درد و رنج در سایه آفتاب تند «قلعه گنج»
خبرنگار «ایران» از وضعیت بهداشتی مردم روستاهای جنوب کرمان گزارش میدهد
هر کســـی کـــه حالـــش بـــد شـــود باید 082کیلومتـــر بکوبـــد تـــا بندرعباس! مـــردم قلعـــه گنـــج میگوینـــد وزیـــر بهداشـــت زمانـــی کـــه بیمارســـتان 23تختخوابی شهرشان را افتتاح کرده است عنوان کرده به این مرکز درمانی نمیشود گفت بیمارستان! ■
ماهی یکبار حمام میرویم
مردمش فقر را بـــه جان خریدهاند و به سختی روزگار میگذرانند. ساکنان قلعـــه گنـــج و روســـتاهایش بـــا درد محرومیـــت به دنیـــا میآینـــد و با فقر میمیرند. اهالی اینجـــا هر دو روز یک بار تنها 3 ســـاعت آب دارند آن هم در هوای گرم طاقتفرسای کویری!
قلعـــه گنجیهـــا از داشـــتن مرکـــز درمانـــی مجهـــز محرومنـــد، تنها یک مرکـــز درمان برای مـــداوا دارند که اگر آنجـــا هم کســـی نتوانـــد به دردشـــان برســـد باید 280 کیلومتر تا بندرعباس بکوبند تا به بیمارستان برسند. فاصله زیاد روســـتاها از مرکـــز درمانی یکی از مشـــکات اصلی در این استان پهناور اســـت که دسترســـی مردم به خدمات بهداشـــتی و درمانی را ســـختتر کرده است. مردم قلعه گنج و 320 روستای آن بشـــدت از فقر پزشـــک متخصص و فیزیوتـــراپ و پزشـــک عمومـــی رنج میبرند؛ هر چند بسیاری از روستاهای ایـــن منطقه مجهز به خانه بهداشـــت هســـتند اما بیماران مبتا به ســـرطان، دیابـــت، تاالســـمی و مبتایـــان بـــه بیماریهـــای عفونـــی مجبورنـــد برای دسترســـی به دارو و پزشـــک و استفاده از خدمـــات تشـــخیصی، دســـتگاه دیالیز،شـــیمی درمانـــی و آزمایشـــگاه کیلومترها در راه باشند.
دردشـــان یکـــی دو تـــا نیســـت؛ ســـوءتغذیه، شـــیوع ســـرطان معـــده و پســـتان و دهانـــه رحـــم، دیابـــت و افزایش تاالســـمی و هپاتیت هزار درد بیدرمانی است که به زندگی مردمان محـــروم و دردمنـــد ایـــن منطقـــه گره خورده است.
«چـــاه نـــوروز»، روســـتایی اســـت کـــه میـــان ویرانـــی و ســـرپا مانـــدن در تقاست. بیشـــتر خانهها با بلوکهای ســـیمانی علم شـــدهاند. آلونکهایی کـــه برای اهالی این روســـتا حکم خانه دارد. خبری از کوچه و خیابان آسفالت شـــده نیســـت. روســـتایی که بیآبی و فقر دمارش را درآوردهاســـت. «خاور» از اهالـــی همیـــن روستاســـت، زنـــی الغراندام و آفتاب ســـوخته با چهرهای تکیـــده. از رنـــگ و رویـــش مشـــخص اســـت کـــه کـــم خونـــی دارد. دربـــاره مشـــکات بهداشتیشـــان میپرســـم. ســـعی میکند نگاه سرد و افسردهاش را از من بدزدد. خانهاش را نشـــانمان میدهـــد؛ اتاقی 12 متـــری با حصیری که فـــرش خانهاش شـــده و چند پتوی رنگوروباختـــه کـــه گوشـــه اتـــاق روی هـــم تلنبار شـــدهاند. خبـــری از حمام و دستشـــویی و آشـــپزخانه ...و نیست. فقط یخچال کوچکـــی کنار تنها پنجره خانه جا خوش کردهاست.
میپرســـم ســـرویس بهداشـــتی و حمامتان کجاست؟
میریم. توالت نداریم. برای دستشویی به دشت و صحرا
«خاتـــون» یکـــی دیگـــر از زنـــان روستای چاهنوروز هم برایمان از مرگ دردنـــاک خواهـــرش میگویـــد. وقتی ماجـــرای «ایـــران ملـــک» را برایمـــان تعریف میکند چشـــمانش پر از اشک میشـــود:« ســـاعت 7شـــب دردش شروع شـــد و تا 12 ظهر بند نیومد. اون شـــب تا صبح از درد نخوابید. تا صبح بیـــدار نشســـت. صبح رفتیم رمشـــک پیـــش پزشـــک خانـــواده. از شـــانس بدمون دکتـــر نبود، رفته بود مرخصی. خواهـــرم از درد به خودش میپیچید. ماشـــین هم نبـــود ببریمـــش کهنوج. داشـــت ناله میکرد یهو فشارش افتاد و از حـــال رفـــت. اونقدر ایـــن در و اون در زدیـــم تـــا باالخـــره یک وانـــت پیدا کردیم. ظهر شـــده بود و ایران ملک به سختی نفس میکشید. وقتی رسیدیم بیمارستان، دکترها گفتن خواهرم توی راه از دنیا رفته.»
گویی خاتون ســــنگ صبــــور اهالی روستایشــــان اســــت. او از آنچه در این سالها بر ســــر اهالی چاه نوروز آمده، چنیــــن میگویــــد: «اینجــــا هــــر کســــی پیــــش دکتر میره بهــــش میگن مرض قنــــد داری، عفونــــت رحــــم داری، ســــردردهای عصبــــی داری، ســــرطان گرفتی ...و دو روز پیش «زبیده»، یکی از همســــایههامون بهخاطــــر باال رفتن قند خونــــش رفت بندرعباس، حالش خیلی بد بود. وقتی رســــید بیمارستان بهخاطر باال بودن قند، دکترها مجبور شــــدن انگشــــت شســــت پاش رو قطع کنــــن، آخرش هــــم توی بنــــدر عباس فــــوت کــــرد. چنــــد روز طــــول کشــــید جنازهاش رو بیارن اینجا.»
خاتون و سه زن دیگر وقتی میبینند کســـی پـــای درد دلشـــان نشســـته و بـــه حرفهایشـــان گـــوش میدهـــد از مشـــکل بهداشـــتی دیگری هم حرف میزننـــد کـــه بســـیار غمانگیز اســـت. خاتون میگوید:«وضع بهداشتی زنان روســـتا خیلی بده. ما پول تهیه وسایل بهداشـــتی مخصـــوص زنـــان را هـــم نداریم و از پارچههـــای مانده از لباس استفاده میکنیم. بیشتر زنهای اینجا عفونـــت گرفتهاند. از وقتـــی «ماما» به خانه بهداشـــت اومده بـــا زنها درباره بهداشت حرف میزنه ولی مشکل ما چیز دیگهایه، ما پول نداریم.»
ســــرطان بــــای جــــان روســــتاهای قلعهگنج
دهســــتان «رمشــــک» هم تعریفی ندارد، خشکســــالی بــــا تمام تــــوان به آنهــــا تاختــــه، نخلهــــا یکــــی در میان خشــــکیدهاند. آنهایــــی کــــه وضــــع مالیشــــان بهتــــر بــــوده ســــالها پیش کوچ کردهاند به شــــهر ولی اینهایی که ماندهانــــد چارهای ندارند کــــه با فقر و بیآبی و محرومیت مدارا کنند.
«لیــــا ســــرحدی» مربــــی یکــــی از مهدهای کودک دهســــتان «رمشک» اســــت؛ او هم از بهداشــــت ضعیف در رمشــــک گایه میکنــــد: «خاله رقیهام 35 سال داشت. چند هفته پیش توی حمام روستا برق گرفتش و درجا مرد. هفته پیش رفت حمام پتو بشــــوره که برق دینام اتصالی کرد. حمام اینجا از خونهها دوره. بنده خدا اونقدر داد زده بود اما کســــی صداش رو نشنیده بود. رفتیم دیدم ســــیاه و کبود یک گوشــــه افتــــاده بــــود. بردیمش درمانــــگاه اما دکتر گفت که تموم کرده. شش تا بچه داره که ما ازشون نگهداری میکنیم.»
او از شــــیوع بیماریهایــــی حــــرف میزنــــد کــــه میشــــود عائمــــش را در چهــــره برخــــی زنــــان روســــتایی دید:«خانوادهها پشــــت سرهم مرض قند میگیرن. حتی شنیدم چند نفری هــــم ســــرطان گرفتــــن. خالــــه و دایی خودم ســــرطان معــــده گرفتن. میگن ســــرطان بهخاطر آب روستاست. آب روستا سالم نیســــت معلومه دیگه که چه بایی ســــرمون میــــاد. مریضهای ســــرطانی خیلی زیاد شــــدن. اونهایی کــــه توانــــش رو دارن بــــرای درمــــان و شــــیمیدرمانی بــــه کرمان میــــرن اما بیشترشون بعد از مدتی میمیرن.»
شــــرایط برای بیماران تاالســــمی و دیالیزی کــــه نزدیک بــــه 400 کیلومتر بــــا نخســــتین مرکز درمــــان تخصصی فاصلــــه دارنــــد، ســــختتر بــــه نظــــر میرســــد. «فاطمــــه» یکــــی دیگــــر از مربیهــــای مهدکــــودک رمشــــک، ازدواجهــــای فامیلــــی را علــــت اصلی شــــیوع تاالسمی در دهســــتان رمشک میداند.
«خالــــه مــــن هــــر چهــــار بچــــهاش تاالسمی دارن هر ماه هم دکتر میرن. دکتر بهــــش گفته بــــود دختر بــــه دنیا بیاری تاالسمی نمیگیره ولی هر چی پسر بیاری تاالســــمی میگیرند، چون شوهرش پسر خالشــــه. خالهام حرف دکترهــــا رو گوش نکــــرد. االن هر چهار تا پســــرش دیالیز میشــــن. هر چند روز یکبار با شوهرش بچهها را برای دیالیز می برن بندرعباس. حاال حساب کنید چقدر هزینه رفت و برگشتشون میشه. فقط 150 هزار تومان پول کرایه ماشین میدن. این بچهها هر شــــب باید دارو بخــــورن، درمانــــگاه اینجــــا هــــم فقط داروی ســــرماخوردگی میده. زمستون هم که شــــده از کوچک تا بزرگ سرما میخورن، داروی ســــرماخوردگی هم پیدا نمیشه.»
انـــگار تاالســـمی و مـــرض قنـــد و ســـرطان مثـــل ابـــر ســـیاهی روی روســـتاهای قلعه گنج ســـایه انداخته اســـت. «چـــراغ» دو ســـال پیـــش ســـرطان معده گرفـــت و از دنیا رفت، خواهـــرش هـــم بـــا ســـرطان رحـــم از دنیـــا رفت. چـــراغ دو زن داشـــت و 11 بچه. خانـــواده پرجمعیتش بـــا یارانه زندگیشـــان را ســـرمیکنند. تنها ارثی که از او به جا مانده ســـه گوسفند و یک گاوست.
«فاطمـــه» دختـــر چـــراغ اســـت. نگرانی را میشـــود از چشمان فاطمه خوانـــد. طـــوری کـــه انـــگار بـــاور کرده خودش هم دیر یا زود به این ســـرطان دچـــار خواهـــد شـــد:«میگن ســـرطان ارثیه، درسته؟خاله خودم هم سرطان پســـتان داره. مریضهـــای اینجا صبر میکنن یارانه شـــون رو بگیـــرن و بعد دکتر برن.»
زندگی ساکنان این منطقه داستان تراژیکی است که گویا پایانی ندارد. «مه لقا» 12 ســـاله بود که او را به همســـری «رحمان» 70 ساله درآوردند. رحمان قول داده بود ســـند زمینش را به اســـم پـــدر مه لقا بزند. مهلقا یک ســـال بعد حامله شـــد و کودکـــش بـــا ناهنجاری ژنتیکی به دنیا آمد.
ســــاعت یک ظهــــر اســــت. «لیلی» میخواهــــد در اتاق کوچکی را که حکم مهــــد کــــودک دارد ببنــــدد. زنــــی کوتاه قامت و گندمگــــون که زردی چهرهاش نشان از ضعف دارد، آمده تا «مجتبی» چهار ساله را به خانه ببرد. لیلی درباره وضعیت زندگی مجتبی و خانوادهاش میگویــــد: «مــــادر مجتبــــی از «دهباال» میاد. فقط بــــرای اینکــــه مجتبی بتونه یــــک وعده غذای گرم بخوره. دو ســــال پیــــش یکــــی از بچههایــــش مریضــــی گرفــــت و مــــرد. میگفتــــن 15 روز نون بیات خورده بود، بچهاش ســــوء تغذیه داشت.» پدر مجتبی از کار افتاده است. گاو و گوســـفندی هـــم نـــدارد تـــا الاقل گوشـــهای از خرج خانواده را تأمین کند. افتاده کنج خانه و چشـــم انتظار کمک این و آن. زن هم برای زنده نگه داشتن تنها کودکش هر روز چند کیلومتر بچه را روی کولش میانـــدازد و اینجا میآورد. گشــــت چند روزهمــــان در روســــتاهای قلعهگنــــج مثل رمشــــک و چاهنوروز و چاه دادخدا و ... نشــــان میدهد اهالی این روســــتاها از جمله کــــودکان و زنان از ســــوءتغذیه و بیماریهــــای عفونی و سرطان بشدت رنج میبرند و بهدلیل محرومیت و نبود امکانات بهداشــــتی و مراقبتــــی اســــیر مــــرگ خاموشــــی میشوند.
آلوده بودن آب و محرومیت معضل اصلی افزایش بیماری
مشــــاوره ژنتیکــــی قبــــل از ازدواج برای پیشــــگیری از بــــروز بیماریهای تاالســــمی، لب شــــکری و کام شــــکری و ناهنجاریهــــای ژنتیکــــی که شــــیوع زیادی در شهرســــتان قلعه گنج دارند
بر عهده دکتــــر تامارا نقــــاش زرگران، تنهــــا پزشــــک عمومــــی قلعــــه گنــــج اســــت. او ســــابقه بارداریهــــای قبلی مادران را رصد میکند. اگر فرزند اول مادران مشــــکل ژنتیکی داشته باشد با شناســــایی عامل خطــــر در هفته دهم بــــارداری از پــــرز جنینــــی نمونهگیری انجــــام میشــــود و ژنهــــای معیــــوب مشمول موارد سقط میشوند. مادران و روســـتاهای آن تـــا کرمـــان اســـت، همچنین مســـأله مالی موجب شـــده بیمـــاران پیگیـــر کارهای درمانیشـــان نشـــوند. برای مثال از کل مـــواردی که سال پیش نیاز به سقط داشتند 10 تا51 درصدشـــان پیگیر ادامه درمانشـــان نشـــدند. هر چند هنوز هیـــچ تحقیق و بررسی علمی درباره شیوع فوقالعاده زیـــاد بیماریهـــای عفونی و اســـهال و اســـتفراغ و «هپاتیـــت آ» در قلعه گنج انجام نشده اما دکتر زرگران بهداشت ضعیـــف و آب آلـــوده به فاضـــاب را علـــت اصلی ایـــن بیماریهـــا عنو ان میکند.
«هپاتیــــت آ در منطقــــه شــــیوع باالیــــی دارد. تشــــخیص ایــــن ویروس در آزمایشــــگاههای تشخیص پزشکی کهنــــوج و بندرعباس انجام میشــــود و مــــوارد بســــتری بــــرای تجویــــز آنتی وایرال به کرمان ارجاع داده میشوند امــــا اینجــــا کمتــــر کســــی پــــول دارد به بندرعباس بــــرود و هزینه رفت و آمد و خــــورد و خــــوراک ســــفرش را بدهد. قبــــل از راهانــــدازی بیمارســــتان قلعه گنج و حضور ماماها حتی موارد مرگ و میر مــــادران نیز باال بود. ســــه ســــال اســــت ماماها در خانههای بهداشــــت و بیمارســــتان قلعه گنج مشــــغول به کار شــــدهاند و با توصیــــه آنها، زنان در بــــارداری اول بــــرای زایمــــان به شــــهر میرونــــد. چند ســــال پیــــش خیلی از مادرها موقــــع زایمان میمردند چون نمیتوانســــتند دکتر بروند. االن کمتر میشنوم زن بارداری از دنیا برود.»
این پزشــــک عمومی بــــا بیان اینکه ناشــــنوایی و نابینایــــی در قلعــــه گنــــج بیشــــترین آمار معلولیتهــــا را بعد از معلوالن جسمی و حرکتی دارد، ادامه میدهد:«تعــــداد مبتایان به دیابت، فشــــار خون و ســــرطان ســــینه و دهانه رحــــم روز به روز زیاد میشــــود. عائم تــــوده ســــرطانی معمــــوالً در افراد 30 ســــال به باال بروز میکنــــد، با این حال زنان اینجا به عائم ســــرطان بیتوجه هســــتند و از لحــــاظ دانــــش و آگاهــــی دربــــاره معاینات بالینی و تســــتهای پاپ اســــمیر مشــــکل دارند. ســــرطان در این منطقه در حالــــی افزایش پیدا کرده که بیشتر بیماران بهخاطر ترس و استرس شیمیدرمانی و هزینه باالی ایاب و ذهاب پیگیر درمان نمیشوند.
عفونت قارچی در زنان این منطقه بهخاطــــر آلوده بــــودن آب فوقالعاده رایج اســــت، همچنین تعریــــق زیاد و عدم شست و شوی لباس زیر منجربه افزایش عفونتهای زنانه شده است. اینها عوامل خطری است که با آگاهی دادن هــــم حل نمیشــــود چــــون زنان امکان دسترســــی به آب سالم و لباس زیر تمیز را ندارند.»
گزارشهــــای تنهــــا پزشــــک درمان ســــرپایی ســــطح شــــهر قلعــــه گنــــج نشــــان میدهد کــــه مردان زیــــادی در شهرســــتان قلعــــه گنــــج به ســــرطان بدخیم پولیپ روده و ســــرطان معده مبتا شــــدهاند. بتازگی سرطان پوست «بی سی ســــی» و «اس سی سی» هم شایع شده و علت آن هم آفتاب تند و اســــتفاده نکردن از ضد آفتاب در زنان است.