هاشمیواقعیتهایجنگراباجسارتبهامام(ره) منتقلمیکرد

دکتر فرهاد درویشی دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) در گفت وگو با «ایران»:

پرویــز بنی اردالن/ جنگ ایران و عراق بهعنــوان خونینترین نبرد پس از جنگ جهانی دوم، نزدیک هشــت ســال به طول انجامید کــه با توجه به متــوازن نبودن آن از نظر انباشــت نیرو و میزان تســلیحات دو طــرف منازعه، دارای فراز و نشــیبهایی بود که در رونــد مدیریت آن، بازیگران شایستهای نقش داشــتند.آیتاهلل هاشمی رفسنجانی بهعنوان یکی از با نفوذترین سیاستمداران کشور، شخصیتی است که میتوان از او بهعنوان یکی از بازیگران که حضوری درخور، در هدایت این جنگ داشــته نام برد.ویژگیهای آیتاهلل هاشــمی رفسنجانی از نظر نزدیکی به امام خمینی(ره) و اشــراف بر مســائل سیاســی داخلی و خارجی، او را در جایگاهی قــرار داد که هیچکس قادر نبود در آن مقطع تاریــخ ایران، نقش او را در مدیریت جنگ کتمان کند و میبینیم که هم در داخل کشور و هم از طرف جامعه جهانی این نقش مورد پذیرش قرار گرفت. دکترفرهاد درویشی دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بینالمللی امام خمینی(ره)، در گفتوگو با «ایران» به ارزیابی نقش آیتاهلل هاشــمی رفسنجانی در تاریخ دفاع مقدس و مدیریت جنگ این چهره تاریخ معاصر ایران پرداخته که در ادامه میخوانیم.

■ مرحوم آیتاهلل هاشــمی در بحث مدیریت جنگ و بهعنــوان جانشــین فرماندهــی کل قوا دارایچهویژگیهاییبود؟

آیتاهلل هاشــمی طی ســالهای جنگ، سه نقش را به عهده داشــت که هــر کدام اقتضائات خــود را میطلبید. ما وقتی این نقشهــا را مورد مطالعه قرار میدهیم درمییابیم که ایشــان در هر کدام، بیشترین و تأثیرگذارترین عملکرد را در اداره و مدیریــت جنــگ به عهده داشــت. پس از اتفاقات ســال 1360 و خــروج بنی صدر از عرصه سیاســی ایران، امام، آیتاهلل هاشمی را بهعنوان جانشــین فرمانده کل قــوا تعیین کردند تــا امور ســپاه و ارتش را تمشیت کند که این مسئولیت تا پایان جنگ برعهده ایشان بود. در واقع میبینیم

هدایت و راهبری سپاه و ارتش بهعنوان دو بازوی جنگ و آماده ســاختن برای عملیــات و وحدت بینآنها،فقطبامدیریتعالیآقایهاشمیبود. ■ آیا مدیریت جنگ آیتاهلل هاشمی توانست وحــدت ارتش و ســپاه را که در زمــان بنی صدر به پایینترینسطحخودرسیدهبوده،دوبارهبازیابی کند؟

بلــه. بــه خاطــر دارم کــه در بســیاری مواقع اختالف نظرهایی بین فرماندهی وقت ســپاه و فرماندهی نیروی زمینــی ارتش که اصلیترین نقــش را در ارتش داشــت، به وجــود میآمد که بــا پادرمیانی و مدیریت آقای هاشــمی، آنها به وحدت میرســیدند تا به کارشــان بــرای دفاع از کشورباقاطعیتبیشترادامهدهند. ■ نقش آیــتاهلل هاشــمی در برنامهریــزی برای عملیاتهاچهبود؟

در آن زمــان، عملیاتهــای بــزرگ، حتماً بایــد بــه تصویــب ایشــان میرســید؛ در حالی کــه شــورای عالــی دفــاع وجــود داشــت ولــی فیالواقع، چه عملیات از طرف سپاه پیشنهاد شــده بود یا ارتــش، این آقای هاشــمی بود که اجــرای عملیــات را تصویــب میکــرد.از نظــر دفاعــی هــم اگــر بخواهیــم نگاهــی دقیــق به موضوع بیندازیم، ایشان بیشترین نقش را در تأمین و پشــتیبانی نیروهای مســلح در دوران جنگ برعهده داشت. ■ لطفاًدراینخصوصبیشترتوضیحدهید.

ببینید! بــه هر حال هر عملیــات جنگی، به یکســری ملزومــات نیــاز دارد کــه بخشــی از آن تســلیحات و بخشــی دیگر امکانات غیرنظامی اســت که توســط دســتگاههای غیرنظامی باید تأمین شــود. در آن زمان دولت وقت به صورت کامــل در اختیار جنگ بود، ولی جایگاه آیتاهلل هاشــمی بهعنــوان رئیــس مجلس و جانشــین فرماندهــی کل قــوا، بــه تأمیــن و پشــتیبانی ملزوماتجنگتوسطدستگاههایغیرنظامی، شــتاب بیشــتری میبخشــید. ایشــان در مــورد تســلیحات هم، آنجــا که نیاز بود از خارج کشــور تهیه شــود، گاهی از طریق آقای رفیق دوســت کــه مســئولیت بخــش لجســتیک ســپاه را بــه عهده داشــت یا به طرق دیگر از جمله رایزنی بــا کشــورهای مختلــف، ایــن نیازهــا را تأمین میکرد و ویژگی شــخصیت آقای هاشــمی در این راستا بسیار تأثیرگذار بود. ■ بــه نقش آیــتاهلل هاشــمی بهعنــوان رئیس مجلساشارهکردید؛آیامسئولیتایشاندرروند ادارهجنگتأثیرگذاربود؟

بلــه بســیار زیــاد. ایشــان بهعنــوان رئیــس قوهمقننــه و رئیــس مجلــس ذهــن همــه نماینــدگان را بــه طرف جنگ معطــوف کرده بود تا آنجا که تصویب قوانین مورد نیاز مربوط به جنگ را با تحلیلهای درســتی که از شرایط داخل کشــور و شــرایط نظامــی ایران داشــت، تسهیلمیبخشید.

اضافه کنم که ایشــان در تبیین روند جنگ میــان آحاد جامعه و بســیج نیروها نیز بســیار موفق بودند؛ آقای هاشــمی در آن ســالها که خطیب نماز جمعه تهران بود، هر چند مدتی در خطبههــای نماز جمعه حضــور مییافت و تحلیلهــای جامــع و روشــنی از شــرایط آن زمان کشــور مطــرح میکرد که باعث میشــد اقشار جامعه در جریان کامل امور قرار بگیرند. شما اگر دقت کنید درمی یابید که عمدهترین اعزامهایــی کــه بــه جبهههای جنــگ صورت گرفته، مبدأ آن نماز جمعه تهران بوده است. بــه خاطــر دارم پــس از خطبههــای آیــتاهلل هاشمی و پیشــنهاد ایشان بود که سپاه محمد رســول اهلل تشــکیل و یکصــد هــزار نیــرو راهی جبهههاینبردشد. ■ نقشسیاسیآقایهاشــمیرادردورانجنگ نبایــد نادیــده گرفــت؛ بــه نظر شــما ایــن نقش چقدربارزبود؟

به هر حال بخش زیادی از جنگ و عملیات نظامی به مسائل سیاسی و مناسبات خارجی مرتبــط اســت؛ مــن بــا قاطعیت میگویــم در آن زمــان در عرصه سیاســت، نقــش اصلی را آیتاهلل هاشــمی ایفا میکرد و وقتی مقامات و ســران کشــورهای مختلــف یــا ســازمانهای بینالمللــی بــه ایــران میآمدنــد، یــک پــای مذاکــرات، ایشــان بود، چــون میدانســتند اگر باید تصمیمی در مورد جنگ گرفته شود، این آیتاهلل هاشــمی رفسنجانی اســت که باید به جمعبندی برســد. مثالً در مورد پایان جنگ و قضیــه مک فارلین، نقش آقای هاشــمی، چه