مالحظاتی درباره جشنواره ۶۳ فیلم فجر

جشــنواره ســى و ششــم فيلم فجر تا كمتر از يكماه ديگر آغاز مىشــود و تنها يک بخش دارد كه رقابتى اســت. بىشــک هر دوره از جشــنواره نقاط ضعف و قوتى دارد كه گوشزد كــردن آنهــا با نيت رفع كاســتىها و به جهت دلبســتگى و عالقهای اســت كه بــه ارتقای كيفيت و اعتبار اين مهمترين جشنواره كشور وجود دارد. طبعاً6۳ دوره برگزاری پىدرپى يک جشنواره از سويى آن را صاحب اعتبار مىكند و از سوی ديگر توقعات را در حد همان ۶۳ دوره باال مىبرد.

مهمترين نكته ای كه بايد در ابتدا به آن پرداخت ، نبود ثبات در مديريت جشنواره و يک شــيوه نامه ثابت برای آن اســت. مديران به محض انتصاب مىخواهند چرخ را از نو اختراع كنند، به تجربيات پيشــين چندان بها نمىدهند و گاه مســيرهای صحيح پيش از خود را رها ً مىكنند.طبيعتاجشنوارهبايدبهجايىبرسدكهازبيرونبهعنوانيکكلواحدويکشخصيتقابلشناسايىبهنظر بيايد، فارغ از آنكه مديرش چه كسى است.

ثبات مديريت مىتواند مهمترين عامل در راه رسيدن به اين شخصيت به شمار بيايد. با اين منطق، جشنواره در ۲۱-۰۱ سال نخست خود بهدليل مديريت ثابت، با تمام كاستىها و ايرادها، به اين تشخص نزديک شده بود.

تغييرات جشنواره فجر پس از دهه اول اما كم و بيش بزرگ بوده؛ نامشخص بودن تعداد جوايز، ايجاد بخشهای مختلف جشنواره با نامهای مختلف(مرور، چشم انداز، خارج از مسابقه، هنرتجربه، معناگرا، ملى ،)...و متغير بودن تعــداد فيلمهای بخش مســابقه، متغير بودن و البته انعطاف در زمان تحويل نســخه كامــل فيلمهای چهرههای مشهورتر، ايجاد يا حذف بخش فيلم اولىها و گاه اول و دومىها، گسترش يا گاه تقليل بخشهای مستند و كوتاه در جشنواره،نگاهمتفاوتبهانيميشن،بىتكليفىوبىتعريفىمفهومكاخجشنوارهومفهومسينمایرسانهها،استفاده حداقلى از چهرههای تازه در هيأتهای انتخاب و داوری، وضعيت بخش بينالملل ...و

اينها در كنار سياســتهای تشــويقى و تنبيهى نانوشــته كه در دولتهای مختلف، تغيير مىكند و گاه جشنواره را به محلى برای زهر چشم گرفتن از يک طيف و امتياز دادن به طيف ديگر بدل مىكند، از جمله ويژگىهای هميشگى جشنواره فجر در دورههای گذشته بوده است.

عمرمسئوليتدبيرانجشنوارهدربيشازدودههاخيرجزيکمورد،ازدودورهمتوالىتجاوزنكردهواينمسألهای استكهبشدتبهجشنوارهلطمهواردكردهاست.طبيعتاًدبيریكهتنهايکسالبرایاعمالمديريتشفضاوزمان دارد، نه برنامهريزی دراز مدت مىكند و نه كاری مىكند كه نارضايتى احتمالى كسى را درپى داشته باشد. همه چيز را حداقلى و محتاطانه پيــش مىبرد. از همين رو جشــنواره فيلم فجر در مجموع، محافظه كار است و كمتر توانسته ثبات و قانونمندی را تجربه كند. متأسفانه در غالب دورهها ديده مىشــود كه فراخوان و آيين نامه جشنواره، شكل دكوراتيو دارد و به سادگى از سوی دبير و مافوقش زيرپا گذاشته مىشود و عمالً تعداد اســتثناها در ادوار جشــنواره به شكل طبيعى بسيار زياد بوده است. اينها كه ذكر شد، بىآنكه مربوط به دوره سى و ششم باشد ويژگى غالب هرساله اين مهمترين و محبوبترين جشنواره فرهنگى ايران است.

امســال ابراهيم داروغهزاده كه در برگزاری جشــنوارهها كم تجربه نيست، دارد تالش مىكند كه از ضعفهای هميشگى فاصله بگيرد. حذف بخش مستقل فيلم اولىها كه دوره پيش انجام شد و اين دوره نيز ادامه يافت، اقدام درستى است اما تعداد فيلم اولىهای پذيرفته شده امسال غافلگيركننده بود. سه فيلم در ميان۲۲ فيلم آمار عجيبى برای ســينمای ماســت كه در دو- ســه ســال اخير حرف اول و آخر را در آن فيلم اولىها زدهاند. چون همه فيلمها را نديدهامقضاوتىندارمولىاميدوارمبرخىفيلمهایقابلپيشبينىبخشمسابقه،حتماًازفيلمهایبيرونمانده -بخصوصازفيلماولىها-بهترباشند.اميدوارمبرخىفيلمسازانهميشهمتوسط،كهفيلمشاندرمسابقهپذيرفته شده، اين بار شاهكار زندگيشان را ساخته باشند. ايستادن روی تعداد اعالم شده بخش مسابقه و تخطى نكردن از آن هم نكته مثبتى است. گرچه گمان مىكنم بحث سيمرغ هنروتجربه و حضور دو فيلم مستند و يک انيميشن در ميان فيلمهای مسابقه همچنان توجيه كافى كارشناسى ندارد. گرچه همين حاال سيمرغ فيلم اول نيز در حالى كه تنها سه فيلم اول وجود دارد بدون توجيه به نظر مىرسد.

وفاداری به زمانها و مهلتهای تعيين شده نيز قابل قدردانى است به شرطى كه فيلمهای بيش از حد ناقص، ديده نشده باشند و حق آنها كه فيلمشان كامل بوده تضييع نشده باشد.

راستش تمام توضيحات دبير محترم و سايرين را درباره دو فيلم انصرافى بخش چشمانداز سال گذشته خواندم و شــنيدم ولى همچنان قانع نشــدهام كه مطابق فراخوان جشنواره رفتار شده باشد. يكى از اين دوفيلم سال گذشته بهدليل انتخاب نشــدنش در بخش مســابقه، با اعتراض، از بخش چشــمانداز انصراف داده و ديگری بهدليل آماده نبودن. و امسال هر دو در بخش مسابقه حاضرند! بىترديد مشكلى در اين ميان وجود دارد. حتى اگر هيأت انتخاب ســال گذشــته كوتاهى كرده باشد يا دبير سال گذشته تخلف كرده باشد و اين دو فيلم را سرخود به بخش چشمانداز برده باشد - كه البته از اين دست خبط و خطاهای فاحش كم ندارد- باز هم جشنواره بهعنوان يک نهاد مستقل نبايد هزينهاشتباهسالگذشتهرابهدوشامسالبيندازد.بااحترامبهعواملهردویاينفيلمها،ابهامقانونىدراينماجرا همچنان پابرجاست كه اميدوارم دوستان جشنواره در اين باره درست بگويند و حق دوفيلم ديگر تضييع نشده باشد.