو وجـــه به کمـــک اهـــداف و انگیزههای انقالبی و جنگی ایران آمده اســـت. نخست وجه «حماســـی»، آن سان کـــه مـــردم را در مواجهه با مصایـــب یـــاری رســـانده، انگیزه پیش رفتـــن و پایدار بودن را در آنان زنده بـــدارد. این خصیصه برای مردم، شورآفرینی کرده است؛ اسطورهها را فرا یاد آنان آورده است؛ انگیزهها را جان بخشیده و خوابهای غفلت را برآشفته و از سرها پرانده است. در وجـــه دوم، کـــه میتوان وجه «عرفانی» دانســـت؛ ادبیات توانســـته اســـت ســـختیها را تلطیف کند، ناخوشیها را مالیم ســـازد و ناگواریها را خوشایند نماید. حوادث سنگین و تلخکامیها و از دست دادنها به لطف ادبیات و ادبا جلوهای مطلوب یافته است. این خصلت در ادبیات انقالب چه بسیار خارها را گل و سرکهها را مل ساخته است. برای نشـــان دادن این گفتمانسازی با اســـتفاده از ادبیات، به حادثه شهادت ســـید مهدی زینالدین فرمانده لشـــکر علی بن ابیطالب و برادرش مجید در آذرماه ســـال 1363 اشاره میشود. مسلماً با توجه به شرایط جنگی، از دست رفتن چنین فرماندهای میتوانســـت روحیه رزمندگان ایران را تضعیف کند و هیچ عاملی جز ادبیات نمیتوانســـت این فقدان را جلوهای زیبا بخشـــد و آن را حماســـه گون نماید. شـــگفت آنکه فقط به فاصله یک ماه پس از شهادت ایشان، شاعر معاصر، جواد محدثی، مجموعهای فراهم آورد و با عنوان «رمز موفقیت در فرماندهی» منتشر ساخت؛ این اثر مشتمل بر چهار فصل است و فصل چهارمش تحت عنوان «آیینه سرخ شهادت» مشتمل بر اشعار و مراثی فراوانی است که شعرا بر این فقدان سروده بودند: کشـــته قرآن، مهـــدی زین الدین/ صاحـــب ایمان، مهدی زیـــن الدین/ای که گشتی با برادر کشته در میدان جنگ/ای که از خون شهادت پیکرت شده رنگ/ مرغ حق بودی و دنیا از برایت بـــود تنگ/ ....... / خیز وای مهدی زینالدین به بزم ما بیا/ گریه کن هم بر حسن هم بر نبی هم بر رضا/ حضرت صدیقه کبری سه جا دارد عزا/ از غمت گریان، مهدی زین الدین... شهادت برادران زینالدین مصادف با وفات پیامبر اکرم(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) بوده است و مرثیهسرا این وقایع را به هم پیوند داده است؛ اگرچه عامیانه، از شهید مهدی زینالدین خواسته است که برخیزد و در عزای پیامبر گریه کند. تعداد زیادی نوحه با کیفیتهای شکلی و محتوایی متنوع در مدتزمانی کوتاه توســـط شاعران بینام و نشـــان در این موضوع سروده شد. بعالوه در سایر قالبهای شعری نیز شاعران گمنام، طبع آزمایی کردند: فرمانده لشکر علی رفت ز دست/ غم بر دل ما نشست و دلها بشکست میثاق شهادتی که با رهبر بست/ دیدی که شهید گشت و آن را نشکست